De Waterschans nr. 2-2004
De Waterschans nr. 2-2004
ten ontving en vertelde waar ze
konden logeren. Drieduizend
manschappen in een stad van nog
geen vijfduizend inwoners, dat was
te veel van het goede. Daarbij ont
brak er van alles, niet alleen geld,
maar ook bedden (kribben), la
kens en dekens. Alles moest vlug
gehuurd worden en dat tweede
hands spul zag eruit om op te
schieten. Generaal Dumonceau,
de opperbevelhebber van het Hol
landse leger, moest de brigade or
ganiseren. Generaal-majoor D.H.
Chassé, toen 53 jaar, zou als aan
voerder de tocht leiden. Alleen de
topfunctionarissen kenden het
doel van de tocht. De manschap
pen kregen amper tijd om af
scheid te nemen van hun familie.
Wie ver van huis was, kreeg al he
lemaal geen kans. De stemming
was niet te best. Veel soldaten had
den nog soldij te goed, sommigen
wel over een half jaar. Er dreigde
zelfs muiterij uit te breken. Dat gaf
extra spanningen in de stad. Op 3
september verlieten de soldaten
Bergen op Zoom met achterlating
van de zieken. Die moesten eerst
beter worden.'s Avonds kwam de
brigade doorweekt in Antwerpen
aan. Daar bleek niemand van hun
komst op de hoogte te zijn. Met
veel moeite vonden de manschap-
hogere instanties, maar telkens
verstrekte Vermeulen een negatief
advies.
Woning van Gerard Vermeulen,
genaamd Den Kleinen Engel
(Rijkebuurtstraat 21). Foto Regionaal
Historisch Centrum Bergen op Zoom.
koninklijke voorbeeld stimuleerde
het stadsbestuur om te zoeken
naar meer inkomsten voor het
weeshuis.
Ook voor de stad had hij verras
singen. Zo schold hij een aanzien
lijke schuld van de stad aan de re
gering kwijt. De Bergse vissers
maakte hij blij door hun de garan
tie te geven dat ze niet meer door
hun Thoolse collega's zouden
worden lastiggevallen. Daarmee
kwam een einde aan een hele
lange ruzie over visrechten op de
Oosterschelde. Ook een eerder in
gediend verzoek willigde de vorst
nu in, namelijk verhoging van de
invoerrechten op aardewerk. Le-
Bot hield een minder prettige her
innering over aan het hoge be
zoek. Om zijn hoge gast zo waar
dig mogelijk te ontvangen had hij
nog gauw van een goede kennis
een fraai tapijt geleend. Jammer
genoeg kwam dat niet ongeschon
den uit de feestelijkheden. LeBot
wilde schadevergoeding van de ge
meente, maar Vermeulen weigerde
die. Tot 1812 probeerde de wijn
koopman zijn gelijk te krijgen via
7. Van Bergen op Zoom naar
Spanje
In 1808 was er grote ruzie in de
koninklijke familie van Spanje.
Koning Karei IV, getypeerd als
lichtelijk debiel, en zijn zoon Fer
dinand, ook niet de slimste, rol
den haast vechtend over straat.
Napoleon wierp zich op als be
middelaar en nodigde koning en
kroonprins uit voor een kalme
rend gesprek in Bayonne. Daarbij
zette hij Karei IV af als zijnde on
bekwaam om te regeren en ver
klaarde hij de kroonprins onwaar
dig om op te volgen. Vervolgens
benoemde hij zijn broer Jozef tot
koning van Spanje. Die komedie
ging de Spanjaarden te ver en op
2 mei 1808 kwamen ze massaal in
opstand. Omdat ze begrepen dat
ze met hun leger niet tegen de
Fransen waren opgewassen, kozen
ze voor een guerrilla, daarbij aan
gemoedigd en gesteund door En
geland. Ze brachten de Franse be
zetters gevoelige verliezen toe en
dwongen Napoleon tot het zen
den van steeds weer nieuwe troe
pen. Aangezien Holland een
bondgenoot van Frankrijk was,
deed de keizer regelmatig een be
roep op zijn broer om meer troe
pen te leveren. Maar legers kosten
geld en Holland worstelde met
zijn hoge staatsschuld. Meer dan
20.000 soldaten en matrozen
heeft Lodewijk nooit gehad. Met
grote tegenzin stond hij drie regi
menten (6.000 man) af voor de
oorlog van Napoleon in de Duitse
landen. In 1808 eiste de keizer
3.000 man voor de strijd in
Spanje. Zo begon de tragische ge
schiedenis van een Hollandse Bri
gade. Lodewijk deed zijn best om
aan de eis te voldoen, maar het
bleek heel moeilijk om 3.000 ge
zonde soldaten bij elkaar te krij
gen. Een deel van zijn troepen lag
op Walcheren en Zuid-Beveland;
een ander deel bevond zich nog
in Duitsland. De soldaten op Wal
cheren en Zuid-Beveland hadden
veel last van de beruchte Zeeuwse
koortsen, een soort malaria. In
Bergen op Zoom verzamelden
zich de diverse afdelingen die sa
men de brigade zouden vormen.
Dat gaf heel wat drukte op het
stadhuis, waar N. Vetten de solda-
net jusitieren van Spaanse
verzetsstrijders in Madrid op 3 mei
1808. Schilderij van de beroemde
kunstenaar Francisco de Goya (1746-
1828) in het Pradomuseum te Madrid.
Baron David Hendrik Chassé (1765-
1849), bevelhebber van de Hollandse
Brigade die in 1808 naar Spanje trok
pen er brood en onderdak.
Op 19 september bereikte de bri
gade Parijs, toen 2130 man en 846
paarden sterk. De volgende dag
mochten ze defileren voor de ko
ningin van Holland, Hortense de
Beauharnais. Op de 21sle nam de
keizer zelf de parade af, wat op
menig krijgsman toch een diepe
indruk maakte. Via Orleans,
Chartres en Bordeaux bereikte de
brigade in oktober met ruim 1700
soldaten de Spaanse grens bij de
rivier de Bidassoa. De rest had
moeten afhaken of was gedeser
teerd. Twee keer vertrok er uit Ber
gen op Zoom nog een groep om
de geleden verliezen aan te vullen.
Tot 1814 vocht de Hollandse Bri
gade met de Fransen tegen Span
jaarden en Engelsen. De een na
de ander sneuvelde of stierf door
ziekte of gebrek. Dat duurde tot de
nederlaag van de Fransen bij Vito-
ria op 21 juni 1813. De verliezers
zagen zich daarna genoodzaakt
om het Iberisch Schiereiland te
ontruimen. Van de Hollandse Bri
gade was niet veel meer over. Als
130sle regiment verliet het groepje
Spanje, op de hielen gezeten door
de vijand. In Zuid-Frankrijk was
het legertje nog actief bij de ver
dediging van Toulouse. Onder lei
ding van tweede luitenant C.F.
Koch kwamen de overlevenden na
ruim 5 jaar terug in Bergen op
Zoom. Daar waren ze helemaal
niet welkom. Slechts met de groot
ste moeite lukte het hun onderdak
te vinden en wat eten machtig te
worden. Een jaar later stonden de
mannen weer aan het front, toen
bij Quatre Bras en Waterloo. Daar
vochten ze niet meer voor Napo
leon, maar tegen hem.
8. Weesjongens naar het front?
Lodewijk Napoleon was populair,
maar niet alles nam men hem in
dank af. Hoewel hij weigerde om
de loting in te voeren, wilde hij
toch zijn broer tegemoetkomen
door naar wegen te zoeken voor
een betaalbare legeruitbreiding.
Zo kwam hij op het idee om de
jongens uit de weeshuizen en ar-
mengestichten op te roepen voor
de militaire krijgsdienst. Een op
roep aan de betrokkenen om vrij
willig dienst te nemen leverde wei
nig op. Dan maar met dwang. De
koning hoopte met die maatregel
twee vliegen in één klap te vangen:
soldaten voor het leger en tegelijk
een lastenvermindering voor de
wees- en armhuisbesturen. Een
eerste poging in 1806 strandde in
Sneek. De burgers beletten het
wegvoeren van de weesjongens
van 16 jaar en ouder. De koning
schrok en bond in, maar niet voor
lang. In 1808 opende hij in Den
Haag een zogenaamde militaire
kweekschool. In dat instituut zou
den jongens van 0 tot 17 jaar, die
geen ouders hadden of om andere
redenen in een gesticht vertoef
den, een opleiding krijgen voor
het leger. Lodewijk wilde ook in
Bergen op Zoom zo'n kweek
school oprichten en hij dacht
daarbij aan het Markiezenhof.
Aanvankelijk was het stadsbestuur
daar blij om. Wat meer leven en
omzet in de stad kon geen kwaad.
De vreugde was echter meteen
over, toen de regering liet weten
dat de stad moest opdraaien voor
de kosten van de herinrichting van
het gebouw. Burgemeester Ver
meulen schreef op 6 december
1808 naar het ministerie van oor
log dat Bergen op Zoom onmoge
lijk de kosten voor zo'n operatie
kon dragen. Het kon, zo schreef de
burgemeester, toch niet de bedoe
ling van Zijne Majesteit zijn om
Bergen op Zoom een cadeau te
schenken dat zou leiden tot de fi
nanciële ondergang van de stad.
Welgestelde burgers verhuisden al
naar elders. Krayenhoff, minister
van oorlog, liet weten dat de wil
van de koning toch moest worden
gerespecteerd. De zieke soldaten
die in het Markiezenhof werden
verpleegd, konden terecht in het
kasteel van Breda, de huidige
K.M.A. Nog in december 1808
vond de verhuizing plaats. Gere-
quireerde huifkarren dienden als
ambulancewagens en brachten de
patiënten over naar Breda. Uitein
delijk kwam er toch geen kweek
school. De kwestie loste zich van
zelf op door de inlijving bij Frank
rijk. Napoleon vestigde er een la
zaret voor 500 patiënten, in te
richten, jawel hoor, door en op
kosten van de gemeente en vol
gens de voorschriften van Parijs.
Bergen op Zoom had in haar ge
stichten ook enkele jongens van
16 tot 21 jaar, maar door de En
gelse invasie verhuisden die naar
Den Bosch. Tonelen als in Am
sterdam en Rotterdam, waar de
bevolking zich heftig verzette te
gen het afvoeren van de dienst-
69