De Waterschans nr. l 2002
de ambachtelijkheid maar ook het
gebruik van echte materialen. Hun
doelstellingen werden hun ingege
ven door de hoge vlucht die de in
dustrialisatie na 1870 nam. De men
sen trokken van het platteland naar
de steden. Daar werden in een ijl
tempo overwegend slechte wonin
gen gebouwd om de toevloed van
mensen te huisvesten. Volgens de
aanhangers van de hervormings
beweging raakten de mensen in
deze uitgegroeide steden ontheemd.
Zij werden 'losgerukt' van de oude
normen en waarden van hun oor
spronkelijke plattelandsleven. Deze
ontheemding en daaruit voortvloei
ende verloedering in maatschap
pelijk en zedelijk opzicht werd
bovendien versterkt door de deel
name van vrouwen en (jonge) kinde
ren aan het arbeidsproces, dat niet
alleen geestdodend was, maar bo
vendien uitsluitend surrogaat pro
ducten voortbracht. De producten
werden namelijk machinaal en van
inferieure of niet geëigende materia
len vervaardigd.
In de 'Arts and Crafts'-beweging ont
stonden twee richtingen: één die
elke hulp van machines weigerde, de
andere waarbij de machine als on
dersteunend hulpmiddel mocht
worden ingezet.
In een interview met E Loevestein
Aft). 13. Janus en Marietje Dingemans bij de koperen koepel van de Sint-Bavo-
kathedraal te Haarlem in de Kunst- en Grofsmederij A.J. Dingemans, 1906.
Meermaals laat Dingemans zich ne
gatief uit over machinaal vervaardigd
- "gestampt ijzerwerk" - smeed
werk.43 Met zijn opvattingen over de
ambachtelijke kant van zijn vak, be
hoorde hij volledig tot de nabloei
van de 'Arts and Crafts'-beweging.
Deze ontstond op het einde van de
negentiende eeuw in Engeland en
verbreidde zich van daaaiit over Eu
ropa. De aanhangers van genoemde
beweging propageerden niet alleen
Ajb. 14. Lichtmast gesmeed door Kunst
en Grofsmederij AJ. Dingemans voor de
Beurs te Amsterdam.
gende verslaglegging: "Menig smids-
hart ging open, toen op het licht-
beeldenschenn zeer mooie afbeel
dingen werden vertoond van uit
stekend fraaie kunstsmeedstukken,
die wel het beste bewijs er voor wa
ren, dat het smidsbedrijf ten deele
kan gerekend worden tot het kunst
ambacht. Het slot-plaatje was een
verzameling van rozetjes, hekpunten
enz., voorbeelden van de verbazend
leelijke dingen, die de massa-pro
ductie het aanzijn geeft. Terecht gaf
de heer Dingemans dit prentje als
een afschrikwekkend voorbeeld. Na
't moois dat men te zien had gekre
gen, viel 't leelijke van dergelijke
smakelooze dingen nog meer op" 42
22
De Waterschans nr. l 2002
Ajb. 15. Gedreven koperen preekstoel ('nimbarj te Medan op Ajb. 16. Geciseleerde koperen altaarhemel voor de Sint-Seivaas
Sumatra, vervaardigd door Kunst- en Grofsmederij te Maastricht, vervaardigd door Kunst- en Grofsmederij
AJ. Dingemans. A.J. Dingemans.
geeft Dingemans er blijk van tot de
tweede richting te behoren: "Wij
kwamen met den heer Dingemans
óók te spreken over de "ouden" en
hoe deze werkten. Het was belang
wekkend dezen voorganger in vuur
te hooren komen over het ver
meende onrecht, het tegenwoordige
kunstsmeedvak aangedaan, door dit
te vergelijken met wat de ouden kon
den, en dat zij het anders deden!
Hier botste de meening van den
heer Dingemans fél op tegen die van
anderen, die maar altijd beweren,
dat de machine het vak van kunst
smid bedorven heeft - waartegenover
de heer Dingemans wel zeer positief
zijn stelling volhield, dat, als de ou
den dezelfde machines gekend had
den, die wij thans kennen, zij zich
daarvan natuurlijk ook bediend zou
den hebben. Maar daarmede was
het vak als kunstvak nu niet veroor
deeld. Integendeel - de wegen om
nog degelijk werk, in ieder opzicht,
en vol kunstvaardigheid te leveren,
staat den technischen vakman ook
nu nog open, nü, nu het handwerk
door de hulp der machine veeleer
gebaat dan gehinderd is, en de kunst
als zoodanig evenzeer ook nu nog
kan gediend worden als voorheen".
En in datzelfde interview: "Uit ons
gesprek met den directeur dezer
kunstzinnige onderneming bleek
ons voorts, dat ook hier, gelijk in zoo
menig ander vak, het Engelsche
werk de concurrentie veilig kan
doorstaan, daarenboven 't werk uit
België en Frankrijk, zoo chique en
licht, prima mag geheeten worden.
Doch het Duitsche kunstsmeed
werk, dat brengt het niet tot een per
soonlijk karakter, tot iets eigens en
het is hier ook weer het massa goed
(gestampt ijzer werk), dat de markt
bederft. Wij hebben natuurlijk
gaarne gevolg gegeven aan de uit-
noodiging van den directeur om ook
een kijkje te nemen in zijn werk
plaats. Daar was men daik aan 't ha
meren en smeden. Wij zagen nu, wat
het was, dat het handwerk voor een
deel opzij schuift en verge
makkelijkt.... Machines, die het ijzer
gemakkelijk zagen, die met geweld
een stuk ijzer plat hameren, die het
door walsen trekken, enz. enz. De
vuren worden thans electrisch aan
geblazen, en dikke stukken ijzer wor
den met behulp van een acetyleen
steekvlammetje afgeknipt als riet. Dit
laatste vooral is een uitvinding in het
20e eeuwsch smidsvak van enonne
beteekenis".44
Bovendien snijdt het mes van twee
kanten: niet alleen worden er door
het ambachtelijk werken volleerde
vaklui opgeleid die kwalitatief hoog
staand werk leveren, maar ook wordt
er werk gecreëerd. "Ach wat, non
sens, werk zat. Kijk eens naar de in
richting van het nieuwe politiebu
reau, dat we hier aan het bouwen
zijn. Worden tonnen aan besteed.
Haast allemaal machinaal werk. Ik
zeg: waarom wordt dat niet uitbe
steed aan Amsterdamsche meubel
makers, timmerlieden? Waarom
moet dat allemaal bijna fabricage-
werk zijn? Handwerk is duurder, zeg-
23