ENIGE OUDE FOTO'S VAN
BERGEN OP ZOOM AAN
HET LICHT GEKOMEN
VERGETEN GLAS UIT DE 16e EN 17e EEUW
De laatste van de drie teruggevonden
foto's, waarvan in de twee vorige
afleveringen van dit tijdschrift de eer
ste twee zijn afgebeeld, betreft mis
schien wel het oudste foto-portret
van een Bergenaar. Het onderschrift
luidt "Dominé Witsenburg a Bergen-
op-Zoom en 1864".
Onderzoek in het bevolkingsregister
leverde als resultaat op, dat het hier
Justus van Witzenburg betreft, ge
boren 13 januari 1832 te Hoogmade
in Zuid-Holland, gehuwd met Susanna
Adriana Meerburg, geboren 16 sep
tember 1828 te Leiden. De predikant
was hier ingeschreven op 30 septem
ber 1862 vanuit de gemeente Tholen.
Het echtpaar had toen twee kinderen.
Te Bergen op Zoom zijn in 1862 en
1864 nog twee kinderen geboren. Uit
het archief van de Nederlands Her
vormde Kerk bleek, dat Van Witzen
burg tevoren predikant te Tholen was
geweest en dat hij van Bergen op
Zoom "beroepen" is naar Westzaan
dam. In de periode te Bergen op
Zoom fungeerde hij als praeses en
secretaris van de kerkeraad der Her
vormde Gemeente.1)
Navraag bij het gemeente-archief van
Tholen leerde, dat Van Witzenburg
daar was beroepen vanuit Ouwerkerk
op Duiveland. Hij was een zoon van
Abraham van Witzenburg en van diens
eerste echtgenote Hendrina Hermina
Zaalberg. Zijn broer Hermanus Hen-
drikus werd predikant te Hippolytus-
hoef, zijn zwager Alb. Batenburgh te
Tholen. Het prediken was hem dus
met de paplepel ingegoten en het
trouwde nog aan ook... Van Witzen
burg preekte reeds als candidaat in
Noord-Brabant in 1885. Zijn eerste
"beroep" (benoeming) tot predikant
vond in 1856 te Ouwerkerk plaats;
vandaar ging hij naar Tholen in 1860.
Hij vertrok dus binnen twee jaar naar
Bergen op Zoom. Waarom zo snel,
dat is niet duidelijk. De kerkeraad van
Tholen was niet gelukkig met zijn
vertrek en verzocht hem het beroep
niet aan te nemen. Maar het "vererend"
beroep te Bergen op Zoom kon hij
kennelijk niet afslaan, al blijkt dat
men te Tholen wel op hem gesteld
was.2)
Een jaar nadat de foto was gemaakt
vertrok de predikant naar Zaandam,
waar hij woonde op de|Westzijde. Hij
bleef er predikant tot aan zijn pen
sioen (emeritaat) op 1 november 1908.
Na zijn pensionering vertrok hij naar
Amsterdam, waar zijn vrouw reeds
het volgende jaar overleed (zij was
toen 81 jaar oud). Hijzelf overleed (87
jaar oud) in de rijkshoofdstad op 19
februari 1919.
Tot zover een onderzoekje naar een
persoon, waarover verdere gegevens
tot dusverre onbekend zijn. Op de
foto kijkt hij ons aan met de ernst, zijn
ambt waardig. Naast de kleding blijkt
zijn ambt uit de dichtgeslagen bijbel
en de domineesbaret, die op de arm-
steun naast hem liggen. Langdurig
poseren was in de portretfotografie
toen wel nodig. De kalmte die voor
het lange wachten nodig is, heeft de
dominee kennelijk weinig moeite ge
kost. Hij is er oud mee geworden.
1. Bevolkingsregister Bergen op
Zoom; Archief Nederlands Her
vormde Gemeente Bergen op
Zoom. Praeses of preses is een
deftige (latijnse) benaming voor
voorzitter. Het beroep of beroe
pen van een predikant betekent
het officieel uitnodigen van ie
mand door het bestuur van de
kerkelijke gemeente om dit ambt
aan te nemen.
2. Vriendelijke mededelingen van
de heer J.P.B. Zuurdeeg, ge
meente-archivaris van Tholen.
Deze raadpleegde naast het ar
chiefvan de Ned.Herv.Gemeente
aldaar het handschrift van W.M.C.
Regt, NAAMLIJST DER PREDI
KANTEN IN ZEELAND. Een
candidaat of proponent is een
protestantse theoloog, die na het
afleggen van een kerkelijk exa
men als predikant beroepbaar is
verklaard.
3. Vriendelijke medelingen van de
heer H. Sterk van de afdeling
bevolking en burgerlijke stand te
Zaandam.
4. Vriendelijke mededelingen van
mevr. Dr.W.Chr.Pieterse, gemeen
te-archivaris van Amsterdam.
DE SCHERMINCKEL
EN DE DRAECK
door Gerrit Groeneweg
Op de hoek van de Lievevrouwestraat
en de Londonstraat staan naast el
kaar, de huizen De Draeck (Lieve
vrouwestraat 43) en De Scherminckel
(nummer 45). Beide panden zijn in
1974 door de gemeente Bergen op
Zoom aangekocht en in 1976 op ini
tiatief van de Stichting Stadsherstel
gerestaureerd. Voor nadere informatie
moge ik u verwijzen naar de publicatie
DE HUIZEN DRAECK EN SCHER
MINCKEL, dieonzeGeschiedkundige
Kring in 1976 heeft uitgegeven en die
a raison van f.17,50 nog steeds bij de
penningmeester verkrijgbaar is.
In 1965 kreeg een kleine groep ama
teur-archeologen onderdak in het huis
De Scherminckel. De uit die groep
voortgekomen stichting ontleent haar
naam aan die eerste behuizing. De
medewerkers van de Stichting "In
den Scherminckel" hebben onder
meer een onderzoek ingesteld naar
de inhoud van een afvalkeldertje bij
de huizen De Draeck en De Scher
minckel en het resultaat daarvan vast
gelegd in de hierboven genoemde
publicatie.
Vanaf haar ontstaan heeft de Stichting
"In den Scherminckel" zich vrijwel
uitsluitend gericht op het bijeenbren
gen van een collectie gebruiksaarde-
werk. Eén van de zaken die daardoor
vrijwel niet aan bod kwam, was het
glaswerk. Toch is ook onder andere
uit de afvalput van De Draeck en De
Scherminckel nogal wat glas tevoor
schijn gekomen. Over die glasvondst
signaleert het verslag, dat in de put
fragmenten van een twintigtal vroeg-
zeventiende eeuwse glazen zijn aan
getroffen. Slechts twee glazen konden
toen worden gereconstrueerd. Die
twee glazen worden in die publicatie
ook afgebeeld.1)
Begin dit jaar genoten de medewer
kers van de Stichting "In den Scher
minckel" weer onderdak in het twee
linghuis op de hoek van de Lieve
vrouwestraat en de Londonstraat, zij
het, dat ditmaal gebruik werd ge
maakt van het huis De Draeck. Dat
leek mij even leuke aanleiding het
glaswerk van De Draeck en De Scher
minckel eens boven tafel te halen en
aan een nader onderzoek te onder
werpen. Het was al snel duidelijk, dat
de ouderdom van het glas zich niet
beperkte tot de vroege zeventiende
eeuw en dat het aantal reconstrueer
bare drinkglazen duidelijk meer dan
twee bedroeg (Afb. 2.) Bovendien
bleek het glaswerk een tweetal flessen
te omvaten (Afb. 3) en een stukje
gebrandschilderd glas (Afb. 2.a.). Ter
voorkoming van misverstanden moet
wel worden opgemerkt, dat het glas
werk minder volledig is dan de af
beeldingen suggereren. In werkelijk
heid kan met de glasscherven geen
enkel drinkglas volledig worden in
eengezet. Maar het nu ingestelde on
derzoek heeft wel uitgewezen, dat
van vrijwel elk drinkglas voldoende
fragmenten aanwezig zijn, om uit de
aaneenpassende scherven de oor
spronkelijke vorm te kunnen afleiden.
Op die manier konden er - althans op
papier - een twintigtal drinkglazen en
twee flessen worden gereconstrueerd.
GLASPRODUCTIE IN BERGEN OP
ZOOM?
Hoewel vanuit de Stichting "In den
Scherminckel" tot op heden nauwe
lijks aandacht is geschonken aan
glasvondsten uit Bergen op Zoom, is
daarover toch wel iets bekend ge
worden, dankzij publicaties van Fons
Gieles.2) Naar aanleiding van glas
vondsten aan het Bleekveldje en nabij
de Klaverstraat vraagt Gieles zich af,
of daar destijds glaswerk zou zijn
vervaardigd. Tot op heden bestaat
daarvoor nog steeds geen enkele aan-