126
127
De Waterschans nr. 4 1994
Noordzijde Haven
Zuidzijde Haven
Visschershaven
bunker
inrichting
smalspoor
gasfabriek
Wittoucksingel A-B-C kabelbaan voor vervoer
van beetwortelen, kalksteen en steenkolen
D-E-F kabelbaan voor vervoer van pulp
kabelbaan naar ontwerp van Adolf Bleichert Co te Leipzig-Gohlis (dd. 14-11-1903)
op hoogten van 5 tot 7 m (gedeelte B-C gelegen boven raccordementsspoor a-b-c
en locomotievenloods)
7. verplaatsing raccordementsspoor i.v.m. aanleg kabelbaan
8.= schaftlokaal 1904-1918 (uitbreiding in 1906)
9.= locomotievenloods (na verplaatsing in 1906)
1. suikerfabriek
2.= suikermagazijn
3 kantoor, woonhuis of pakhuis
4 locomotievenloods (1897)
5. portiersverblijf
6.= fabrieksschoorsteen
SUIKERFABRIEK S.A. SUCRERIES de BREDA et BERG-0P-Z00M.
later N.V. SUIKERFABRIEKEN van BREDA en BERGEN OP ZOOM.
later N.V. ALGEMEENE SUIKER MAATSCHAPPIJ.
te BERGEN OP ZOOM, 1903
Afb 5. Gebouwencomplex van de suikerfabriek 'Wittouck' te Bergen op Zoom, 1903. De aan- en afvoermogelijkheden
van bieten en pulp zijn flink uitgebreid, (x percelen, niet in eigendom van suikerfabriek). Tekening: M.C.J. Broos,
Roosendaal.
en vergde volgens de begroting een
bedrag van 1740,57 aan materia
len en arbeidsloon.
De aanleg van het raccordement
geschiedde krachtens een op 23 juli
1885 gesloten overeenkomst tussen
Paul Wittouck en C.W.P. Mieling,
distriktsinspekteur van de SS. De
SS duwde de voor de suikerfabriek
bestemde goederenwagens op het
kopspoor, waarna 'Wittouck' met
een in 1885 aangeschafte tweede
hands locomotief het transport
verder kon verzorgen. Deze twee-
assige machine was in 1876 door
Fox Walker Co te Bristol ge
bouwd en kreeg bij 'Wittouck' in
Bergen op Zoom de naam 'Zuid
singel' toebedeeld. In 1893 kwam
nog een tweede-handsje van Fox
Walker Co in bedrijf. Deze drie-
assige locomotief uit 1873 met de
naam 'Wittoucksingel' had een veel
grotere trekkracht om de dienst
uitvoering met steeds langer wor
dende convooien tussen het station
en de fabriek te kunnen verbeteren.
In 1897 bouwde men op het fa
brieksterrein een houten loods op
stenen voet, zonder verdieping en
met pannen gedekt, als onderdak
voor de twee locomotieven.
2.5. tram en trein
Sinds 1889 kon men de suikerfa
briek 'Wittouck' ook met
tramwagens (1067 mm) bereiken
door middel van een 'derde' rail in
de spooraansluiting (1435 mm). De
suikerbieten uit de zuidwesthoek
konden voortaan zonder overladen,
maar wel met een omweg langs de
Antwerpschestraat, Van Dedem-
straat, Wassenaarstraat, Stations
straat en Stationsplein naar de
fabriek worden gebracht.
Nadat in 1901 op kosten van de
fabriek een spoorverbinding tussen
de Antwerpschestraat en de Zuid-
Singel was gemaakt, behoefde men
niet langer meer de omweg via het
spoorwegstation te maken. Reeds in
1908 werd het stuk grond op de
hoek van de Antwerpschestraat en
de Zuid-Singel bestemd voor wo
ningbouw.
De spoorverbinding werd toen ver
plaatst naar de hoek tussen de Zuid-
Singel en de Antwerpschestraatweg
met een aansluiting op de daar aan
de westzijde van de weg aangelegde
wisselplaats. Deze sporenligging
zou worden gehandhaafd tot het
einde van het bestaan der stoom
tram in 1937. Flet raccordement
'Wittouck' was verboden gebied
voor de locomotieven van de ABT.
De overgave en overname van
goederenwagens tussen de ABT en
de suikerfabriek vond tot 1901
steeds plaats op het Stationsplein en
na 1901 aan de Antwerpschestraat.
2.6. uitbreidingen
De honger naar omliggende gron
den bleek maar moeilijk te stillen,
want Paul Wittouck kocht in de
jaren 1889, 1890, 1892, 1896, 1898
1903 en 1908 nog verschillende
percelen in de direkte omgeving.
Bij de start in 1887 bezat de naam
loze vennootschap vier percelen ter
grootte van 4.991 m2 In 1892 steeg
de totale oppervlakte aan bedrijf
sterrein van Wittouck tot 9.647 m2
en in 1903 tot 10.473 m2. De hui
zen kregen velerlei bestemmingen
in de vorm van woning voor perso
neelsleden, pakhuis, werkplaats of
De Waterschans nr. 4 1994
BERGEN OP ZOOM. 1901
nefkaarf spoor- en tramwegen
rijtuigen ABT (1887)
Laane. Rogier. Daverveldt Co' (18701
Van der Linden Co' 11870)
sche Briquettenfabnek vh-Asselbergs Co 11887)
Bergen op Zoom (1887)
7 N.V. Bergen op 2
8 gasfabriek Gemef
MCJ.
Afb 6. Netkaart van spoor- en tramwegen te Bergen op Zoom, 1901. Ingetekend zijn de bedrijven die voor hun vervoer
gebruik maakten van trein of tram. Tekening M.C.J. Broos, Roosendaal.
kantoor.
Tot zekerheid voor de betaling van
de accijns op suiker liet de Staat
der Nederlanden in 1892 (krachtens
de wet van 15 april 1891) voor
ƒ120.000 het recht van hypotheek
vestigen op 'de beetwortelsuiker
fabriek met alle daartoe behoorende
gebouwen en de zich daarin bevin
dende machinerieën, werktuigen en
alles wat door bestemming als on
roerend kan worden beschouwd'.
Rond 1893 werden de in eigendom
verworven panden afgebroken om
plaats te maken voor nieuwe pak
huizen, kantoren, werkplaatsen en
een laboratorium. Voorts werd het
gehele fabrieksterrein voorzien van
een stenen ommuring met inrij
poorten en een portiersverblijf. In
1894 telde het ketelhuis acht stoom
ketels met een totaal verwarmd op
pervlak van 1275 m2. Twee jaar la
ter werd het suikermagazijn weer
uitgebreid en verbouwd.
2.7. hinderwetvergunning
Bij de uitbreiding van de
suikerfabriek in 1894 werd de on
derneming door het Bergse ge
meentebestuur gedwongen een hin
derwetvergunning aan te vragen.
In de vergunning van 13 juli 1894
werden bepalingen opgenomen om
de tijdens de campagne in de haven
terecht gekomen zand- en kleihopen
op kosten van de onderneming te
doen verwijderen. Voorts moest de
suikerfabriek jaarlijks een bedrag
van 300 storten als bijdrage in de
kosten, die de gemeente moest ma
ken voor het opruimen, het uitbag
geren en het vervoeren van alle
'verhogingen' uit de havens.
Paul Wittouck trachtte in 1902
onder de betalingsclausule uit te ko
men door te stellen, dat 'in de
afgeloopen campagne geen slijk,
aarde en vuilnis van onze fabriek in
de binnen- of buitenhaven is geko
men'. Het advies van de Opzichter
van Gemeentewerken aan het col
lege van Burgemeester en Wethou
ders liet echter niets aan duidelijk
heid te wensen over.
'Dat de slib enz. welke in de
binnenhaven komt niet noemens
waard is, doch wat de Visschers
haven betreft, hierin loopt het water
van uit hun bezinkput als inkt zoo
zwart, bezinksel achterlaat en een
onaangename geur geeft. Ook in de
poldersloot komt slib te staan, wel
ke door spuiing van het zwembad
weer grotendeels in de haven komt,
ook hun bezinkput geeft een onaan
gename geur waar wellicht de Ge
zondheidcommissie bezwaren tegen
zal hebben'.
Volgens de opzichter was zelfs
ƒ300 nog te weinig. De hoeveelheid
slib in de haven was grotendeels
afkomstig van de fabrieken en het
afvoeren kostte jaarlijks veel meer
geld, dan beschikbaar kwam via de
bepaling in de hinderwetvergun
ning. Bij de uitbreiding van het
machinepark van de fabriek en het
verhogen van het gebouw voor het
raffineren van 'ruwe suiker' tot
'witte suiker' in 1904 zag het
gemeentebestuur van Bergen op
Zoom haar kans dan ook schoon
om via de hinderwetvergunning het
bedrag te verhogen tot ƒ400 per
jaar. Ook 'het uitloozen van vuil
