64
65
De Waterschans nr. 2 1995
N.V. SUIKERFABRIEK vh Van der LINDEN
te BERGEN OP ZOOM, 1902
2. Gebouwencomplex van de 'N.V. Suikerfabriek vh Van der Linden Co'
te Bergen op Zoom, 1902. De fabriek is in de jaren negentig op
verschillende plaatsen uitgebreid en voorzien van een aansluiting op spoor
en tram. Tekening: M.C.J. Broos, Roosendaal.
bestaande lijn voor het perso
nenvervoer.
Eind 1900 trad de 'N.V. Suiker
fabriek vh Van der Linden Co' in
contact met de ABT. Beide partijen
kwamen op 20 januari 1901 tot een
akkoord. Het inrichten van de lijn
voor het vervoer van normaal-
sporige goederenwagens leidde tot
een wijziging van de route.
In plaats van langs de Oos-
ter-Boulevard zou de lijn langs de
Zuidzijde Zoom worden aangelegd,
zodat men bij het vervoer van nor-
maalsporige goederenwagens min
der met krappe bogen in de lijn in
aanraking kwam. Bij beschikking
van 31 mei 1901 verleende de
Minister van Waterstaat, Handel en
Nijverheid concessie voor de spoor-
aansluiting. Na uitvoerige bespre
kingen met beide partijen gaf de
gemeenteraad op 15 juli 1901 groen
licht voor het gewijzigde tracé.
Volgens de gemeentelijke con
cessievoorwaarden diende men bin
nen drie maanden met de werk
zaamheden aan de lijn te beginnen.
De ABT zou dwarsliggers met een
lengte van 2,50 m gebruiken en een
der railstaven aanleggen in een
zwaarder profiel. De meerprijs van
het toepassen van 'spoorrails' met
een gewicht van 34,7 kg/m in plaats
van 'tramrails' met een gewicht van
23 kg/m moest door de suiker
fabriek aan de ABT worden
vergoed. Daarentegen verwierf 'Van
der Linden Co' het recht om op
de dwarsliggers een derde railstaaf
van het zwaardere profiel in
normaalspoor aan te brengen en
treinen te laten rijden voor het
vervoer van goederen naar en van
het station van de SS. Het
onderhoud van de lijn diende te
geschieden voor rekening van beide
contractanten. De dienst voor de
suikerfabriek werd verzekerd door
een eigen twee-assige locomotief,
gebouwd in 1874 door de
Hannoverische Maschinenfabrik
voor de Hannoverische Staats-
bahnen en aldaar buiten dienst
gesteld in 1900.
4.6. grondaankopen
In 1899 kocht de suikerfabriek
stukken landbouwgrond in 'De Me-
lanen' (totaal 41.030 m2). Voorts
verwierf men in 1901 ten noorden
van het fabriekscomplex aan de
Smidsvest stukken grond (totaal
8.500 m2), zodat een eventuele
uitbreiding van het fabrieksterrein
altijd tot de mogelijkheden zou
blijven behoren. In 1906 kon men
dit toekomstig fabrieksterrein nog
uitbreiden met een voormalig stuk
vestinggracht en dijklichaam ter
grootte van 3.310 m2. Om uit
breidingen aan het fabrieksgebouw
mogelijk te maken werden in 1898
en 1900 stukjes militaire rijksgrond
van het terrein om de kazerne
'Groot Arsenaal' aangekocht. In
1910 werd op het meest oostelijk
gelegen gedeelte van het fa
brieksterrein aan de Smidsvest een
woning voor de directeur gebouwd.
De suikerfabriek had toen 76.373
m2 aan grond in eigendom. Toch
bleek het handiger te zijn voor de
opslag van suikerbieten tijdens de
campagne terreinen van de ge
meente aan de WesterBoulevard te
huren tegen een prijs van 5 cent per
m2. De grootte van het jaarlijks te
huren opslagterrein was afhankelijk
van de aanvoer (280 m2 in 1901 en
3000 m2 in 1908).
4. 7. uitbreidingen
Het verwarmd oppervlak van de
stoomketels steeg in de jaren
negentig van 860 m2 in 1894 tot
990 m2 in 1898 en 1165 m2 in
1900. Rond de eeuwwisseling kwa
men allerlei aanbouwen aan de
fabriek tot stand voor uiteenlopende
doeleinden: uitbreiding bietenwas
lokaal (1894), uitbreiding suiker
magazijn (1897), vergroting dif
fusiebatterij (1898), plaatsing
nieuwe stoomketels (1900), uitbrei
ding suikermagazijn (1901), ver
groting diffusiebatterij (1905) en
uitbreiding suikermagazijn (1907).
In een nieuw gebouw werd in 1907
een pulpdrogerij ingericht. Twee
jaar later kwam een groot gebouw
voor de opslag van de droge pulp
aan de noordzijde van het fabrieks
terrein gereed, terwijl het bieten
waslokaal opnieuw werd ingericht.
In 1909 werden vier nieuwe stoom
ketels ter vervanging van oudere
stoomleveranciers en een nieuwe
stoomketel voor de uitbreiding van
de capaciteit aan beweegkracht en
verdamping aangeschaft. In 1910
werden nog allerlei wijzigingen en
uitbreidingen in het machinepark tot
stand gebracht, zodat de suiker
fabriek toen voorzien was van de
nieuwste produktiemiddelen.
4.8. sluiting
De onderneming was een voorbeeld
De Waterschans nr. 2 1995
NV SUIKERFABRIEK vh Van der LINDEN Co
te BERDEN OP ZOOM, 1912
GROOT ARSENAAL
'N.V. Suikerfabriek vh Van der
Linden Co' was dan ook spoedig
een feit. De aansluitingen op spoor
en tram bleven liggen.
5.0. N. V. Zuid-Nederlandsche
Melasse-Spiritus-Fabriek en N. V.
Centrale Potaschraffinaderij
5.1. verwerking van melasse in
eigen hand
De 'N.V. Zuid-Nederlandsche Me-
lasse-Spiritus-Fabriek' (ZNMSF)
werd opgericht bij notariële akte
van 18 juli 1899 voor notaris H.J.L.
Lambert te Rotterdam. Tot de aan
deelhouders behoorden 23 suiker
fabrieken in Nederland en 3 suiker
fabrieken in de Belgische provincie
Antwerpen. In de fabriek werd het
bijprodukt melasse, een niet kristal-
liseerbare stroop die bij het ver
werkingsproces van biet tot suiker
ontstond, omgezet tot spiritus.
Tot 1895 werd nagenoeg alle me
lasse naar Frankrijk geëxporteerd,
maar dit land wierp tegen het einde
van de negentiende eeuw steeds
meer invoerbelemmeringen op.
Bovendien zochten de suiker
fabrikanten compensatie voor de
gederfde inkomsten na het tot stand
komen van de 'Suikerwet' van 29
januari 1897. De accijnsheffing
geschiedde vanaf toen naar de
exacte hoeveelheid suiker die bij
het verwerkingsproces in de fabriek
ontstond. Een controleur van de
'Dienst Invoerrechten en Accijnzen'
deed voor dit doel de gehele dag
dienst in de fabriek en zat met zijn
neus bovenop de produktie. Voor
1897 werd slechts het theoretisch
rendement van de fabriek berekend.
Wegens de voortdurende technische
verbeteringen in het produktiepro-
ces, liep dit cijfer steeds achterop
bij de werkelijkheid en ontving de
rijksoverheid te weinig accijns. Op
4. Achter het 135 ton metende schip 'Bergen op Zoom 2' van kapitein R.M.
Veraart is het fabriekscomplex van de 'N. V. Centrale Potaschraffinaderijen
het 'Groot Arsenaal' te zien, 1930. Reproduktie uit tijdschrift 'Brabantsche
Illustratie': M.C.J. Broos, Roosendaal.
3. Gebouwencomplex van de 'N.V. Suikerfabriek vh Van der Linden Co'
te Bergen op Zoom, 1912. De fabriek heeft in de jaren na 1900 allerlei
wijzigingen en uitbreidingen ondergaan. Langs de spoor- en tramaansluiting
op het achterterrein is een pulpdrogerij en een opslagplaats voor gedroogde
pulp gebouwd.
Tekening: M.C.J. Broos, Roosendaal.
van een suikerfabriek, die op tijd
had getracht de bakens te verzetten
in de richting van een uitbreiding
van de verwerkingscapaciteit. In
1907 werd het maatschappelijk ka
pitaal zelfs uitgebreid tot f 510.000.
De fabriek zou het echter niet red
den in de toenemende concur
rentiestrijd. Om een steeds in
omvang toenemende verwer
kingscapaciteit rendabel te houden,
moest men wel over voldoende
grondstoffen kunnen beschikken.
Vanaf 1910 was de suikerfabriek
echter genoodzaakt een niet on
belangrijk gedeelte van de bieten
(30.000 ton in 1910, 15.000 ton in
1911 en 40.000 ton in 1912) uit
Duitsland te halen. Dit bleek niet
langer een lonende zaak, zodat na
de campagne van 1912 'een van de
gunstigst gelegen fabrieken in Ne
derland' moest overgaan tot stop
zetting van de verwerking van
suikerbieten. Twee jaar later volgde
de ontmanteling van het gebouw
encomplex. De installaties verhuis
den naar Worms a/d Rhein in
Duitsland. Het gebouwencomplex
werd in 1914 verkocht aan de kort
tevoren tot stand gekomen 'N.V.
Centrale Potaschraffinaderij' te Ber
gen op Zoom. De liquidatie van de
