Eric Millar zouden we van het bestaan van de
twee portretjes in de bijbel niet eens weten.
Zijn bijdrage getuigt van grote deskundigheid en
er ligt een grondige studie van het onderwerp
aan ten grondslag. De bedenkingen bij zijn con
clusies die in deze uiteenzetting verwoord zijn,
berusten vooral op later gepubliceerde weten
schappelijke artikelen. Het loonde de moeite
om sommige van zijn zekerheden onder de loep
te nemen.
De afgebeelde wapens wijzen er sterk op dat de
ridder en de monnik leden zijn van de verwante
families Glymes-Bergen en Glymes-Brabant.
Heer Jan metten Lippen overleed in 1494, zijn
neef de vicaris drie jaar later. Ook zijn kleding
van de geestelijke als Franciscaner monnik kan
aanduiden dat hij zich in zijn laatste levensjaren
in een klooster had teruggetrokken. De toen
malige.bezitter(s) van de bijbel zou(den) kort
erna besloten kunnen hebben de nagedachtenis
van de gestorvenen te vereeuwigen door het
opnemen van deze portretjes. Over het wapen
van heer Jan van Glymes-Bergen hoeft weinig
twijfel te bestaan, maar of het bij de monnik
afgebeelde blazoen werkelijk dat van zijn neef
de vicaris Jan van Glymes-Brabant is, mag toch
wel in twijfel worden getrokken. Kende de teke
naar in de bijbel het juiste wapen van de vicaris
niet en redde hij zich door het blazoen van diens
vader af te beelden? Al met al blijft de monnik
de grote onbekende derde in dit schimmenspel.
Noten
I
1
i
i
I
Herkomst van de afbeeldingen
Afkortingen
1.1 Blad 237 verso uit de bijbel in het Sir John Soane's
Museum te Londen: zie omslag.
1.2 Blad 3 verso uit de bijbel in het Sir John Soane's
Museum te Londen zie blz. 55
1 De merkwaardige levensloop en maatschappelijke carrière
van Lord Soane zijn meermalen beschreven. Online zijn onder
andere te raadplegen John Soane, in: Wikipedia. the free
encyclopedia.
2 E.G. Millar (191 A/1920) 'Les manuscrits a peintures des
bibliothèques de Londres', overdruk uit het Bulletin de la
Société francaise de Reproductions de Manuscrits a Peintures
(années1914-1920). Het handschrift omvat 337 vellen (folia)
van fijn perkament, groot 21 x 15 cm. Het tekstblok omvat
twee kolommen, geschreven binnen marges van 15 x 10,5 cm.
De bladversieringen bestaan uit 39 decoratieve en LU histori
serende beginletters.
3 Millar (1914/1920), 7-8. In het begin van de negentiende
eeuw werd de bijbel opnieuw gebonden in een band van rood
marokijn (leer) met goudopdruk in neogotische stijl. De eiken
voor- en achterplatten van de boekband zijn aan de hoeken
afgeschuind.
4 K. Carlvant (1987) 'A Brabantine Illuminator of the mid thirteenth
century', in: E. Cockx-lndesteghe en F. Henderickx (red.)
Miscellanea Neerlandica. Opstellen voor dr. Jan Deschamps
ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag, dl. I, 355-380.
De hier besproken bijbel wordt slechts summier in de voet
noten nrs. 1 [blz. 355) en 25 (blz. 371) behandeld.
Jan II hertoq van Brabant 1275-1312
l
bastaard
Jan Cordekin
Jan II van Glymes
Jan III van Glymes
tr. Iseabeau de Grez Grave
GLYMES vereenvoudigde genealogische
tabel
Jan IV van Glymes I van Bergen
tr. Johanna van Boutersem
Jan V van Glymes 11 van Bergen
Boudewijn I van Glymes - Brabant
tr. 1) Maria van Tourinnes
Boudewijn II van Glymes - Brabant
bastaard
Johannes van Glymes
vicaris van Kamerijk
tr. 2) Johanna van Hemptines
Elisabeth van Glymes
tr. Jacob graaf van Salm
tak
van Glymes- Bergen
tak
van Glymes- Brabant
alias van Tounnnes
De Waterschans 2 - 2013
62
5 In de catalogus van de handschriften van het Sir John Soane's
Museum is de bijbel opgenomen als MS 9.
6 Dit was de periode van de feitelijke 'Opstand' (1567-1609), die
begon met de terreur van de hertog van Alva en de uitwijking
van velen naar o.a. Engeland. Na deze beginfase van gewapend
verzet volgde een meer geregelde oorlog die leidde tot de
vestiging van een onafhankelijke Republiek van de Zeven
Verenigde Provincies. Deze werd in feite in 1609 erkend door
het sluiten van een wapenstilstand, het Twaalfjarig Bestand
(1609-1621).
7 W. White (1845) History, Gazetteer and Directory of Norfolk and
the City and County if of the City of Norwich...
Sheffield. 76, 119-120; C. Rawcliff en R. Wilson (2004),
Medieval Norwich, 45. 174, 222-227, 258-259.
8 David Nash Ford's Royal Berkshire History: 'Sir John Soane
(1753-1837)', edited from Sidney Lee's 'Dictionnary of
National Biography' (1898), online document; R. Wilson
(voordracht) 'Sir John Soane, the Norfolk origins of a famous
career', in: CEAS Newsletter (sept. 2008I, eveneens online.
9 Millar (1914/1920) 7, nr. 1 noemt de heilige een 'profeet'.
10 Millar (1914/1920) 8, nr. 28. Hij betitelt de bovenste figuur als
la Divinité, wat 'de godheid' betekent. Voor de Stamboom van
Jesse zie J.J.M. Timmers (1985), Christelijke symboliek en
iconografie, 5e druk, Weesp, 46 nr. 74; J. van Laarhoven (1992)
De beeldtaal van de Christelijke Kunst, 123-124, en passim.
11 Millar (1914/1920) 5-6.
12 De naam van de familie wordt per traditie vooral in
Nederlandse teksten gespeld als Glymes, in tegenstelling tot
de spelling van de plaatsnaam Glimes.
13 De traditionele literatuur veronderstelt een afstamming
van de Bergse Glymes in een rechte (mannelijke) lijn van
Cordeken. Sinds de negentiende eeuw wordt dit echter
door onderzoekers in twijfel getrokken. Zie onder meer
l'lntermédiaire des généalogistes jrg. 73 (1958) 53-55.
14 H. Cools 12001) Mannen met macht. Edellieden en de Moderne
Staat in de Bourgondisch-Habsburgse landen 11475-1530),
Zutphen 54-56.
15 L.G.C.M. van Dijck (2012) Van vroomheid naar vriendschap.
Biografie van de lllustre Lieve Vrouwebroederschap te
's-Hertogenbosch, Zutphen, 326.
16 Tarlier en Wauters (1859) La Belgique ancienne et moderne.
Géographie et histoire des communes beiges, dl. I, kanton
Perwez, Brussel, 68
17 C.J.F. Slootmans (1945) Jan metten Lippen. Zijn familie en zijn
stad..., 5. ARR355, fol. 18.
18 ARR inv.nr. 119, 1440 apr. 29, B nr. 234. Het zegel van
Boudewijn is te vinden als C nr. 647 (in groene was).
19 N.N. (1743) Basilica Bruxellensis sive monumenta antiqua
Inscriptiones, et coenotaphia.... Mechelen, 111. Vergelijk
J.A. Rombaut (1777) Bruxelles illustrée... dl. I, 336-337.
20 Van Dijck (2012), 326. Als dit zou kloppen, zou Jan een
voorkind uit het nadien wettig voltrokken huwelijk zijn.
21 Details: de helm is van metaal, vermoedelijk zilver; het
hoofddeksel is aan de binnenzijde rood gekleurd.
22 Details: de kop en de hals zijn zwart; neus en bek zijn geel.
De beenstukken zijn aan de buitenzijde bezaaid met herme
lijnstaartjes; aan de binnenzijde rood gevoerd. De binnenzijde
van de dekkleden is niet, zoals gebruikelijk, in een aparte
kleur aangegeven.
23 Millar (1914/1920) 5-6.
24 Voor de zogenaamde breuktekens zie Th. de Rouck (1645) Den
Nederlandtschen Herault ofte Tractaet van wapenen, en poli-
tycken adel, Amsterdam, 311, 312, 314, 321 en 323; P. Adam en
F. Collon I (1959/1960) 'Armoiries brabangonnes médiévales
d'après des sources inédites', in: Brabantica IV, 145-192 en
V, 113-143 en W.A. van Ham (1978) Het Doorluchtig Huis van
Bergen op Zoom, Zaltbommel, 64, 66 en 99, eindnoten nrs.
148, 150, 242-244.
25 ARR inv. nr. 348.1, oorkonde van 16 febr. 1456. In principe
beslaat het vrijkwartier iets minder den één vierde deel van
het schild. De keuze hoe hoog het schildhoofd moet zijn zal
vaak afhangen van de hoogte van de wapenfiguur die zich
erbinnen bevindt. In elk geval is het schildhoofd kleiner dan
die van het vrijkwartier. De scheiding met het benedendeel
van het schild wordt hier gebroken door een trapvormige
verspringing, één van de kenmerken van middeleeuwse
heraldiek.
26 Heraldisch moet de helmkroon worden beschreven als: van
vier bladeren, waarvan er drie zichtbaar zijn, en waartussen
telkens één parel, waarvan er twee zijn te zien.
De schildhouders zijn beide 'aanziend', dat wil zeggen dat zij
de toeschouwer aankijken. De jonkvrouw ondersteunt in feite
alleen met de linkerhand de helm, terwijl zij met de rechter
haar gewaad ophoudt; de leeuw ondersteunt met de rechter-
klauw de helm en met de linkerklauw het (schuin naar links
geplaatste) schild.
27 Bij het afbeelden van het kleine schild op de borst van de
leeuw is die regel niet gevolgd.
28 De Herckenrode (1863) Nobiliaire... Armorial, nr. 990 (alleen
Glymes de Brabant); vergelijk J.B. Rietstap (1884) Armorial
GénéraL...dl. I, 788: 'Glymes de Brabant' en 'Glymes de
Hollebeecque (Comtes)'.
29 ARR inv. nr. 158.1, oorkonde van 1 september 1481: akte van
overeenkomst tussen partijen tot aankoop van de heerlijkheid
Borgvliet door Jan III, toen nog heer van Walhain.
30 ARR inv. nr. 158.1, charter d.d.1 sept. 1481. Randschrift voor
zover leesbaar: SI...]. Johannis de Glymes doctor utriusque iuris.
31 J.J.M. Timmers (1978/1985) Christelijke symboliek en icono
grafie, Weesp. 53-54, nr. 96; 210-211, nrs. 584 en 585 (Zie ook
154, nr. 395).
32 Natuurlijk ontbreekt in het wapen van de familie Osch het vrij
kwartier met de leeuw. Dit is afgebeeld in het door Fr. Goole
[1971] uitgegeven Wapenboek van Brabant, waarin de wapens
zijn nagetekend uit een origineel in het rijksarchief te Gent,
fonds d' Udekem d'Acoz. No. 4500, blz. 30, onderste rij nr. 1.
33 Online document: G. van Breugel, 'Wapenboek I (1318-1765)
Lieve Vrouwe Broederschap geïllustreerd door Job Marten de
Lange', in: Heraldisch dossierfdCBG, 14 juni 2013.
34 Afgebeeld in: Van Dijck (2012), 326. Het wapenboek is ook
online te raadplegen. Tegenwoordig komt het gebruik van de
groene heraldische hoed bisschoppen toe.
Omslag, blz. 55 en afb. 1 t/m 5: Sir John Soane's Museum, Londen
afb. 6 MHC, ARR inv.nr. 1503
afb. 7 MHC, ARR inv.nr. 348.1
afb. 8 en 9 Tekeningen in particulier bezit
afb. 10 Algemeen Rijksarchief Brussel, zegelcollectie nr. 27705_02
afb. 11 MHC, ARR inv.nr. 158
afb. 12 Tekeningen in particulier bezit
afb. 13 Wapenboek van de O.L.Vrouwebroederschap te
's-Hertogenbosch, Brabants Historisch Informatie Centrum
MHC: Het Markiezenhof Historisch Centrum, Bergen op Zoom
ARR: Archieven Raad en Rekenkamer van de markiezen van
Bergen op Zoom
63
De Waterschans 2 - 2013
