De Waterschans nr. 1 2000 <tnic (^^cr fife1! gmoc» Jvtwtrhm«< ST'WWM^irNxn Iu^wWmw ^gwewnwf; ctT emjkr* Utit'Vawi&^ttr iwn gelcgttr ode «o*fc +*nletfj)tr 1 cS»«j M>bc»?'W»|(Vc^Wk&o? ot»^»> Iwww oi <Vppny i^eor*? ft"*1) tu&cty <n Wfctc heufen ^j^xtpyottv W «n* try ^njkt-moc met cot»t |Ut>>njO' <m^c <tnet én ptty Uibe \Mn Imgtn optcn w'kjf^tw fnrj 6m»^ «tou^cöT *»e fhttmgc gegtyiu*) l*Wify/«nfc twrlfc^k- tv|r^<wtïrs>ctr gvlvjWwvj* öTtojwtw J# tvyocuxti 4j> 1)Ch Vtvfï<nn<* ^CtllfcCtCrt WfVw^iMW'1^ Wirt rjfyotfvi P<tb tt( <£nte fct« IjchwJw '\*m Wtatf-fj^eew 'fcwlNïWt— toe o> l)d>Voi Ww Wsvfr" VjWïwr* tz frnttcn ^oc WWkw TV»! ^eïoop oT^cIowc^'Wtt- «n hwr tnptMU»tiKitiij)Ch 'Viw Ibwlkwrt— Ajb.3. Oorkonde waarbij Wenceslas en Johanna aan Bergen op Zoom het voorrecht verlenen van vrijgesteld te zijn van beden (GAB). voor toelating. In de twaalfde eeuw ontstonden in Europa de eerste uni versiteiten. De oudste zijn die van Bologna, Parijs, Oxford en Cam bridge. Ze zijn tussen 1100 en 1200 uit de praktijk gegroeid. Daarna is het stichten van een universiteit een privilege dat eeuwenlang is voorbe houden aan de paus of een wereld lijk vorst. Het was de zwakke, zelden nuchtere hertog Jan IV van Brabant (1415-1427) die op een helder mo ment twee jaar voor zijn dood de stad Leuven met een universiteit ver rijkte, de eerste in de Nederlanden. Drie van de vroegste leerlingen kwa men uit Bergen op Zoom, drie zoons van Jan I van Glymes. Cultuur in de stad In de steden woonden gefortu neerde kooplieden die in navolging van de vorsten tijd en geld over hadden voor het verzamelen van kennis en kunst. Het bezitten van boeken was een kostbare luxe, want ze werden met de hand geschreven en geïllustreerd. Knappe kunste naars calligrafeerden schitterende manuscripten en sierden die met juweeltjes van initialen en miniatu ren. Maar die waren voor kloosters, vorsten en enkele rijke burgers. In librijen bibliotheken) kon men boeken raadplegen, maar die lagen daar wel aan kettingen. Lange tijd was Latijn de taal voor boeken, oorkonden en andere documenten, maar de opkomst van de steden bracht met zich mee dat de volk staal meer en meer ingang vond. Bergen op Zoom ging in die ont wikkeling mee, zij het op beschei den wijze. De blik richt zich dan op de eerste plaats op de heer. Die had relaties met de familie van de hertog en met de kunstenaars in diens omgeving. Hij bezocht Ant werpen, Brussel, Mechelen en Leu ven, belangrijke culturele centra. De behuizing van de familie Bou- tersem was steeds minder eigen tijds. Ze hadden een bescheiden onderkomen in de stad en enkele kastelen in de omgeving, namelijk in Wouw, Borgvliet en Halsteren. Adellijke woningen ondergingen in die tijd ingrijpende veranderingen. De bewoners ruilden steeds meer de sombere, eenzame, militaire burchten in voor gezellige en ge rieflijke woningen in de stad. De Boutersems hebben dat proces niet meer meegemaakt. Hebben zij kennis genomen van de eigentijdse publicaties? In de der tiende en veertiende eeuw is er heel wat geschreven, ook in het Ne derduits. Een hele vruchtbare schrijver in de dertiende eeuw was Jacob van Maerlant. Hij schreef al zijn werken in dichtvorm en zijn kennis was zo veelzijdig dat zijn werken samen als het ware een en cyclopedie vormen van de toenma lige wetenschap. Hij schreef op het eilandje Voorne of in het stadje Damme bij Brugge. Hij was be vriend met Floris V, graaf van Hol land en Zeeland (1256-1296). Deze graaf had een kasteel op Voorne (thans ligt op die plaats het dorp Oostvoorne) en dicht bij dat kas teel lag het dorpje Maerlant (later opgeslokt door de stad Brielle) met een kerkje en een hofstede. In dat plaatsje werkte Jacob jarenlang als 24 De Waterschans nr. 1 2000 koster-schoolmeester in dienst van de burggraaf van Zeeland, want dat was de heer van Voorne. Reeds eer der maakten we kennis met Al- brecht en Johanna van die familie. Later kwam het kasteel in handen van de graaf van Holland en Zee land en het was daar dat Jacob al vroeg in aanraking kwam met de jonge Floris, wiens leven in 1296 zo tragisch zou eindigen. Het dorpje Maerlant had in Jacob wel een zeer bijzondere koster schoolmeester, een begaafde man met een degelijke opleiding aan een Latijnse school in Brugge. Daar in Maerlant begon hij met het schrijven van zijn vroegste wer ken. Zijn eerste boek was een bio grafie over Alexander de Grote onder de titel Alexanders geesten grote daden). Het boek telt zo'n 14.000 versregels en hij schreef het in een halfjaar. Later trok hij terug naar zijn ge boortestreek en vestigde zich in Damme. Daar is hij omstreeks 1300 overleden. Een standbeeld op de markt houdt de herinnering aan hem levendig. Hij wilde met zijn publicaties in de volkstaal vooral het gewone volk bereiken. Hij schreef over de natuur, de bijbelse geschiedenis, een handleiding voor vorsten om goed te regeren (speci aal bedoeld voor Floris) en een zeer uitgebreide wereldgeschiede nis, de Spiegel historiael. Dat boek begint met de schepping en eindigt in 1113. Anderen zouden het na hem aanvullen. Zijn voorbeeld als historieschrijver vond navolging. De grote vorsten en machtige steden stelden kro niekschrijvers aan om hun daden en belevenissen vast te leggen. Zon historicus moest natuurlijk reke ning houden met de wensen van zijn opdrachtgever en waar moge lijk diens partij kiezen. Erg objec tief zijn die boeken daarom niet al tijd maar ze verschaffen ons wel talrijke gegevens. Bergen op Zoom was in die jaren nog niet zover dat het zich een eigen kroniekschrijver kon veroorloven. In hoeverre de boeken van tijdgenoten in de veer tiende eeuw binnen de Bergse veste doordrongen, blijft gissen. De uitvinding van de boekdrukkunst zou de verspreiding van boeken veel algemener maken, maar dan zitten we in de vijftiende eeuw, stof voor een volgend hoofdstuk Literatuur. Waar vind ik meer? Naast de reeds vermelde literatuur na de hoofdstukken 1 tot en met III zij hier nog gewezen op de vol gende werken: Het standaardwerk over de Bergse jaarmarkten is: Paas- en Koudemarkten te Bergen op Zoom 1365-1565. Dit werk in drie delen is geschreven door C.J.L Slootmans en uitgegeven te Tilburg 1985. Van dezelfde schrijver is het tweedelige: Tussen hete vuren: eco- nomisch-sociale geschiedenis van het potmakersambt te Bergen op Zoom 1400-1925. Tilburg 1970. Zie ook: GA Huijbregts: De Engelse Natie in Bergen op Zoom in De Waterschans 1998, nr. 4, p. 132-140. Voor wat het onderwijs in de Mid deleeuwse stad betreft hebben we een goede inleiding in het boek van P. Th. L M. Boekholt en E.P. de Booy: Geschiedenis van de school in Nederland vanaf de middeleeuwen tot aan de huidige tijd. Assen/Maas tricht 1987. Iets ouder, maar nog goed baiikbaar is de studie van R.R. Post: Scholen en onderwijs in Nederland gedurende de Middeleeu wen. Utrecht/Antwerpen 1954. Voor de middeleeuwse cultuur in het algemeen noem ik de volgende twee werken, allebei uit het Frans vertaald: Georges Duby: De Kathe- dralenbouwers Portret van de micl- deleeuwsche maatschappij 980-1420. Austerdam/Brussel 1984 en: Jac ques Le Goff: De cultuur van mid deleeuws Europa. Amsterdam 1987 (2de druk). De Zwarte Dood of builenpest heeft heel wat onderzoekers bezig gehouden. Voor een nadere kennis making kan men gebruiken: Leo Noordegraaf en Gerrit Valk: De Gave Gods. De pest in Holland vanaf de late middeleeuwen. Bergen (NH) 1988. Over de dynastie Bourgondië pu bliceerden Wim Blockmans en Walter Prevenier in de reeks Ge schiedenis en Cultuur Paperbacks van Fibula het boek: In de ban van Bourgondië. Houten 1988. Over Ja cob van Maerlant is verleden jaar een bijzonder aardig boek versche nen: Maerlants Wereld, geschreven door Frits van Oostrom. Amster dam 1999. Illustratieverantwoording. Afb.l.: H. van der Horst. Geschiedenis van Brabant. Nijmegen. Deel 1. 1983. Blz. 291. Afb.2: Fotolino. Afb.3. Foto GAB. 25

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 14