Cort Heijligers
Gijsbertus Martinus Cort Heijligers
Generaal der Infanterie
1770 - 1849
De Waterschans
26e jaargang nr 3. okt. 1996
85
De Waterschans nr. 3 1996
FAUSTO NUMINE
BERGA VICTRIX
ISSN: 0926-3918
De Geschiedkundige Kring
van stad en land
van Bergen op Zoom
erevoorzitter:
dr. E. Hartel
ereleden:
br. Alberik (P.van Rijckevorsel)
J. van Gastel, drs. W.A. van Ham
Bestuur
voorzitter:
drs. J. Zwagemakers
sekretaris:
mevr. J Kock-Asselbergs
P.Turcqstraat 17
4611 EA Bergen op Zoom
tel. 0164-233811
penningmeester:
F. van de Putte
Stelleweg 37
4617 LV Bergen op Zoom
tel. 0164-241669
postrekening 24 05 922 en
bankrekening 52 50 45 244
ten name van:
penningmeester Geschiedkundige Kring van
Stad en Land van Bergen op Zoom
Contributie: ƒ42,50 (minimaal) per jaar
Ledenadministrateur:
J. van Loon
Hippocrateslaan 17
4624 VE Bergen op Zoom tel. 243222
overige leden:
G.C. van Broekhoven
W. van Riemsdijk
M. van Tilborg
PUBLICATIES
STUDIES UIT
BERGEN OP ZOOM
Redaktie-adres:
C. Vanwesenbeeck
postbus 35
4600 AA Bergen op Zoom
tel. 0164-241930
DE WATERSCHANS
redaktieleden:
R. van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredakteur)
drs. N. Grosfeld
drs. G. Huijbregts
drs. J. Zwagemakers
Redaktie-sekretariaat:
drs. B. Daeter
Oudland 8
4617 ME Bergen op Zoom
Tel. 0164-210209
Toezicht distributie De Waterschans:
Hanneke Kock-Asselbergs P.Turcqstr. 17, 4611
EA Bergen op Zoom, tel 0164-233811
vormgeving: uitgeverij Daeter
druk: Vis Alphen a/d Rijn
Ter inleiding
In 1996 kwam officieel een einde
aan een eeuwenlange geschiedenis
van Bergen op Zoom als militaire
stad. Een open dag op de enig
overgebleven kazerne, een bijeen
komst met hoge militairen in het
Markiezenhof en het aanbieden van
een boekwerk over de militaire
historie waren de laatste wapenfei
ten. Hoewel de Cort Heijligerska-
zeme nog wel enige tijd Roosen-
daalse commando-troepen zal her
bergen, hun kazerne ondergaat een
grondige verbouwing, is het Bergse
militaire hoofdstuk afgesloten en
zelf geschiedenis geworden. En
geschiedenis is nu juist datgene
waar onze Kring zich mee bezig
houdt, waar U en ik zich voor inte
resseren. Daarom is het sluiten van
de laatste kazerne voor de Kring
eigenlijk een soort buitenkansje:
een actuele zaak die geschiedenis
oplevert. Deze aflevering van de
Waterschans is daar een voorbeeld
van. Zij is helemaal gewijd aan de
naamgever van de kazerne: Cort
Heijligers. Deze naam, in goudkleu
rige letters boven de hoofdingang
aangebracht, kent iedere Bergenaar
maar wie de drager ervan was is
slechts een enkeling bekend en dat
is al bijna 60 jaar zo. Het is dus
alleszins verantwoord een onder
zoek te doen naar de persoon achter
de naam hoewel die tijdens zijn
leven slechts terloops met onze stad
te maken heeft gehad. Dat deze
historische zoektocht dan ook nog
ondernomen wordt door een van de
voormalige kazernecommandanten
luitenant-kolonel b.d. W. Van
Riemsdijk maakt deze Waterschans
extra interessant. De heer Van
Riemsdijk heeft met zijn studie naar
de persoon van Cort Heijligers een
waar huzarenstuk geleverd: relatief
onbekend met het métier van histo
risch bronnenonderzoek heeft hij
een aantal interessante archiefvond
sten gedaan. Deze dragen ertoe bij
dat Cort Heijligers echt tot leven
komt: van een twijfelende jongeling
die zoekt naar een militaire functie
bij de juiste partij tot een vooraan
staand generaal in het Nederlandse
leger. Daarbij schetst de heer Van
Riemsdijk op basis van literatuur
studie een historische achtergrond
zodat de geïnteresseerde lezer een
goed beeld krijgt van de roerige
politieke en militaire situatie aan
het einde van de 18e en het begin
van de 19e eeuw. Kortom: een
Waterschans die niet ongelezen mag
blijven! Ik wens U veel leesplezier
toe.
Drs. J. Zwagemakers
voorzitter.
Gijsb. Cort-Heijligers. Gesneden
camee in bezit van de familie.
De Waterschans nr. 3 1996
door: W. van Riemsdijk
Inleiding.
In de officiersmess van de Cort
Heijligerskazerne heeft de originele
oorkonde gehangen die in de eerste
helft van 1939 door de toenmalige
minister van Defensie, J.J.C. van
Dijk, is uitgereikt toen de kazerne
deze naam kreeg (afb.l). De lezer
zal het beamen: deze in kleur uitge
voerde oorkonde op perkament was
een fraaie aanwinst voor het kazer
ne-interieur. We mogen ons geluk
kig prijzen dat souvenirjagers onder
de bezetters (èn de bevrijders) dit
ornament niet is opgevallen. Na de
opheffing van de kazernefunktie
van dit gebouwencomplex heeft de
thans nog wel bestaande Stichting
'Cort Heijligers' dit stuk opgeno
men bij haar andere bezittingen om
ook deze herinnering voor het nage
slacht te bewaren. De summiere
maar gloedvolle wijze waarop de
daden van deze militair in de tekst
van de oorkonde worden beschre
ven nodigen als het ware uit tot een
nader onderzoek naar zijn persoon.
Tijdens mijn aktieve dienst is het
evenwel gebleven bij een bestude
ring van zijn staat van dienst, die ik
toevallig vond tussen de papieren
van mijn voorganger; een gortdroge
opsomming van data, doorlopen
rangen, funkties, krijgsverrichtin
gen, verwondingen, onderscheidin
gen, etc. Mijn dagelijkse werkzaam
heden in de periode als kazerne
commandant deden daarna mijn
aandacht voor het leven en werken
van deze al lange tijd geleden
overleden generaal verflauwen.
Slechts af en toe kwam ik nog wel
eens een flard uit zijn leven tegen
in een boek of tijdschrift. Nu de
periode van mijn aktieve dienst al
weer geruime tijd achter mij ligt,
werd mijn nieuwsgierigheid naar
hem en de tijd waarin hij heeft
geleefd toch weer opnieuw gewekt
door de aankondiging van de slui
ting van de kazerne. Wellicht verd
wijnt dit complex in de toekomst
zelfs helemaal uit het Bergse stads
beeld. Kortom, redenen genoeg om
weer eens in het verleden te duiken
om te proberen het leven en werken
van de naamgever van de kazerne
eens te gaan achterhalen en op
schrift te stellen. De gang naar de
Sectie Militaire Geschiedenis van
de Landmachtstaf in den Haag was
de eerste stap: een tabkaartje met
wat titels van boeken en tijd
schriftartikelen alsmede zijn staat
van dienst; (1) wat magertjes dus,
maar ik begon nog maar net. Het
door mij gekozen onderzoeksterrein
bleek in ieder geval nog niet door
anderen te zijn ontgonnen. Die staat
van dienst was natuurlijk zeer
geschikt als leidraad voor een
verhaal. De volgende vraag die ik
mezelf stelde: Uit welk nest zou
deze tot de hoogste militaire rang
opgeklommen Cort Heijligers ei
genlijk stammen Wat genealogi
sche gegevens zouden dienstig
kunnen zijn. Ik ontdekte het bestaan
van het Centraal Register van
Particuliere Archieven in Den Haag.
Een behulpzame mevrouw drs. G.
Ruitenberg, aldaar werkzaam, stuur-