Dekseltje met een religieuze afbeelding: Maria met kind. Deze twee zo
verschillende afbeeldingen tonen het omkeermotief aanwat verwant is
aan vastenavond, in het boek "Tin door de eeuwen" over de tin collectie
van A.J.G. Vester, komt een compleet voorwerp voor, waarvan het
dekseltje eveneens is voorzien van een afbeelding van Maria met kind.
Hoogte 58 mm, breedte 28 mm, materiaal tin-lood legering.
maken. De vruchtbaarheid werd op
vele manieren tot uitdrukking ge
bracht zoals, het huwen in groeps
verband tijdens de Vastenavondtijd,
daarbij hopende op een rijke kinder
schare; het beroeten van fruitbomen
door middel van fakkeloptochten; het
verbranden van stropoppen op de
akkers; het trekken van de ploeg door
de bruid en bruidegom; kortom alle
maal rituelen om de vruchtbaarheid
of een goede oogst te bevorderen.
Deze gebruiken zijn grotendeels
verdwenen omdat zij waarschijnlijk
een heidense oorsprong hadden. Het
is vooral de spot die zich tot in onze
moderne tijd heeft weten te hand
haven en ook het vieren van de
vastenavond zal voorlopig nog niet
verdwijnen. Integendeel, men kan
waarnemen dat het feest in beteke
nis toeneemt, ook boven de rivieren.
Veel gebruiken zijn verloren gegaan,
maar het insigne zie ik nog steeds op
de boerenkiel, al of niet gezegend
met geknoeid gerstenat.
NOTEN
1. D. Bax, ONTCIJFERING VAN
JEROEN BOSCH, ('s Graven-
hage, 1949)
2. idem, 246-286.
3. De juiste geboortedatum van
Bosch is onbekend, maar 1450
lijkt het meest waarschijnlijk.
4. L. Maeterlinck, LE GENRE SATI-
RIQUE, FANTASTIQUE ET Ll-
CENCIEUX DANS LA SCULP
TURE FLAMANDE ET WALLONE.
(Parijs, 1 910),35
8. Een oud voorbeeld in. C.J. Boe-
kenoogen, DIE EVANGELIEN
VAN DEN SPINROCKE METTER
CLOSEN BESCREVEN TER EE-
REN VAN DEN VROUWEN,
('s Gravenhage, 1910), 3e avond,
xx capit. Vgl. een paard in de wieg
- meretrix in. C. Tuinman, DE
OORSPRONG EN UITLEGGING
VAN DAGELIJKS GEBRUIKTE
NEDERDUITSCHE SPREEK
WOORDEN. (Middelburg, 1726-
1727), 53 no l. Paardetje op zaal
spelen, in: M. Doedijns, HAAG
SE MERCURIUS. (Amsterdam,
1735), 1,211.
9. Van Lennep en ter Gouw, II, 356.
10. J. Cornelissen en J.B. Vervliet,
IDIOTICON VAN HET ANT
WERPS DIALECT. (Gent, 1899-
1939), 442.
11 VOLKSKUNDE, jaargang 39, blz.
35.
Gans met berijder, die de harp
bespeelt.
Tekening door de schrijver naar
schilderij van Jeroen Bosch.
5. Zinn, catalogus Kunstgewerbe-
museum der Stadt Kóln, 1976.
6. idem, editie 1968, blz. 73.
7. De vuurtang komt verschillende
keren voor als attribuut van de
carnavalspret. Ook komt de vuur
tang voor op de gravure "Kermis-
vierders" van Pieter van der
Heijden.
Het drieluik De St. Antonius-
temptatie bevindt zich in het
Nationale Museum te Lissabon.
12.
13. P.J. Harrebomée, SPREEK
WOORDENBOEK DER NEDER-
LANDSCHE TAAL. (Utrecht,
1858-1870), Eerste deel, blz.
206 Vgl. Bredero's Spaanse Bra
bander (ed. F.A. Stoett), 81, vs
1017. "Ghij quaamter met U
kaale gat."
14. Hoffmann von Fallersleben, NIE-
DERLANDISCHE VOLKSLIEDER.
(Hannover, 1856), nr. XLIX.
15. P. Leendertz jr. MIDDELNEDER-
LANDSCHE DRAMATISCHE PO-
EZIE. (Leiden, 1907), vs 33. "Een
beginsel van allen spele".
1 6. Bijns, blz. 331
17. Harrebomée, I 45. PROVERBIA
BELGICA ETC. PROCURANTE
JANO GRUTERO, (Frankfurt,
1612), 149.
18. Naar het heiligdom van Sint
Reinuit, de patroon van de ar
moedzaaiers. Beystiervelt is ei
genlijk een schraal en onvrucht
baar stuk land (zie Woordenboek
der Nederlandse taal, hierna af
gekort als W.N.T., II,2,2647.
Roy is armoede, W.N.T. XIII,
1244; Rooigem was tevens de
naam van een stadsdeel van
Gent (F. de Potter, GENT VAN
DEN OUDSTEN TIJD TOT HE
DEN, Gent 1883-1901, 1e deel,
61 5). Spa is laat (De Potter, Gent
IV.7).
19. Tuinman, I blz. 349.
20. J. van Vloten, HET NEDERLAND-
SCHE KLUCHTSPEL VAN DE 14e
TOT DE 18e EEUW. (Haarlem,
z.j.deel 1,213.
21. E. Verwijs, DIT SIJN DE GOEDE
BOERDEN. 's Gravenhage,
1860) 111,140; De Jong, ES
BATTEMENTEN, De Luystervinck,
vs 357; Carton, XXXIII,I; LXXI;
Cliroos Cytter etc. (Amsterdam,
1663),170.
22. Leuv.B.IV, 331; Fierens - Ge-
vaert IV, afb. CLXXXXVII; Carton
I, o.a. blz 201; Everaert, Com
mentaar, 585.
23. Everaert, XVII, vs 89.
24. Cats II, 60A.
25. W.N.T., III,2,2689; M.W. II.229;
Nog een voorbeeld in: Het spel
van de stathouwer, ed. D.A. Pol
derman in: ARCHIEF, VROEGE
RE EN LATERE MEDEDELIN
GEN VOORNAMELIJK IN BE
TREKKING TOT ZEELAND, UIT
GEGEVEN DOOR HET ZEEUWS
GENOOTSCHAP DER WETEN
SCHAPPEN (1930) blz 37, vs
727.
26. BELGISCH MUSEUM, X, blz 51.
27. Metter vaert betekent gauw.
Schedene is scheiden. Tonbere-
ne is ontberen.
28. W.A. van derVet, HETBIENBOEC
VAN THOMAS VAN CANTIMPRE
EN ZIJN EXEMPELEN. ('s-Gra-
venhage, 1902), 140.
29. A. Hullebroeck, HISTOIRE DE LA,
TAPISSERIE A AUDENARDE DU
XVe AU XVIIIe SIECLE. (Ronse,
1938), pl.CXII.
reproductie in: ART IN AMERICA,
XXXVII, nr 3 bij blz 144.
M.J Friedlander, DIE ALTNIE-
DERLANDISCHE MALEREI. (Ber-
lin-Leiden, 1924-1937) deel 8,
afb. XCVI en XCVII. Maeterlinck,
PEINTURE, afb 204; A.E, Pop
ham, DUTCH EN FLEMISH AR
TISTS PRESERVED IN THE DE
PARTMENT OF PRINTS AND
DRAWINGS IN THE BRITISH
MUSEUM (London, 1932) LXXX,
3.
30. Reproductie in: Ch. Tolnay, HIE-
RONYMUS BOSCH. Bazel,
1937), plaat 103 A. Bijns, blz
212. Vgl de betekenis "hovaar
dig" met die van "Groote hanen"
dit is waarschijnlijk: hoge pieten,
in Galema, blz 226, vs 131.
31. M. Sabbe, STICHTELIJCK ENDE
VERMAKELIJCK PROCES TUS-
SCHEN DRYE EDELLIEDEN.
(1 658, Antwerpen 1926), blz 71
C.R, Hermans, VERZAMELING
VAN KRONIJKEN, CHARTERS
EN OORKONDEN BETREKKE
LIJK DE STAD EN MEIJERIJE
VAN 's-HERTOGENBOSCH. Deel
I ('s-Hertogenbosch, 1848), 248,
250 en 253.
32. Reproductie in: F.M. Haberditzl.
DIE EINBLATTDRUCKE DES XV
JAHRHUNDRETS IN DER KUP-
FERSTICHSAMMLUNG DER
HOFBIBLIOTHEEK ZU WIEN.
(Wenen, 1920), 2 delen, tafel
107.
33. K. Peyssens, HASSELTSE "HIS-
TORIAEL" SPELEN. (Leuven-
Amsterdam, 1907), vs 733.
34. Reproductie in. H. Koegler, BE-
SCHREIBENDES VERZEICHNIS
DER BASLER HANDZEIGNUN-
GEN DES URS GRAF. (Bazel,
1926), nr 115.
35. J. Bolte, FAHRENDE LEUTE IN
DER LITERATUR DES 1 5 UND 1 6
JAHRHUNDERTS. (z.p„ 1928),
19.
36. Bijns, blz 331
37. W. Mannhardt, DER BAUMKUL-
TUS DER GERMANEN UND IH-
RER NACHBARSTAMME. (1875)
Mannhardt vermeldt dat de jon
gens in de Vintschgau reeds op
sint Pieter (22 februari) met
koebellen door het dorp liepen
langs alle huizen. Dit gebruik
werd "den Langas (lente)
wecken "genoemd.
38. D. van der Ven, CARNAVALS-
BOEK VAN NEDERLAND IN ELF
HOOFDSTUKKEN. (Leiden, z.j.).
39. Deze conclusie trek ik uit de
vondstresultaten gedaan in het
Scheldegebied, omdat ik niet
over gegevens van andere vind
plaatsen beschik.
40. Concilie van Leptinus, gehouden
in het jaar 743 onder leiding van
Bonfatius.
41. A.P. van Gilst, VASTELAVOND
EN CARNAVAL. (Veenendaal,
1974), blz 83.
7