100
Eijk J. van
De Waterschans nr. 3 1996
Afb.16. Het eerste Franse uniform van Cort Heijligers (uit: le Fantassin de
France van Général Pierre Bertin, blz. 105).
dagen durend feest aangeboden,
evenwel vergezeld met het verzoek
om wapens en andere militaire
steun voor hun burgerwacht. Dat
gaat natuurlijk niet door en hij
constateert dat de burgerwacht zich
moet behelpen met wat jachtgewe
ren, knuppels en hooivorken.
Overigens spreekt hij helemaal niet
over ongeregeldheden in de stad.
De Revolutie, die in Parijs veel
heftiger verloopt, heeft kennelijk
maar weinig uitstraling naar Noord-
-Frankrijk en de aanwezigheid van
een Koninklijk Regiment in de stad
is blijkbaar al voldoende om dat
hier te voorkomen.
Een calamiteit.
Negen maanden later duikt Gijsbert
weer op in de briefwisseling met
vader Roelof. Hij blijkt dan naar
Saarlouis (nw van Saarbrücken) te
zijn verplaatst. Veel verder weg
dus, maar wat daarvan de reden is
blijkt niet uit zijn brief. Terloops
vertelt Gijs in een volgende van 19j
uli 1790 dat er even sprake is
geweest van de toevoeging van zijn
regiment aan een ander, wat inmid
dels is uitgedraaid op een toevoe
ging van een ander regiment aan
het zijne. Aan een dergelijk ingrij
pende maatregel moet wel iets
ernstigs zijn voorafgegaan. Gijs rept
daar wijselijk maar helemaal niet
over, maar de geschiedenis van het
Regiment (21) vermeldt wel dege
lijk een ernstig feit: op zondag 7
maart verzamelt het Regiment op de
appèlplaats voor de Heilige Mis. De
jagercompagnie loopt te hoop tegen
hun bataljons-commandant en eist
toestemming om de stad te mogen
verlaten om wat verstrooiing in de
omgeving te zoeken. Dit wordt
geweigerd en de soldaten zetten het
op een lopen naar de Franse (zui-
der-)poort. Ze vinden de ophaalbrug
omhoog en keren terug naar de
kazerne. Daar slagen zij er in
medestanders te vinden en maar
liefst 600 man (dat betekent iets
meer dan de helft van de regiments
sterkte) zien kans Avesnes te verla
ten en te deserteren. Blijkbaar zijn
de zo zeer door Gijs geroemde
strakke discipline en de eentonige
oefeningen hen te veel geworden.
Uit vrees voor nog meer desertie
volgt prompt overplaatsing naar
Saarlouis. Dat vader en zoon zo
lang geen kontakt meer met elkaar
hebben gehad is wellicht te verkla
ren door de zogenaamde Belgische
Omwenteling (de strijd tegen de
Oostenrijkse overheersing van dat
gebied) waardoor het geregelde
postverkeer voor enige tijd kan zijn
verhinderd Voor het overige
bevalt hem de nieuwe omgeving
best, maar opnieuw slaat geldgebrek
toe: de inkwartiering blijkt erg duur
en Koning noch stad springen bij.
Ook maakt hij in deze grotere
garnizoensstad kennis met andere
eenheden die de 'nationale' ^revo
lutionaire) ideeën zijn toegedaan.
Dit leidt echter ook tot onderlinge
onenigheid; hij maakt immers deel
uit van een Koninklijk regiment.
Zelfs doen zich daarbij ongeregelde
schietpartijen voor met de nodige
slachtoffers. Het gevolg is dat de
diverse regimenten (en dus ook het
zijne) moeten worden verplaatst:
tussen mei en september maar liefst
vijfmaal. In het stadje Bitche gele
gerd (zuid-oost van Saarbrücken),
ontdekt hij bij toeval dat zijn Luik
se collega de Rigo vals speelt bij
het kaarten. Het draait uit op een
scheldpartij waarbij Gijs zich maar
Bijlage bij Waterschans 3-'96
Geraadpleegde Archieven:
Algemeen Rijksarchief (ARA)
- Uit: A.R.M. Mommers, Inventaris van Collectie Cort van der Linden
(Den Haag) 1955 Typoscript, IX Heijligers inv.nrs. 366 t/m 420.
- Oudste Stamboek der Heeren Officieren folio 8
- Stamboek Generaals I folio 12
- Registers en Kon. Besluiten van zijn onderscheidingen Mil. Willems
orde en de Orde vande Ned. Leeuw
Service Historique de l'Armée de Terre, Parijs (SHAT)
- Le dossier Cort Heijligers no. 787/GD2
- Les Archives de la campagne de Russie; Sous-série C2 et Mémoires
et Reconnaissances
- Historique du Royal-Liégeois 1787-1791et du 101 me Régiment
d'Infanterie (1791-1792)
- Histoire de l'ancienne Infanterie Frangaise. blz. 365-372
Gemeentearchief Groningen (GAGr)
- Oud archief van Groningen periode 1798-1811 (275-09)
Gemeentearchief Nancy (Fr) (GANa)
- Lijsten van doden en gewonden van het Régiment Royal Liégeois
Geraadpleegde literatuur:
Aa A.J. van der
Aarssen P.J.
Amersfoort H.
id.
id.
Anoniem
Anoniem
Aioniem
Anoniem
Bosscha J
Cornelissen J.D.M.
Doedens A
Dronkers J.G.M A.
DuyvermanJ.P.
Biographisch woordenboek der Nederlanden, bevattende
levensbeschrijvingen van zoodanige personen die zich op eeniger-
lei wijze in ons vaderland hebben vermaard gemaakt.
Haarlem 1852
Rilland, Bath en Maire in de loop der eeuwen zp. zj.
De strijd om het leger 1815-1830Uit: Staats- en natie
vorming in Willem I's Koninkrijk. C.A.Tamse (red)
Brussel 1992. blz. 186 t/m 206
Koning en Kanton, De Nederlandse Staat en het einde van de
Zwitserse krijgsdienst hier te lande 1814-1829. Den Haag, 1988.
De periode 1813-1831 en De Tiendaagse Veldtocht. Uit:
Armamentaria 16 (1981Jaarlijkse uitgave van de
Stichting "Vrienden van het Legermuseum", blz. 6 t/m 34
Liste des Officiers Hollandaise. brevetté par SMTC Louis
XVT 1789. Uit: De Navorscher 11 e Jaargang 1861blz. 72-75
Echte lijst van het Legion Bataven, garnisoen houdende
in de stad Breda en Geertruidenberg tot den 29e Maart 1793
Handboek voor den Soldaat. Deel II Breda 1935
La Révolte de la garnison de Nancv en 1790 et le
dévouement du Chevalier Désilles, lieutenant au
Régiment du Roy. Uit: Le Pays Lorrain, z.p. z.j. blz. 57 t/m 591
Neêrlands heldendaden te land van de vroegste tijden
af tot in onze dagen. Deel 3. Leeuwarden, 1860
Gijsbertus Martinus Cort Heijligers, bestrijder van
Italiaanse bandieten. Uit: Mededeelingen van het
Nederlandsch Historisch Instituut te Rome. Tweede
reeks Deel III 1933
De Patriotse Vluchtelingen. Uit: Voor Vaderland en
Vrijheid, red. Grijzenhout/Mijnhardt/van Sas, Amsterdam
1987, blz. 157 t/m 175
De generaals van het Koninkrijk Holland Den Haag 1968
Onze 19e eeuwse Schutterij. Uit: de Militaire Spectator
1981nr. 6, blz. 241 t/m 258
Klokken luiden voor Dientje, brieven van de kolonel
