Bergs Diep
130
131
De Waterschans nr. 4 1994
Afb 9. Voorgevel van de voormalige suikerfabriek 'Wittouck' aan de
Zuidzijde Haven te Bergen op Zoom, 1993. Foto: M.C.J. Broos, Roosendaal.
teeld voor eigen verwerking.
Volgens de inventarislijst waren in
1894 op het fabrieksterrein aan
transportmiddelen aanwezig: spoor-
en tramlijnen met draaischijf,
spoorwagenbascule, tramwagenbas
cule en bascule voor paard en kar,
een houten brug voor schuimaarde
transport, een paardenstal voor acht
paarden met wagenhuis en hooizol
der, een loods tot berging van
karren en losse gereedschappen, een
spoorwagenaanzetter, 152 tram
dwarsliggers, 100 m draagbaar
spoor, een spoorwagen, vier stel
spoorwagenwielen met assen, zes
spoorwegrails en 13 dwarsliggers.
Toch bleef het fabriekscomplex in
eigen hand. Een der voormalige
aandeelhouders, C.A. Daverveldt,
burgemeester te Wouw, werd op 6
september 1894 voor 161.000 de
nieuwe eigenaar van de sui
kerfabriek. Hij handelde overigens
niet alleen, want op 27 november
1894 werd een nieuwe vennoot
schap onder firma opgericht. Het
doel der vennootschap was 'het
kopen van beetwortelen, het telen
van beetwortelen op te huren gron
den en het fabriceren, raffineren en
verkopen van beetwortelsuiker en
alle andere voortbrengselen van de
beetwortel'. Ook nu weer heette de
onderneming 'Firma Laane, Rogier,
Daverveldt Co', maar haar bij
naam 'De Twaalf Apostelen' was
eigenlijk onjuist aangezien er vanf
1894 meer dan twaalf aandeelhou
ders optraden.
De besturende vennoten (tevens
geldschieters) waren C.A. Daver
veldt, burgemeester te Wouw voor
25.000, J.A. Laane, industrieel te
Roosendaal voor 20.000, W.
Laane, bankier te Roosendaal voor
15.000, C.P. Rogier, industrieel te
Bergen op Zoom voor 10.000 en
V.H.D. de Caritat de Peruzzis,
industrieel te Roosendaal voor
ƒ5.000. Zij brachten een totaal
bedrag van 75.000 bij elkaar. De
overige geldschieters kwamen nog
eens met 160.000 over de brug.
De besturende vennoten hadden het
recht om het maatschappelijk kapi
taal uit eigen beweging nog uit te
breiden tot 300.000.
3.3. hinderwetvergunning
Bij de uitbreiding en wijziging van
gebouwen en installaties (ma-
laxeurs, kookpannen, diffusiebat
terij) in 1896 werd de suikerfabriek
door het Bergse gemeentebestuur
gedwongen om een hinderwetver
gunning aan te vragen.
Tegelijkertijd moest de onderne
ming voor eigen rekening een
nieuw afvoerkanaal van de fabriek
naar de Grebbe tot vóór het pakhuis
aan de Korenmarkt aanleggen. In de
vergunning van 17 juli 1896 wer
den voorts bepalingen opgenomen
om de tijdens de campagne in de
Grebbe terecht gekomen 'verho
gingen van zand en klei' op kosten
van de onderneming te doen oprui
men. Evenals de 'Wittouck' moest
de suikerfabriek jaarlijks een bedrag
van 300 storten als bijdrage in de
kosten, die de gemeente moest
maken voor 'het opruimen, het -
baggeren en vervoeren van slijk,
aarde en vuilnis afkomstig van de
fabriek in de Grebbe, de binnen- en
de buitenhaven'.
De tijdelijke opslag van suiker
bieten op eigen terrein bleek steeds
een moeilijke zaak te zijn. Soms
moest de suikerfabriek tijdens de
campagne terreinen van de gemeen
te aan de straatweg naar Wouw hu
ren tegen een huurprijs van 5 cent
per m2. Overigens onttrok de Berg
se suikerfabriek veel zoet water aan
De Waterschans nr. 4 1994
de 'Zoom'. De verbreding en de
verdieping van dit kanaal in 1885
diende ook om de wateraanvoer
beter te waarborgen. De zeer droge
nazomermaanden van 1895 leidden
echter toch tot een gebrek aan
water, zodat de suikerfabriek enige
weken stil kwamen te liggen.
Nadien werden op eigen terrein
meer waterputten geslagen. In 1899
werd in de fabriek een stoomketel
van het type 'Cornwall' bijgeplaat
st, die alleen moest dienen om het
werk te vergemakkelijken en als
reserve tijdens het schoonmaken
van één van de andere ketels. Bij
het verlenen van de vergunning op
7 juli 1899 werd de suikerfabriek
alsnog verplicht ook het in 1896 op
eigen kosten aangelegde afvoer
kanaal naar de Grebbe te onder
houden.
3.4. skating
De onderneming zou het echter niet
lang meer maken. Wegens flinke
steun van de buitenlandse reger
ingen aan de eigen suikerindustrie
vertoonde de suikerprijs in 1901
een zeer sterke daling, zodat de
Nederlandse fabrikanten zelfs van
de binnenlandse markt werden ver
drongen. Na de campagne van 1901
bleven dan ook veel Nederlandse
fabrikanten met onverkochte voor
raden zitten. De in 1902 te Brussel
gehouden Internationale Suikercon
ventie leverde maar een mager
resultaat op voor Nederland. Eerst
met ingang van 1 september 1903
zou de nationale suikerindustrie op
gelijke voet komen met de
concurrenten op de wereldsuiker
markt. Het ontbreken van over
gangsbepalingen ter bescherming
van de Nederlandse fabrikanten
tijdens de campagne van 1902 zou
een vernietigende uitwerking heb
ben. Verschillende ondernemers
hadden immers niet meer voldoende
financiële draagkracht om de
campagne van 1903 te halen. Zij
zagen zich toen gedwongen hun
bedrijf stil te leggen.
In Bergen op Zoom was de sui
kerfabriek 'Firma Laane, Rogier,
Daverveldt Co' één der slachtof
fers van de malaise in de suiker
industrie. Nog in 1902 werd de
verwerking van suikerbieten bij 'De
Twaalf Apostelen' stopgezet.
Slechte vooruitzichten in de vorm
van een gebrek aan uitbreidings
mogelijkheden in de bebouwde kom
en het volstrekt onbereikbaar zijn
per schip zouden het bedrijf ook in
de toekomst de das om hebben
gedaan.
3.5. verkoop en afbraak
Bij openbare verkoop werd het
complex op 26 februari 1903 van
de hand gedaan. De koper was ver
plicht het raccordement met wissel,
bascule en weeghuisje van de ABT
te Slikkenburg tussen Halsteren en
Tholen voor 1000 over te nemen.
Indien de koper de suikerfabriek
wilde voortzetten, dan was hij ver
plicht krachtens een overeenkomst
de te produceren melasse te leveren
aan de 'N.V. Zuid-Nederlandsche
Melasse-Spiritus-Fabriek' te Bergen
op Zoom.
De Bergse koopman W.C. Assel-
bergs kreeg de koop toegewezen
voor een schrootprijs van ƒ114.000.
Het gebouwencomplex 'De Twaalf
Apostelen' werd in 1903 volledig
ontmanteld. In 1904 liet de eigenaar
de spooraansluiting opbreken. Op
25 augustus 1905 verleende het
gemeentebestuur vergunning aan de
ABT tot het opbreken van de
tramverbinding onder de voor
waarde dat het wegverkeer in de
buurt niet zou worden lamgelegd en
dat de bestrating in orde werd ge
maakt met straatklinkers op eigen
kosten. In 1904 vond de liquidatie
plaats van de 'Firma Laane, Rogier,
Daverveldt Co'. De afbraak van
het gebouwencomplex volgde in
1905. Op 27 juli 1908 werd de
braakliggende grond voor 19.000
als bouwterrein verkocht door de
erfgenamen van de op 9 maart 1906
overleden W.C. Asselbergs. Koper
van het perceel was de uit het
Belgische Borgerhout afkomstige
veehandelaar J. de Hert, die het op
zijn beurt weer verder zou verka
velen.
Voor literatuurlijst en bronver
melding: zie aflevering 2.
wordt vervolgd
De suikerfabrieken 'Wittouck' en
'De Twaalf Apostelen' hadden
sinds 1870 gezelschap van de
'Firma Van der Linden Co'. Het
ontstaan en de ontwikkeling van
deze fabriek wordt in de tweede
aflevering van dit verhaal beschre
ven. Tevens komen dan de 'N.V.
Zuid-Nederlandsche Melasse-Spiri
tus-Fabriek' en de 'N.V. Centrale
Potaschraffinaderij' aan bod.
Aanvulling
Mevrouw Ph. J. Maas uit
Hoogerheide stuurde de redaktie
n.a.v. het artikel over de Fran-
ciscusschool Waterschans 2. 1994
blz.71 de ontbrekende namen van
leraren: achterste rij links: broeder
Leonardo en helemaal rechts op die
rij: de heer Van Tilburg. Dank voor
deze aanvulling.
Op de voorste rij van links naar
rechts: J.van den Boom, Br
Salenius (A.Huijben), P.van Bragt,
Br Hendricus (Kiesels) en Th.
Daane. Op de achterste rij van
links naar rechts: Br Leonardo, Br
Antonio (J.de Cluster), Br
Guibertus (Gabriels), Br Alberik
(Van Rijckevorsel), P.Gevonden, Br
Lucius (Verraes), Br Sigbertus en
de heer Van Tilburg.
oproep
De redaktie ontvangt graag teksten
waarin ervaringen beschreven staan
van de laatste dagen van de oorlog
en de Bevrijding van Bergen op
Zoom. De Special over de
Bevrijding (de vorige Waterschans)
van Bergen op Zoom stopte juist
daar. Een tweetal reakties zijn reeds
binnen. Mochten er meer binnen
komen dan kan de redaktie
overwegen in welke vorm een en
ander gepubliceerd kan worden.
