fende akte.18
Ondanks de niet onaanzienlijke hoeveelheid
gegevens over zijn grote aantal geestelijke
ambten blijft vicaris Jan van Glyrmes toch een
geheimzinnig iemand. Verschillende schrijvers
konden het niet eens worden over het kapitale
feit wie zijn ouders waren en of hij wettig of
onwettig van geboorte was. De details hierover
vormen een droog en feitelijk verhaal, vooral
boeiend voor de familievorsers. Vermoedelijk
was de vicaris een (nadien gewettigde) bastaard
van genoemde Boudewijn. Dat blijkt ook uit de
beschrijving van zijn grafsteen of epitaaf die te
vinden is in een beschrijving van de kerk van de
Heiligen Michael en Gudula (thans kathedraal)
te Brussel, die in 174-3 voor de tweede maal
verscheen.19 De jongste biografie van de al ver
melde broederschap noemt als zijn moeder de
adellijke dame Johanna van Hemptinne. Omdat
zij met Boudewijn getrouwd was, lijkt in dat
geval de bastaardij van de vicaris minder waar
schijnlijk. Tenzij hij een 'voorkind' is geweest...20
Sommige lezers zullen opgemerkt hebben, dat
het hier om een hooggeplaatst geestelijke ging.
De monnikspij lijkt daar minder bij te passen.
Dit kan echter wel wijzen op het terugtrekken
uit de openbaarheid van betrokkene in zijn laat
ste levensjaren. Na het lange tijd genieten van
weelde en macht vond men het ook toen gepast
zich wachtend op de dood te hullen in het kleed
van de armoede. Een stil klooster is dan wel
een geschikte plaats om zich in meditatie terug
te trekken.
Het wapen van de ridder, Jan metten Lippen
Wapens en zegels vormen voor de schrijver
over middeleeuwse geschiedenis een onmis
baar middel, als het er om gaat de identiteit van
personen vast te stellen. Kunnen de in de bijbel
afgebeelde wapenschilden ons helpen de ridder
en de monnik beter thuis te brengen?
Het wapenschild van de ridder is onderaan in
het bijbelblad te zien. De bijbehorende helm
ligt niet zoals gebruikelijk op de grond, naast
de ridder of bovenop zijn schild, maar is in de
kolom links daarnaast afgebeeld.21 Het schild
vertoont drie vakken, in de wapenkunde kwar
tieren genoemd. De bovenste sch i ld helft is
opnieuw verdeeld dooreen loodrechte lijn. Het
vak links is zwart, waarin een gele leeuw; het
vak rechts ernaast is geel, waarin naast elkaar
drie rode rechtopstaande strepen, in de wapen-
Afb. 4: Wapenschild van de familie Glymes-Bergen. Detail uit
bijbelblad fol. 3v
kunde palen genoemd. De sch i ld helft beneden
is groen, waarin drie zilveren (hier witte), door
boorde ruiten of maliën. De wapenfiguren zijn
door slijtage van het boekblad en verkleuring
van de verf nauwelijks meer zichtbaar.
Alleen van de onderste ruit zijn onmiskenbare
sporen waar te nemen (afb. 4). Bovenop het
hoofdeksel staat een versiering, het zogenaam
de helmteken. Dit is samengesteld uit de kop
Afb. 5Helmteken uit het wapen van de familir Glymes-Bergen
De Waterschans 2 - 2013
58
en de hals van een muildier; ter weerszijden
van de kop twee beenstukken van een harnas.
Tussen het helmteken en de helm is het dek
kleed te zien. Dit doek werd op het bovenste
deel van de helm aangebracht, om mogelijke
verhitting van het metaal door zonnestralen
enigszins te temperen. Door kunstige, bladvor-
mige uitsnijdingen lijkt het geheel hier meer
op een ornament, bestaande uit vier bladeren
(afb.5).22 Het wapen van de ridder is vrij gemak
kelijk thuis te brengen. Volgens Millar was dat
van Jan II van Glymes-Bergen, de al genoemde
'Jan metten Lippen'.23
De jonge heer van Bergen op Zoom moet
er zich bij zijn opvolging sterk bewust van
zijn geweest, dat het belangrijkste deel van
zijn erfenis van zijn moeder Johanna van
Boutersem afkomstig was. Het wapen is
bekend van afdrukken van haar zegel (afb.6).
In de rechterhelft van het schild vinden we
Afb. 6: Zegel van Johanna van Boutersem, vrouwe van
Bergen op Zoom, 1427
de ruiten en de palen van de Boutersems. Dit
was dan ook het familiewapen van haarvader
Hendrik van Bergen.
Om zijn (indirecte) afstamming van de hertog
van Brabant te symboliseren, voegde Jan II er
een zogenaamd vrijkwartier aan toe, een vier
kant vak met daarin de leeuw uit het blazoen
van zijn vader Jan I van Glymes-Brabant. Ook
de broers en nakomelingen van Jan II gebruik
ten in hun zegels dit nieuwe familiewapen. Om
ze van elkaar te onderscheiden zette men er
nog aparte kentekens bij.u Meteen moet worden
aangetekend dat het wapenschild in de bijbel
nogal slordig is voorgesteld. De lijn die de
bovenste schildhelft van het benedendeel moet
scheiden is niet helemaal recht.
Een nauwkeuriqe afbeeldinq qeeft het zeqelvan
Jan II zelf (afb.7).
De zegelafdruk leert dat het vrijkwartier met
de leeuw (linksboven) iets verder naar bene
den in het schild moet uitsteken dan het deel
(schildhoofd) met de palen ernaast, zoals dat
in de bijbel getekend is.25 Het helmteken is
samengesteld uit dat van de familie Boutersem
1
Afb. 7: Zegel van Jan II van Glymes, heer van Bergen op
Zoom, 1456
(muildierkop) en Glymes (beenstukken). In de
bijbel ontbreekt de helmkroon tussen het schild
en het helmteken, zoals die in het zegel wel
is te zien. In het zegel prijken naast het schild
bovendien de zogenaamde schildhouders: links
een jonkvrouw en rechts een leeuw.26
59
De Waterschans 2 - 2013
FAUSTO NU Ml NE
BERGA VICTRIX
