Dialectgenootschap De Bergse Kamer
De Boerenkrijg
De Waterschans nr. 3 1998
Door: Piet van Linden
Onder de bestuurlijke vleugels van
de Geschiedkundige Kring ope
reert sinds enige jaren het Dialect
genootschap De Bergse Kamer. De
korte geschiedenis van deze Kamer
is een verhaal dat moet worden op
getekend, zodat de overige leden
van de Kring weten hoe die Kamer
is ontstaan, wat ze doet en wat de
plannen zijn.
Plaats: De Draak tijdens vasten
avond. Het feest van de herken
ning, want De Draak is dé ontmoe
tingsplaats van Bergenaren die zijn
weggetrokken uit onze goede stad
om elders carrière te maken. Al ja
ren treffen Pim Asselbergs en Hans
Heestermans elkaar op die tijd en
op die plaats en een van de vaste
onderwerpen van gesprek is de
zorg over het langzaam verdwijnen
van het oude Bergse dialect. Ieder
jaar weer zijn beide heren het roe
rend met elkaar eens: hier moet
wat aan gedaan worden en liefst
snel. Ze drinken een glas, doen een
plas en alles blijft zoals het was. En
tot volgend jaar maar weer. Eigen
lijk typisch Bergs dus. Tijdens ont
moetingen die ik met Pim had op
allerlei wederzijdse verjaardagen
vertelde hij mij regelmatig van de
goede voornemens die in De
Draak jaarlijks werden hernieuwd.
Vanwege de binding die ik toen
nog had met de Bergse lokale om
roep, hebben we ooit met de ge
dachte gespeeld om vanuit die
hoek wat op touw te zetten.
Ongeveer een jaar later was er een
carnavaleske bijeenkomst bij het ta
leninstituut EBC aan de Stations
straat. Hier organiseerde Lia Suij-
kerbuijk een cursus Bergs voor Be
ginners. Het is een hilarische les in
Bergs dialect geworden, waaraan
zelfs NOS-radio een uitzending
heeft gewijd. Ik was daar voor de
BRTO en maakte geluidsopnamen.
Na afloop is natuurlijk ook het
plan van Hans en Pim ter sprake
gekomen en Lia bleek met de
zelfde gedachten te spelen. Niet ge
heel toevallig, gezien haar beroep
als neerlandica en als rasechte
Bergse.
Op een avond, in de vastenavond-
tijd van 1994 vindt een toevallige
ontmoeting plaats tussen Lia en
Hans, zomaar op straat. Ze kennen
elkaar niet, maar omdat het por
tretje van Hans steeds in Brabants
Nieuwsblad staat afgedrukt bij zijn
Wittetnog-stukjes, herkent ze hem.
Ze trekt de stoute schoenen aan en
spreekt hem aan. Dat is een con
tact met gevolgen want hierna
komt de zaak pas goed op gang.
In dat vroege voorjaar geeft Hans
een causerie voor de Geschiedkun
dige Kring in de Raayberg en op
die. in meerdere opzichten gedenk
waardige avond, wordt een aantal
zaken op de rails gezet. Een werk
groep gaat bekijken hoe het best de
doelstelling kan worden gehaald.
Iedereen is het erover eens dat het
afnemen van interviews met oudere
Bergenaren de beste resultaten zal
geven. Omdat interviewen een vak
is, moet daar eerst wat aan worden
gedaan. Pim heeft hiervoor de op
lossing. Als directeur van een ge
renommeerd marktonderzoeksbu
reau heeft hij de beschikking over
een aantal kleine geluidsrecorders
en ook over een dame die bij zijn
bureau medewerkers opleidt tot
marktonderzoekers. Er wordt een
cursusavond belegd in Het Klok
huis, op de Grote Markt, waar we
in de kelder onze eerste lessen krij
gen.
Al snel is het gebrek aan een vaste
vergaderruimte en aan een organi
satiestructuur voelbaar. Er wordt
over gedacht een vereniging of een
stichting op te richten. Het is Ka
merlid Cees Vanwesenbeeck die
een pasklare oplossing aandraagt.
Oprichten van eigen clubjes, zo
stelt Cees, werkt alleen versnippe
ring in de hand. Onze doelstelling
ligt duidelijk op het vlak van volks
cultuur en daarom raadt hij ons
aan om organisatorisch onder de
paraplu van de Geschiedkundige
Kring plaats te nemen. Een prima
gedachte waannee het structuur
probleem grotendeels is opgelost.
Vervolgens biedt Cees huisvesting
aan in de ruimte van de archief
dienst aan de Blokstallen. In de
praktijk betekent dit dat we chique
vergaderen in de kamer van de
stadsarchivaris. Alles bij de hand,
koffie, thee en een kopieerma
chine. Ook krijgt het gezelschap
een naam: De Bergse Kamer. De
aansluiting bij de Geschiedkundige
Kring verloopt zeer voorspoedig.
Na een bijzonder prettig gesprek
met het bestuur van de Kring bij
Hildernisse, is de zaak snel rond en
zijn we klaar om aan de slag te
gaan.
Allereerst worden er 'spellingsre
gels' opgesteld, waaraan de schrij
vers zich moeten confirmeren. Lia
heeft die voor een groot deel nog
liggen van haar Bergs voor Begin
ners. Spelling en grammatica voor
een dialect is een moeilijke en
moeizame zaak, omdat dialect
spreektaal is, waarvan sommige
klanken en verbindingen zich nau
welijks geschreven laten vangen.
Toch is dit gelukt en onder andere
de redactie van de Vastenavond
krant maakt thans gebruik van deze
officiële Bergse taalregels.
Gewapend met een korte handlei
ding en opname-apparatuur wor
den vervolgens een groot aantal in
terviews afgenomen met veelal ou
dere Bergenaren, waaruit de typi
sche woorden en uitdrukkingen
worden overgenomen en vastge
legd. Dit is het hoofdbestanddeel
en tevens het meest bewerkelijke
deel van het werk van de Kamer.
Vrijwilligers zijn van harte welkom!
Daarnaast groeit al snel het plan
voor een Bergs Dictee. Daarmee
kom je wat meer naar buiten,
maakt duidelijk waar je mee bezig
bent en het is plezierig om het te
organiseren. Er wordt gekozen voor
een tijd die iets voor vastenavond
ligt en als lokatie is natuurlijk Het
96
De Waterschans nr. 3 1998
Zwijnshoofd een uitgelezen gele
genheid. Het dictee zal in 1999
voor de vijfde keer gehouden wor
den. Naast de educatieve waarde
en de spannende strijd om de eer
ste prijs, groeit het zo langzamer
hand uit tot een bijzonder genoeg
lijk samenzijn, al dan niet voor
zichtig verkleed en behangen. Er
wordt druk gestudeerd op de mo
gelijkheid om ook een Bergs Dic
tee op de scholen te organiseren.
Omdat in Bergen een aantal beroe
pen verdwijnt of reeds is verdwe
nen, is ook een begin gemaakt met
de 'beroependagen'. Hiervoor
wordt telkens een aantal mensen
uitgenodigd dat geacht wordt over
bepaalde beroepen de nodige ken
nis in huis te hebben. Er is reeds
aandacht geweest voor de hove
niers en in het vooijaar van 1988 is
er reeds een drukbezochte schip-
pers- en vissersavond geweest. Ver
der staan de gieterijen op de rol.
Gezegdes, uitdrukkingen, bena
mingen van gereedschappen, lied
jes enzovoort worden zo weer bo
ven water gehaald en voor het na
geslacht bewaard. In de uitgave van
het Bergs Woordenboek staan veel
uitdrukkingen en woorden die
door De Kamer zijn verzameld. De
Kamer heeft sinds haar ontstaan
een forse groei doorgemaakt en be
staat nu uit de volgende leden:
Hans Heestermans, Lia Suijker-
buijk, Paula Franken, Wout van den
Boom, Christel Evers, Thea van
Baal, Git Grosfeld, Eric van Loon,
Cees Vanwesenbeeck, Willem
Loeff Pim Asselbergs, Jac Touw en
ondergetekende.
Natuurlijk zijn er nog talloze zaken
die door de Kamer kunnen worden
opgepakt. Als het werk van de Ka
mer U aanspreekt of als U ideeën
heeft die voor onze Kamer van be
lang kunnen zijn, kunt u ons dat la
ten weten via het volgende adres:
Bergse Kamer p/a Gemeentelijke
Archiefdienst, Blokstallen 2, 4611
WB Bergen op Zoom.
Door: drs. GA Huijbregts
Inleiding
Als er feest is bij de buren of ze
herdenken iets, dan is het altijd
prettig om de reden te weten. Zo
staan onze zuiderburen dit jaar stil
bij de zogenaamde Boerenkrijg,
want het is precies twee eeuwen ge
leden dat deze opstand tegen de
Franse overheersing uitbrak en
bloedig werd neergeslagen. Zoals
de naam al te kennen geeft, waren
het vooral boeren die in verzet
kwamen, een opstand van het plat
teland dus. De historie van deze
opstand is in ons land niet zo be
kend, hoe dicht we ook bij de grens
wonen. De Nederlandse school
boeken voor geschiedenis noemen
de gebeurtenis niet. Wel zal menig
een zich de naam Boerenoorlog
herinneren, maar die was een eeuw
later (1899-1902) en speelde zich in
Zuid-Afrika af. Met die Boeren voe
len we ons altijd nog verwant, als
ze tenminste niet al te 'apart' gaan
doen.
Een andere naam voor de Belgi
sche Boerenkrijg is de Beloken
Tijd of Gesloten Tijd. Het gewa
pende verzet brak uit op 12 okto
ber 1798 in Overmere en eindigde
op 5 december van dat jaar langs
de weg van Hasselt naar Alken.
Wat herdenken onze buren nu ei
genlijk? Dat is de inhoud van dit
artikel.
Waarom kwamen de boeren in
opstand?
Bij het uitbreken van rellen, oorlo
gen of revoluties is er in de regel
sprake van een complex van oorza
ken. Politieke factoren vermengen
zich met nationalistische gevoe
lens, sociale omstandigheden, eco
nomische malaise en religieuze ge
voelens of gevoeligheden. Dit ge
heel van in elkaar overlopende en
elkaar onderling versterkende fac
toren heeft dan een vonk nodig,
een min of meer toevallig incident,
om het kruitvat te doen exploderen.
Dat alles vinden we terug bij het
uitbreken van de Boerenkrijg.
België hoorde sinds 10 oktober
1795 bij Frankrijk en vanaf die da
tum waren alle inwoners Franse
staatsburgers die vanuit Parijs wer
den geregeerd. Vóór die tijd waren
de Zuidelijke Nederlanden Oosten
rijks gebied en daarvoor waren ze
van Spanje. De Belgen waren
vreemde heersers gewend, zou je
kunnen zeggen en ze konden dan
ook heel wat hebben. Maar de
Fransen van 1795 maakten het de
inwoners wel heel moeilijk.
Sinds 1789, het jaar van de Franse
Revolutie, kende Frankijk een storm
achtige ontwikkeling op alle maat
schappelijke terreinen. Het ene re
gime na het andere veroverde de
macht en werkte vervolgens de be
ginselen van de Franse Revolutie
verder uit of remde de vernieuwin
gen af. Voor ons verhaal is het be
langrijk dat in 1795 de regering in
Parijs in handen kwam van vijf di-
97