FAUSTO NUM1NE BERGA V1CTR1X
FAUSTD NUMINE
BERGA VICTRIX
Bovenstaande Latijnse spreuk prijkt sinds het derde nummer van 1974 in het logo voorin
De Waterschans, thans boven het colofon te vinden. Het betekent zoveel als: Door de gunst van
God is Bergen de overwinnaar. Voormalig stadsarchivaris W.A. van Ham vertelde mij dat dit logo
door de man van het eerste uur Fons Gieles bedacht en ontworpen is.
Drs. Jaap Dekker
Hoe kwam hij aan deze Latijnse spreuk?
In 1622 belegerde de Spaanse veldheer
Spinola tevergeefs Bergen op Zoom. De stad
werd door Maurits ontzet. Als dank daarvoor
werd een beloningspenning geslagen.1
Op de ene zijde staat het wapen van Bergen op
Zoom met daarboven een kroon en daaromheen
de hier bovenvermelde spreuk.
Op de andere zijde staat de gekroonde leeuw
van de Staten-Generaal afgebeeld met in zijn
rechterklauw een zwaard en in zijn linkerklauw
een bundel van zeven pijlen. Daaromheen staat
een aanvulling bij de spreuk op de voorzijde met
de datum: 3 OCTOB. 1622. De toevoeging luidt:
AUXILIIS PROTECTA TUIS. Dit betekent: (Bergen)
beschermd met uw God's) hulp.
De penning was "vereerd aan de officieren der
bezetting van Bergen op Zoom, na het ontzet
der stad."2 Volgens de notulen van de Brede
Raad werd hij verder toegekend aan de met
name genoemde "heeren van den magisstraat",
"leden van den buitenraedt ende raetsluyden",
"gecommitteerde Heeren Staten" en enkele
belangrijke personen. De waarde van de
uitvoering in goud werd bepaald door de status
van de ontvanger.3 Daarna is de penning nog
verscheidene keren toegekend zowel in goud
als in zilver. Pas op 1 april 1761 kwam hier een
einde aan.4
Er zijn varianten van de penning waarbij de
kroon boven het stadswapen ontbreekt. Fons
Gieles heeft de belangrijkste penning, die met
de kroon, genomen en op de plaats van het
wapen de bewuste spreuk vermeld. Het Latijnse
woord 'numine' duidt in eerste instantie op 'de
macht van een god(heid)'en later ook op 'de
macht van God', na de 'heidense', profane ook in
Christelijke betekenis gebruikt. Hier is natuurlijk
het laatste het geval.
De vraag is natuurlijk waarom Fons Gieles
voor deze spreuk koos. In de jaren zestig
dreigde door het 'Plan van De Ranitz' met zijn
grote verkeerslussen ter ontsluiting van het
centrum en met hoogbouw aan de rand van het
historisch centrum, Bergen alsnog het loodje te
leggen.5 Daarnaast speelde de Ravelijnkwestie.
De uitdrukking komt hier steeds voor in een
gedicht, van kort tot zeer lang.8
In het vierde boek met epigrammen uit 1607 van
loannis Stradling is het 31e vierregelig epigram
gewijd aan prins Charles Stuart die in januari
1605 hertog van York was geworden. Hem wordt
toegewenst dat zijn nieuwe eer mag toenemen
'numine fausto', wat hier zoveel betekent als:
onder een goed gesternte.9
Op het Ravelijn dreigde er een muziekschool
met enkele verdiepingen gebouwd te worden.6
Wellicht zinspeelde hij op deze gebeurtenissen.
Historisch Bergen moest behouden blijven zoals
dat in andere zin in 1622 ook gebeurde. Je zou
kunnen zeggen, Fons Gieles als de eigentijdse
Maurits. Ter volledigheid, er zijn nog twee
kleinere varianten van de penning geslagen.
Er zijn ter gelegenheid van het
heugelijke feit van het ontzet
van Bergen ook gedenkpennin
gen voor Maurits geslagen.7 Op
de ene zijde staat zijn wapen
met een kroon erboven, als
tegenhanger van de penning
van Bergen. Daaromheen de
spreuk: SOLI DEO HONOR ET
GLORIA. Dat betekent: Alleen
God komt de eer en glorie toe.
Op de andere zijde rond de
beeltenis van Maurits:
MAURITIUS Dei Gratia
PRinceps AURiancia COMes NASsaviae
CATZemeliboci VIANDae MOERSiae enZ, wat
betekent: Maurits, door de Genade Gods
Prins van Oranje, Graaf van Nassau,
Katzenellebogen, Vianden, Meurs enz.
Op 30 november 1607 werd er door leden van
het St. John's college te Oxford een komedie
opgevoerd getiteld Ara Fortunae, het altaar
van Fortuna, godin van het Geluk. Via allerlei
verwikkelingen werd er een Kerstprins gekozen.
In vers 328 zegt Tolmaen, de priesteres van
Fortuna, tot de prins: bestijg de troon 'fausto
numine'. Hiermee is natuurlijk de godin Fortuna
bedoeld.10
Op de achterzijde van de grootste penning staat
Maurits te paard met daar omheen: MAURITII
AUXILIUM PRAESTANS VICTORIA BERGIS,
wat betekent: De hulp van Maurits is een
uitmuntende overwinning voor Bergen. Er zijn
nog twee ongekroonde penningen geslagen, een
middelgrote en een kleine.
Het is niet bekend wie de spreuk gemaakt heeft,
maar 'fausto numine' is een in de zeventiende
eeuw bekende uitdrukking, vertelt Google ons in
de volgende voorbeelden.
In 1617 is bij Virtela in Zweden aan een oude
weg aan de Ladoga kust door Gustav Adolf,
koning van Zweden, een grenssteen met een
tweeregelig epigram geplaatst. De tweede regel
eindigt met een wens gericht aan God: moge
'fausto numine' de steen er voor altijd staan.
Helaas is de steen in stukken gebroken en als
vuurplaat gebruikt.11
Er is een bundel gedichten uit 1639 overgeleverd.
Gedicht negen is zeer lang met de titel
Prosphonetikon (letterlijk: openbare voordracht).
Gouden beloningspenning 1622 met het wapen en de
markiezenkroon van Bergen op Zoom op de achterzijde, op
de voorzijde de gekroonde leeuw van de Staten Generaal.
Collectie Markiezenhof Historisch Centrum (hierna: MHC],
De Waterschans 4 - 2008
6
Gedenkpenning met wapen en kroon van prins Maurits en met
het portret van Maurits op de andere zijde.
Collectie MHC, bruikleen van het Noord-Brabants Museum.
Op een grote penning staat op de achterzijde IrechtsMaurits
afgebeeld te paard als bevrijder van Bergen op Zoom.
Afbeelding uit: Gerard van Loon, Beschrijving der Nederlandsche
Historipenningen. 's-Gravenhage 1726, deel 2, 169.
7
40 jaar 1968 - 2008
