De Waterschans nr. 3 2000 AJb.2. Het model van een weervisserij, aanwezig in het gemeentemuseum te Bergen op Zoom. Het is laag water. De visserij is reeds klaar. De bovenste vleuk is drooggevallen, de fiuk hangt in het want te drogen. dende. Er is een aantal voorwaar den van kracht. Zo is de pacht voor de visserijen tezamen bepaald op 36,- plus levering van 1000 stuks vis aan de markies. Als algemene be paling geldt een verplicht lidmaat schap van het gilde. Bovendien zijn het wildernisregaal en een ordon nantie van de markies van kracht (5). In de keuren van het gilde is voor het eerst sprake van weren of waarden. De oorsprong van deze vismethode is onbekend, er zijn wel verwante vismethoden en ver schillende theorieën over het ont staan (6). Aanpassing van de van 1400 tot 1800 gebruikte zalmsteken op het Bergsche Veld (de Bies- bosch) aan de eisen van de Ooster- schelde met haar sterke stromingen lijkt mij het meest waarschijnlijk. Te meer daar reeds in de zestiende eeuw handelscontacten tussen beide gebieden bestaan. De in de zalmsteken gevangen zalm uit Geertruidenberg wordt via de markten van Bergen op Zoom naar Antwerpen uitgevoerd. De grootte (tot 5 km) maakte de zalmsteken uniek, zoals de weren dat ook zijn. Zowel zalmsteken als weren staan jarenlang op dezelfde plaats (7) (Afb. 1 en 2). Weervisserijen als 'eigendom' De beste visserijen, die langs de Brabantse Wal liggen, worden op den duur beschouwd als onderhe vig aan een soort erfelijk gebruiks recht, zij het dan inclusief de alge meen geldende verplichtingen. Zij worden verkocht onder toeziend oog van het gilde. Ook zijn zij over- erfbaar. De eerste vermelding van verkoop dateert uit 1710. In 1723 koopt Jillis Lafontijn een visserij voor 600,- op een publieke ver koop. In 1775 verkoopt J. van Baal, weduwe van Johannis Pikaar, een visserij inclusief rechten en plich ten aan ene Chijns. De inzet is 3.100,-, de verkoopprijs loopt op tot 4.700,-. In 1778 verkoopt Jan Touw aan zijn zoon Christoffel de weervisserij 'De Laagte' met een schip en een schuur voor 500,-, een familieprijsje. Visser Touw laat in 1782 zijn visserij na aan zijn twee zoons, Johannes Danielsen en Da niel Danielsen. Adriaan en Paulus Pikaar verkopen in 1781 aan Marijn de Haas een visserij voor 1.150,-. Zijn weduwe, Alida Cijns, verkoopt in 1812 (de Franse tijd) deze visse rij aan haar zoons Jillis, Adrianus, Johannes en Marijnus voor 2116 franc en 40 centimes. In 1796 koopt Johannes de Haas een weer voor 2.000,-. Ook instellingen be zitten weren. Het weeshuis koopt in 1808 een weer op een publieke ver koop. Een ander weer wordt in 1808 op dezelfde manier verkocht voor 2.650,-. De familie Lafontijn betaalt bij overlijden 'kindsdelen weer' uit. Het blijkt moeilijk het recht op een weer overtuigend aan te tonen. Bewijzen zijn soms verlo ren gegaan. Ook worden weren on derverhuurd (8). Hét besluit Door het grote aantal conflicten en de dreiging van fysiek geweld (9) neemt de heer van Bergen op Zoom rond 1780 een onverwacht besluit met verstrekkende gevolgen. Hij laat de Staten van Zeeland de scheiding aanbrengen, voor wat be treft de visrechten, tussen Zeeuws en Bergs gebied (10). In 1784 krijgt kaartenmaker David Hattinga op dracht tot het maken van een kaart (11). Op deze, inmiddels beroemde en beruchte kaart is de grens tus sen Zeeland en Bergen op Zoom aangegeven, alsmede de plaats van de visserijen en het gezamenlijk te bevissen gebied. Er staan 18 weer visserijen op aangegeven. Van deze 18 visserijen staan er 9 op Zeeuws gebied en 9 op Bergs gebied. Er wordt gevist door 8 Zeeuwse vissers en door 10 vissers uit Bergen op Zoom. Het Bergs gebied wordt voortaan beperkt tot het verdron ken land van het markiezaat. Wan neer er niet voldoende Zeeuwse belangstelling is voor de weren, mogen Bergse vissers meeloten voor een weer op Zeeuws gebied. Dit besluit wordt als zeer onrecht vaardig ervaren door de Bergse vis sers. Een aantal van hen moet de visserij opgeven. Dit wordt onder andere opgemerkt in de genealogie van de familie Touw (12). Het con flict waarin Dirk Wakkee door dit besluit terecht komt, zal verstrek kende gevolgen hebben voor de weervisserij (13). De discussie is niet beëindigd, de conflicten blij ven bestaan, zowel de 'traditionele vissersconflicten' als nieuwe con flicten over de visrechten. Dit laat ste wordt veroorzaakt door de poli tieke ontwikkelingen en door het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden. Zowel de landelijke als de plaatselijke overheden zijn niet op de hoogte van geldende re gelingen, passen ze niet toe en so wieso is over elke regeling discussie mogelijk. Zo weigert Dirk Wakkee in 1802 zijn visserij 'Rommerswaal' op Zeeuws gebied te verlaten met het argument dat hij pacht betaald heeft aan de Franse overheid. Het geen niet na te gaan is (14). Ook de 120 De Waterschans nr. 3 2000 afspraak uit 1784 zelf blijft een bron van conflicten, omdat de Zeeuwse belangstelling voor de weervisserij incidenteel is en de Bergenaren incidentele concurren tie na goede vangsten niet accepte ren. De meeste visserijen worden door Bergenaren bevist, in 1805 zijn zelfs alle Zeeuwse visserijen in Bergse handen. Zo oordelen de weervissers over de zaak Dirk Wak kee: Wakkee had de visserij opge knapt en goede vangsten gedaan. Nu willen de Zeeuwen zijn visserij, die bij loting verkregen was (15). De correspondentie tussen de plaatse lijke overheden, met regelmatige tussenkomst van de provincie of een ministerie toont hoe hardnek kig de conflicten uitgevochten wor den. De minister van Binnenlandse Zaken vraagt op een gegeven mo ment de burgemeester van Bergen op Zoom desnoods door middel van politiecontrole op te treden te gen die vissers die vuurwapens ge bruiken op de Oosterschelde (16). Het bestuur der visscherijen op de Schelde en de Zeeuwse Stroomen In 1823 bepaalt de landelijke over heid dat het beheer van de visserij op de Zeeuwse stromen onderge bracht wordt bij het amortisatiesyn dicaat. Het praktisch beheer wordt ondergebracht bij het 'Bestuur der Visscherijen op de Schelde en de Zeeuwse Stroomen' (17). In het re glement van dit bestuur worden de rechten van de weervissers erkend zoals deze zijn vastgelegd in de re geling van 1784. De weervisserijen op het verdronken land van het markiezaat worden voor tien jaar in concessie gegeven aan de Bergse vissers of hun erfgenamen. Twee fa milies, te weten de families Lafon tijn (van 1784 tot 1867) en De Haas (1825-1867) hebben hier gebruik van gemaakt (18). Naast deze bij zondere bepaling over de visrech ten stelt het bestuur een aantal technische zaken vast zoals de grootte van de mazen van de fuik en de lengte van de vleuken van het weer. Nu lijkt de rust te zijn in getreden, maar al spoedig blijkt dat de kwestie van het gebruiksrecht een eigen leven is gaan leiden. In 1865/66 worden twee zaken, te we ten Dirk Wakkee die recht deed gelden op 'Rommerswaal' en de er ven van W. van Dort die aanspraak menen te moeten maken op de vis serij 'Eldernissen' (19) onder de aandacht van het ministerie van Fi nanciën gebracht (Afb.3 toont de vermelding in de inventaris waar de aanspraak op gebaseerd is). Nu blijkt het conflict over visrechten ontaard te zijn in tweespalt tussen de Bergse vissers onderling: tussen degenen die vissen op het markie zaat en degenen die meeloten met de Zeeuwse vissers. De vissers die een weer op Bergs gebied pachten, vinden dat degenen die meeloten met de Zeeuwen de afspraken na moeten komen of maar moeten verhuizen (20). Het ministerie van Financiën wil weten hoe het erfe lijk gebruiksrecht geregeld is, maar ook of uitbreiding van de weervis serijen mogelijk is. Een en ander wordt geïnventariseerd en in 1867 volgt een herziening van het regle ment. Het artikel dat de speciale voorwaarden met betrekking tot ge bruiksrecht voor het verdronken land regelt, vervalt. Alle weervisse rijen worden voortaan in het open baar bij opbod verpacht. Vissers en bestuur hebben het recht op te zeg- As Afb.3. Inventaris van W. van Dort en E. Augustijn. De hypotheek op deze vaste goederen bedraagt f3000,-. 121 S S s S$T SÓ SS*yA->S-A> s ks SA trY SS?&-Y z-yj c-y c O t c «- s y Xy cV Ze /Z&cyycy-, Z^yZj zZZy.yZrjyyZe^Z,-' ■//CzL- 2 7 ryZLée-eë Ao-z-e. zZSlezS/ //ZrZZ/y-t rs, a-* L,J cti è- erZe Z c^my Ze .y yyyi y y f yyyyt -.yy; Z v yyrycy?yZlZZ -yyy A'Z' Z/Zr.. yye-y\ l yyyZ y'i yy Zy /Z^r f Zr x- r v /I i rjy yz ryyyfrvr y y: zj t: 7y'yy-— i^SzyyZ Zy yyr Zy' syc-r-i Zy-yy ri /py 'ty ft, '*/y Zy-'yy-, i Zf/ Zyi-ysi.yyrytï ,,<Yy>y; vt, ,y11'Gy' ZJ<y 4*-C aZoxiV- y ty yy y y' yi' y, Zc Zi*<y<y-+- >1 L JyZy's~v /Zv i Z A' /y i ,1. u, S/y'ss y ly y yy Zsy J <ér '/S t' yy, y-Ss?*. f-Cyy yZZyryyy y z/yyi y.Zf Z'iyyyjyZ é-zV z-y-y-, Zy yeyyrïyYiyy e

Periodieken

De Waterschans | 2000 | | pagina 11