dwars over de Lindebaan, Koepeldwarsstraat,
Glymesstraat en Zuidsingel. De Lussen waren
verbonden door een centrumring (Noordsingel,
Van de Rijtstraat, Sint Josephstraat,
Kloosterstraat en Koepelstraat) en omdat die
niet sloot, maakte de ontwerper deze met de
doorbraak 'Westersingel' alsnog sluitend.
Minder opvallend, want aan de westrand
van de kaart, staat een vierbaans randweg
ingetekend: vanaf het Boerenverdriet, dwars
over de Rijtuigweg, via het Klein Weike, dwars
over de Dubbelstaat, via de Havenstraat, dwars
over de Noord- en Zuidzijde Haven, en via het
Wagenpleintje naar Kijk in de Pot. Ook hier
sneuvelde alle aanpalende bebouwing.
Ruimte
Het Reconstructieplan was echter meer
dan een verkeers- en parkeerplan. Door
het afbreken van complete bouwblokken
diende ruimte te ontstaan voor nieuwe en
voor sterk groeiende functies. Zo verdween
alle bebouwing tussen de Kloosterstraat,
Huijbergsestraat en Schoolstraat ten behoeve
van een schouwburg met parkeerruimte. Het
bebouwingsblok tussen de Burgemeester
van Hasseltstraat, de Sint Josephstraat en
de Wassenaarstraat werd, behoudens de
panden aan de Stationsstraat, gesloopt. Dit
ten behoeve van parkeren ter plaatse van de
Vetpan7en de bouw van een viertal woonflats
met eigen parkeerruimte. De slopershamer
zou ook zijn werk dienen te doen tussen de
Van de Rijtstraat, Noordzijde Wouwsestraat,
Korenbeursstraat en Korenmarkt. Hier was
een reusachtig gebouw gepland. Kaalslag vond
verder plaats ten noorden van de Korenmarkt
en de Goudenbloemstraat, ten noorden van de
Klaverstaat, Vismarkt en Hofstraat, en in het
westelijk deel van het Havenkwartier. Dit alles
ten behoeve van sociaal-culturele gebouwen,
kantoren en woonflats. In combinatie met het
fotomateriaal en de twee overzichtskaarten in
dit artikel maakt deze zakelijke opsomming
inzichtelijk dat de beoogde ingrepen voor de
middeleeuwse structuur van het centrum van
Bergen op Zoom en van het Havenkwartier
rampzalig waren. Rampzalig ook voor ruim
honderd woonhuismonumenten en tientallen
gevelensembles.
Bedoelingen
Het Reconstructieplan was een basisplan, dat
de grondslag diende te vormen voor een reeks
van maatregelen op stedenbouwkundig gebied.8
Hierbij moet men denken aan deelplannen,
onteigeningsplannen en bestemmingsplannen.
Het plan had, in tegenstelling tot een
goedgekeurd bestemmingsplan of bouwplan,
geen rechtskracht, geen juridische betekenis.
Het vormde louter de basis voor verdere
procedures.
Het Reconstructieplan stond niet op zichzelf
maar stoelde op een structuurplan, dat was
ontworpen door de Provinciale Planologische
Dienst. Dat plan uit 1959 voorzag in een stelsel
van doorgaande wegen en randwegen ter
ontsluiting van de bestaande stad, nieuwe
industriegebieden, uitbreidingsplannen en
nieuwe woongebieden. De hierboven besproken
lussen en centrumring sloten aan op het
wegennet in het provinciale structuurplan. Dit
plan ging uit van een forse groei van Bergen
op Zoom tot respectievelijk 100.000 en 200.000
inwoners afhankelijk van de aanleg van een
groots zeehavencomplex in het Verdronken
Land van Reimerswaal. Een dergelijke
bevolkingstoename vroeg in de ogen van De
Ranitz om een stadskern "die het levende hart
van een groeiende stad kan blijven".9 Zo een
stadskern diende aan drie eisen te voldoen:
1. een hoge concentratie van centrale functies
In het stadshart moest volgens de Toelichting
"thans en straks" plaats zijn voor een raad
huis en gemeentelijke kantoren, winkelstra
ten met centrumwinkels, een concentratie
van banken en andere economische functies,
gebouwen voor het culturele leven. Voor dit
alles was veel ruimte nodig: voor gebouwen,
voor straten en voor pleinen. De straten en
pleinen, nauw verbonden en in onderling
verband gebracht, maakten het rijke patroon
aan stedelijk leven zichtbaar. Concentratie en
centrale functies waren sleutelbegrippen. Dat
woningen, ambachtelijke bedrijven en onder
wijsinstellingen niet werden genoemd is niet
verwonderlijk, het ging hier immers om 'city
vorming', om het zakencentrum van Bergen
op Zoom.
2. een goede verkeersligging
Volgens het structuurplan verbonden zeven
wegen het stadshart met de (toekomstige]
woonwijken en (toekomstige) industriegebie
den. Deze verbindingen van en naar buiten
dienden tot in het stadshart door te dringen.
3. een goede bereikbaarheid
"De stadskern is het eindpunt, het doel van
het meeste verkeer. Daar komt het tot stil
stand, daar dus de parkeerterreinen, vlakbij
het hooggeconcentreerde kerngebied. Daar
kunnen ongestoord en doeltreffend ontmoe
tingen plaatsvinden op cultureel, economisch
en sociaal gebied".10 De loopafstand van 200
meter tussen de centrumring en de Grote
Markt vond De Ranitz echter te groot. Hij
bracht het parkeren dichter bij de Markt:
drie nieuwe parkeerterreinen, door lussen
verbonden met de ring en de invalswegen.
KAART I
Kaart nr. II. Overzicht van de te
slopen panden en gevelwanden.
Bijzondere gebouwen zijn
1. Stadhuis,
2. Gertrudiskerk,
3. Feestgebouw Thalia,
4. Smitskerkje,
5. De 'Vetpan',
6. Sint Anthoniusklooster,
internaat en scholen,
7. Het Algemeen Burger Gasthuis,
8. Brandweerkazerne,
9. Watermolen,
10. Klein Arsenaal,
11. Blokstallen 2 en 3,
12. Gevangenpoort,
13. Blokstal 11gebouwd 17011,
14. De Villa van Van Hasselt,
15. Markiezenhof,
16. Huize Sint Catharina,
17. Oranje-Nassaukazerne,
18. Het Gouvernement,
19. Vroom&Dreesman.
BIJZONDERE GEBOUWEN
AFBRAAK EN KAALSLAG
De Waterschans 4 - 2008
16
KAART m
NIEUWBOUW
j|f BIJZONDERE GEBOUWEN Jj
RANDWEG WEST, RINGWEGEN. PARKEERLUSSEN
Kaart nr. Ill Het reconstructieplan:
randweg west door het Havenkwar
tier, de toekomstige Westersingel,
drie parkeerlussen naar en van drie
nieuwe parkeerterreinen: Gouverne
mentsplein, Vlasmarkt en Beursplein.
Ook een nieuw parkeerterrein tussen
Auvergnestraat en Koepelstraat, en
op de kop van de Zuidmolenstraat.
Vier en zes flats langs respectievelijk
de Wassenaarstraat en de Artillerie
straat, en drie langs randweg west.
Grootschalige nieuwbouw langs de
Hofstraat en Klaverstraat, en op de
kop van de Haven. Een nieuw theater
aan de Kloosterstraat en bijzondere
gebouwen dan wel kantoren langs
de Van de Rijtstaat en de Gouden
bloemstraat. In veel straten nieuwe
gevelwanden vanwege het verbreden
van de straat. Bijvoorbeeld aan de
zuidzijden van de Kloosterstraat,
Koepelstraat en Moeregrebstraat.
17
40 jaar 1968 - 2008
