Huidenmarkt - Nieuwe Markt -
Vismarkt
40
Archologische waarnemingen op het Sint-Catharinaplein in
Bergen op Zoom
De Waterschans nr. 2 1992
Afb. 3. Heffing van marktgeld (tol)
door een klerk, naar een geschilderd
venster in de kathedraal van Door
nik (15e eeuw). Poorters waren
veelal van een dergelijk tol vrij
gesteld. Foto: KB Bureau NCRD
delijke schadevergoeding en boe
tebedevaarten) werd nog steeds
door partijen onderling geregeld,
maar kon ook door schout en
schepenen getroffen worden, die
dan optraden als zogenaamde
'peismakers'. In geval van heter
daad (al werd dat niet zo ge
noemd) kon er door de stedelijke
autoriteiten ook vrede 'genomen'
worden. Dat betekende dat men,
bijvoorbeeld in geval van een
vechtpartij, de partijen accuut kon
verplichten tot een bestand. Uit de
38e keur van 131429 blijkt dat de
volgende groep van mensen ge
rechtigd waren vrede te nemen: de
drossaard en schout en degenen
die in hun plaats optreden, de
schepenen en de gezworen kna
pen van de stad en de 'waert van
den huuse30', met wie kennelijk de
kastelein bedoeld wordt. Dat deze
groep hiertoe gerechtigd was kan
men afleiden uit de tekst, waarin
staat dat degenen die hun de vrede
'ontseide' weigerde) 20 schel
ling verbeurde. Dat de waard een
dergelijke bevoegdheid had heeft
wellicht te maken met de belangrij
ke rol die de herberg binnen de ste
delijke samenleving als ontmoe
tingsplaats innam en dus ook een
plaats waar het, mede onder in
vloed van de alcohol, vaak tot con
flicten en geweld kwam. Ook in de
keuren van Steenbergen en Breda
vinden we dat de 'waert in sijn har-
berghe'31 of 'een weert in sijn ge-
berghe'32 als bijzondere vredema-
ker optreedt.
Karei de Valk
NOTEN
Bron: K.J.L. de Valk, 'Een keur van
keuren: De vroegste keuren van Ber
gen op Zoom vergeleken met die van
Antwerpen en Breda (14e eeuw)',
Doctoraalscriptie Rechtsgeleerdheid
aan de Vrije Universiteit te Amster
dam, 1991.
15. Fockema Andreae, deel 1, p.57
e.v. 16. Wie poorter wil worden kan
dat slechts op vrijdag, mits men het
verzoek hiertoe indient('dinghet') met
inachtneming van de juiste rechtster-
mijn ('tghenachte'), of tijdens jaarge
dingen. 17 verzet. 18. Zie bijv. de
41e keur uit 1314 van B.o.Z. waarin
gesproken wordt van 'setters' (belastin
gontvangers) 'ofte scot van der poort',
Van Rompaey, Rechtsbr. B.o.Z.,
p.217. 19. Kennelijk wordt hier be
doeld: gegoed ten bedrage van 200
ponden. 20. ladder. 21. Woorden
boek Middelnederlands, 1984 22 Dit
voorrecht werd tesamen met het ius de
non evocando verleend of bevestigd in
het 'Groot Privilege' uit 1365, artikel
14: 'Voert, en sal men gheenen poor-
tere oft poorterse uut onser poort voer-
seid voeren, noch porsen, noch pinen
in gheenre manieren, maer men sal
hem wit ende vonnisse doen binnen
der voerseider poort na der poort
recht' (Van Rompaey, Rechtsbronnen
Bergen op Zoom). 22. Vergelijk: Foc
kema Andreae, deel 1, p.64 (verbod
van voorkoop). 24. Keuren 15, 16, 17
en 19 van de reeks van 1314, Van
Rompaey, Rechtsbronnen Bergen op
Zoom. 25 Vergelijk: Fockema An
dreae, deel 1, p.64 26. De Vries, Bij
drage, p.224. 27. De Vries, Bijdrage,
p.240 28. De eerste regel uit de 36e
keur uit de reeks van 1314 luidt: 'Vre
de ghegheven als recht gheduert VI
weken.' 29, 'So wie den drossate,
schoutate ofte eeneghen die in hare
stede es, den scepenen ofte den ghes-
woernen knapen van der stede often
waert van den huuse vrede ontseide,
hij verboerde XX sch., also dicke als
hijt dade ende bij nachte twivout.' 30.
Alhoewel met 'huuse' doorgaans het
schepenhuis wordt aangeduid, kan het
hier weinig anders betekenen als
(stads) herberg. 31 Bezemer, Oude
Rechten van Steenbergen, Die nyeu
kore, 1308, XXIX. 32. Bezemer,
Rechtsbr. Breda, Houten boecxken,
XI.
Met dank aan mr. M.A. Becker-
Moelands, Hoofd Bureau NCRD. (Ne
derlands Centrum voor Rechtshistori
sche Documentatie en rechtsiconogra
fie)
UIT NOOD GEBOREN. LIEVENSHOVE 1945-1948.
Direct na de bevrijding van zuidelijk Nederland werden er
door het Militair Gezag kinderen van politieke delinquenten
in huize Lievenshove te Bergen op Zoom ondergebracht.
Veel van wat zich in dat 'landhuis' (en later ook in huize Lie-
vensberg) afspeelde, is tot op heden nog onbekend gebleven.
Toch gaat het hier om een stukje geschiedenis, ook van kinde
ren (huidige vijftig- en zestigjarigen) die in hun leven en in
hun persoon het ergst geknakt zijn door de schuld of de on
toereikendheid van hun ouders, van hun milieu of door de
maatschappelijke situatie waarin ze geboren zijn of kwamen
te verkeren.
Het stigma 'NSB'-kind' blijkt een leven lang van invloed te
kunnen zijn.
Daarbij komt nog, dat de behuizing van deze kinderen, met
name in huize Lievenshove, ver beneden peil was. Een tochti
ge slaapzolder, primitieve wasgelegenheden, onvoldoende
kleding, buitendeuren die niet op slot konden, vloeren waar
men door heen zakte.
Dit alles wordt in het boekje beschreven. De vele illustraties
verduidelijken deze erbarmelijke toestand, maar vestigen ook
de aandacht op leiders en leidsters, die respect afdwingen. En
toch. bij dit alles nog. blije kindergezichten.
Voor 14,50 verkrijgbaar bij de boekhandel.
Huize Lievenshove
1945.
CIP-GEGEVENS
KONINKLIJKE
BIBLIOTHEEK,
DEN HAAG
J. van der Meulen
Uit nood geboren: Lievenshove 1945-1948/Jvan der Meulen.
- Bergen op Zoom: Daeter. - 111., foto's
Met lit. opg.
ISBN 90-73753-05-08
De Waterschans nr. 2 1992
door: MARCO VERMUNT
Detail van de maquette van Bergen op Zoom te Parijs, met middenin De
Vischmarkt 18e eeuw. Foto: Gemeentelijke Archiefdienst Bergen op Zoom
Inleiding
In de maanden september en okto
ber van 1991 is er hard gewerkt
aan de herinrichting van het Sint
Catharinaplein in Bergen op
Zoom, bij velen beter bekend als
de Vismarkt. Zowel de complete
bestrating als de rioleringen en
aansluitingen van gas, water en
licht voor de aangrenzende huizen
moesten vernieuwd worden. Bo
vendien verhuisden enkele bomen
van het midden naar de zuidkant
van het plein.
Al deze activiteiten gaven de
Vismarkt een tijdlang het aanzien
van een slagveld, maar het eindre
sultaat mag nu, als men de auto's
even wegdenkt, toch heel aardig
genoemd worden.
Tijdens de graafwerkzaamheden
bestond er een mooie gelegenheid
om de ouderdom van het plein ge
detailleerd te bekijken.
De kuilen die gegraven werden
voor de vervanging van de hoofd
riolering reikten meer dan twee
meter diep onder het straatniveau,
waardoor oudere grondlagen met
de resten van eeuwenlange bewo
ning duidelijk zichtbaar werden.
De auteur van deze bijdrage heeft,
samen met andere leden van de
Stichting In den Scherminckel, ge
durende enkele weken stukjes van
deze 'dwarsdoorsneden door de
geschiedenis' op papier vastge
legd. Over het algemeen moest dit
steeds zeer snel gebeuren, omdat
het werk niet belemmerd mocht
worden en omdat de diepste kuilen
maar heel kort open bleven liggen.
Toch kon er heel wat waardevolle
archeologische informatie bijeen-
gescharreld worden, wat vooral te
danken is aan de medewerking
van aannemer Van Vossen uit
St.Annaland, die belast was met
het rioleringswerk. Bovendien
werd een welkome hulp geboden
door de altijd zeer geïnteresseerde
Fons Gieles, die vele dia's maakte
en losse vondsten verzamelde.
Het onderstaande vormt het ver
slag van deze archeologische waar
nemingen en de nieuwe inzichten
die ermee in de geschiedenis van
de voormalige Vismarkt verkregen
zijn.
Het belang van 'stadsarcheolo
gie' in Bergen op Zoom
Het oudheidkundig bodemonder
zoek van de binnenstad van Ber
gen op Zoom is tot nu toe eigenlijk
heel incidenteel gebleven, wan
neer het gaat om onderzoek naar
de ontwikkeling en groei van de
Middeleeuwse stadskern. Archeo
logische activiteiten bleven in het
verleden meestal beperkt tot klein
schalig graafwerk in kelders en op
achterterreinen van huizen, wat
overigens wel een schat aan gege
vens opleverde over de materiële
cultuur uit het verleden, met name
over het voor Bergen op Zoom zo
belangrijke gebruiksaardewerk.
Grote opgravingen waarbij de ont
wikkeling van de stad bestudeerd
kon worden, zijn -op een enkele
uitzondering na- niet voorgeko
men.
Dat wil echter niet zeggen dat hier
door de Stichting In den Scher
minckel nooit belang aan werd ge
hecht. Maar een grotere en structu-
relere aanpak vergt nu eenmaal
meer tijd, meer geld, en vooral
meer planning. Met de huidige op
vrijwillige basis bestaande inzet is
hier amper aan te beginnen.
Veel mensen denken nog steeds,
dat het doen van opgravingen
bestaat uit een mengsel van hobby
isme en het gericht zoeken naar
oude spullen in de grond. Niets is
echter minder waar.
Professioneel archeologisch onder
zoek in oude stadskernen is, buiten
het raadplegen van het geschreven
archief, vaak de enige manier om
nog iets te weten te komen over de
lokale geschiedenis.
In onze steden wordt dergelijk on
derzoek vrijwel altijd uit noodzaak
uitgevoerd, wanneer het 'bodem
archief', dat wil zeggen het geheel
