zijn ontstaan. Een daarvan is het architectuur
stuk, waarop een enkel gebouw, meestal een
monument van een stad, wordt weergegeven.
Het andere genre wordt in de literatuur niet
gedefinieerd, maar wordt wel onderverdeeld in
drie typen voorstellingen. Het eerste type wordt
'kortegaarden' genoemd en verbeeldt het interi
eur van een wachtlokaal met daarin soldaten die
de tijd verdrijven door middel van bijvoorbeeld
kansspelen en drinken. Het tweede type wordt
soms 'roverijtje' genoemd. Ook hier bevinden
militairen zich in een wachtlokaal, maar zij ver
delen de krijgsbuit of luisteren naar de smeek
beden van een gevangene of gijzelaar. Tenslotte
zijn er voorstellingen, het derde type, waarop
militairen hun wapens en uitrusting onderhouden
of zich gereed maken voor een wapenschou
wing. Toch zijn niet alle interieurstukken met
soldaten tot deze drie typen te herleiden.19 Dit
kan ook gezegd worden van de zes prenten van
Siccama. De voorstellingen geven eenzame ge
zichten op wachtlokalen weer in landschappen
waar alles onveranderd blijft. De reeks bestaat
in feite uit zes geromantiseerde voorstellingen
van de diensttijd van de Vrijwillige jagers. Deze
voorstellingen uit de negentiende eeuw staan
aan het einde van een lange traditie die in de ze
ventiende eeuw was begonnen. Door dit verschil
in tijd is een rechtstreekse vergelijking nooit
helemaal mogelijk, maar een korte evaluatie
van de genres biedt inzicht in de opbouw en het
doel van de voorstellingen.
Een tweede reeks
Opmerkelijk genoeg, naar aanleiding van de
Belgische Opstand, zijn er in dezelfde tijd ook
prenten gemaakt door een andere Utrechtse
kunstenaar die evenals Siccama met de Neder
landse troepen in Bergen op Zoom gelegerd was.
Jean Francois Michel Mourot (1803-1847) was
korporaal bij de Utrechtse Schutters.20 In tegen
stelling tot de weinig spannende en vooral stati
sche reeks van Siccama laat die van Mourot de
uiterst dramatische gebeurtenissen tijdens en
na de ontploffing van de Stoelemat zien vanuit
de Lievevrouwestraat op 29 maart 1831 (afb.Z).
De vier prenten geven de momenten tijdens en
na de verwoestende ontploffing weer die de wijk
achter de Gevangenpoort - wat nu de Wester
singel heet - en een deel van de Lievevrouwestraat
in puin legde. De prenten waarop de ontploffing
wordt verbeeld laten vluchtende mensen en
soldaten zien.21 Allen rennen voor de enorme
explosie en het vallende puin. Op de tweede
voorstelling zien we de rook optrekken; de ver
sufte mannen proberen terug op te staan.22 In
beide situaties is de Lievevrouwestraat duidelijk
weergegeven met aan het einde de Gevangen
poort prominent in beeld. De derde en vierde
variatie op het onderwerp geven de momenten
na de ontploffing weer; de rook is opgetrokken
en het puinruimen is begonnen.23 In de twee
jaar die volgden na de explosie werden ook in
Amsterdam, Utrecht en Dordrecht bij verschil
lende drukkerijen prenten gedrukt van de dra
matische gebeurtenis die inmiddels landelijk
nieuws was geworden. Hoewel verschillende
drukkerijen de prenten uitbrachten valt op dat
Mourot bij meerdere prenten wordt genoemd
als tekenaar én lithograaf. Deze begenadigd
tekenaar én prentmaker werd geboren in Metz
te Frankrijk, maar werkte tijdens zijn leven op
meerdere locaties in Nederland. Zo werkte hij
in 's Hertogenbosch, waar hij na de Belgische
Opstand probeerde een steendrukkerij op te
richten,2,4 Amsterdam, Den Haag en Utrecht.25
Dit verklaart waarom zijn prenten bij meerdere
drukkerijen werden gedrukt. De prenten van zijn
hand in de collectie van het Markiezenhof zijn
afkomstig van de steendrukkerij van Johannes
Paulus Houtman te Utrecht.
Conclusie
De voorstellingen in de prentenreeks van
Siccama hebben kenmerken van het architec
tuurstuk, of het stadsgezicht in het geval van
Roosendaal, maar het is duidelijk dat de wacht
lokalen niet het hoofdonderwerp zijn. Het weer
geven van de sfeer en de omstandigheden van
het leven van de Utrechtse studenten in dienst
was het belangrijkste doel van de kunstenaar.
De soldaten zijn keurig geüniformeerd en voe
ren alert hun taken uit, ondanks de soms barre
omstandigheden, zoals op de prent van Het
wachthuis De Nachtegaal te Tilburg is te zien.
De prenten van Bergen op Zoom, van Siccama
en Mourot, werpen samen met de maquette en
de Utrechtse almanak een mooi licht op hoe
Bergen op Zoom er in 1830 uitzag en hoe het
leven er was voor soldaten van buiten de stad.
De contemporaine bronnen bieden samen een
totaalbeeld van de tijd en dat geeft weer aankno
pingspunten voor verder onderzoek naar de inter
pretatie van de oude prenten van Bergen op Zoom.
De Waterschans 3 - 2013
108
Afb. 4: Mourot, De Lievevrouwe straat etc. 118311, lithografie.
Hoewel de prent Wachthuis aan de Boschpoort te
Bergen-op-Zoom een mooie illustratie vormt van
de geschiedenis van Bergen op Zoom, lijkt er bij
prentenkabinetten buiten onze stad nauwelijks
belangstelling te zijn voor deze prent. Wanneer
we bijvoorbeeld de reeks van Siccama opvragen
in de database van de Universiteit van Leiden,
spreekt men in de beschrijving van een serie
van vijf prenten. Bergen op Zoom wordt in de
betreffende reeks niet vermeld. Hoewel Bergen
op Zoom tot in de negentiende eeuw een belang
rijke vestingstad is gebleven, zijn het belang en
de geschiedenis van onze stad landelijk zo goed
als onbekend.
Noten
1 MHC, Topografische Atlas Collectie 702, inv.nr. AG 15.
2 Corps de garde is de franse term voor 'militair wachthuis'.
3 A. van den Bulck, Een versterkt landschap. De maquette van
Bergen op Zoom en omgeving in 1747, Bergen op Zoom 2012
(tent. cat. Het Markiezenhof, Bergen op Zoom).
4 C. Vanwesenbeeck, 'De ontploffing van d.e Stoelemat 29 maart
1831', Bergen op Zoom in kaart en beeld: Bergen op Zoom 1989.
5 Ibidem.
6 N.N, "Verichtingen en lotgevallen der Vrijwillige Jagers.
Utrechtsche Studenten sedert hunnen uittogt uit Utrecht, tot
het einde des jaars 1831", In: J. van Schoonhoven, N. van der
Monde (ed.), Utrechtsche studenten almanak voor het jaar 1832,
Utrecht 1832, pp. 89-227.
7 Ibidem, p. 92.
8 Ibidem, pp. 96-100.
9 Ibidem, p. 100.
10 Ibidem, p. 100.
11 Ibidem p. 101.
12 Ibidem p. 101.
13 Ibidem p. 101
14 Ibidem pp. 100-102.
15 Ibidem p. 102.
16 Ibidem p. 102.
17 C. Veth, Een eeuw Nederlandse caricatuur, Amsterdam,
1956, pp. 66-67.
18 Kantonnementsleven is een ander woord voor 'een plaats
waar militairen gelegerd zijn'.
19 M.C.C.Kersten, 'Interieurstukken met soldaten tussen circa
1625 en 1660. Een verkenning', M.P.van Maarseveen,
J.W.L.Hilkhuijsen (red.), Beelden van een strijd. Oorlog en kunst
vóór de Vrede van Munster 1621-1648, Zwolle 1998 (tent. Cat.
Stedelijk Museum Het Prinsenhof, Delft).
20 Vanwesenbeeck, op. cit. (zie noot 4). Van Wesenbeeck is
de eerste die in een publicatie vermeldt dat Mourot tot de
Utrechtse schutters behoorde en in 1831 in Bergen op Zoom
gelegerd was. Deze gegevens plaatsen hem vóór 1844 al
in Utrecht, wordt vermeld. Dit wordt vaak niet vermeld in
andere secundaire bronnen. Zie hiervoor: C. Kramm, De
levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders,
beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters, van den vroegsten
tot op onzen tijd, Amsterdam 1857-1864, p. 172, En: U. Thieme,
F. Becker, Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler von der
Antike bis zur Gegenwart, 1907-1950, dl. 25 (1931), p. 203.
21 MHC, Topografische Atlas Collectie 702, inv.nr. AG 53.
22 MHC, Topografische Atlas Collectie 702, inv.nr. AG 55.
23 MHC, Topografische Atlas Collectie 702, inv.nr. AG56 A en AG 57.
24 Kramm, op.cit. (zie noot 20), p. 172.
25 Thieme, Becker, op. cit. (zie noot 20), p. 203.
109
De Waterschans 3 - 2013
FAUSTQ NUMINE
BERQA VICTRIX
