Ridders te gast in Bergen op Zoom
Benno Wolf in Fortuinstraat 1923 Koningin Witheiminafeesten
taren, boeiend en meeslepend, al wordt relatief
veel aandacht besteed aan de naoorlogse jaren.
Tot besluit worden in het derde deel de geschie
denissen van enkele uit Bergen op Zoom gede
porteerde Joden besproken. Zij hadden weinig
met Bergen op Zoom van doen, dus zijn er geen
kruisverwijzingen van en naar overige hoofdstuk
ken. De enige band die Leib Laub en zijn kamera
den met Bergen op Zoom hadden, zo is te lezen
in hoofdstuk negentien, was dat zij de stad in
194-3 aandeden tijdens hun vlucht van Gouda
naar Palestina. Het verhaal, van J. Bader, wordt
wederom vanuit meerdere primaire bronnen
verteld, zoals een politierapport en een dagboek
fragment. Ook de twee laatste hoofdstukken zijn
gebaseerd op teksten van J. Bader.
Duidelijk wordt dat uit vele soorten bronnen is
geput, zoals getuigenissen [oral history], kranten
artikelen, egodocumenten (familiefoto's, dagboe
ken, ooggetuigenverslagen] en officiële documen
ten (rapporten, verslagen, archiefstukken, monu
menten] om een beeld te schetsen van het lot van
de verschillende families. Voor het illustratiema
teriaal - meer dan 150 illustraties - zijn veel foto's
gebruikt en is geput uit zowel institutionele of
publieke als private collecties. Familiekiekjes en
portretten geven de personen niet alleen een ge
zicht, maar brengen hen ook gevoelsmatig dichtbij.
De uiteenlopende informatiebronnen zijn helaas
veelal te onderscheiden: de verzamelde informa
tie vormt vaak geen inhoudelijk vloeiende vertel
ling. De inleidende genealogische opsommingen
(van namen, familierelaties en jaartallen van ge
boorte, huwelijk en overlijden) bijvoorbeeld vormen
door de veelheid aan informatie en de gekozen
opmaak formeel gezien een niet goed leesbare
eenheid, hoewel soms en ten dele in volzinnen
neergeschreven. Ook de samenhang wordt soms
pas duidelijk aan het einde van een alinea of pa
ragraaf. Nadat bijvoorbeeld eerst de moord op
Julie Rika Vet in het vernietigingskamp Sobibor
uit de doeken is gedaan (hoofdstuk 1), wordt een
citaat over voor deportaties gebruikte transport
wagons gegeven, waarna vervolgens pas duidelijk
wordt dat Julie Rika Vet bij het bewuste transport
was. Dit vergt een grote concentratie bij de lezers.
Daarnaast is niet alle informatie relevant: wan
neer Sobibor in het leven van Julie Rika Vet ter
sprake komt, worden een boek, een stichting en
een rechtszaak van een overlevende van Sobibor
erbij genoemd.
Er wordt geen algemeen beeld geschetst van de
toenmalige joodse gemeenschap te Bergen op
Zoom, noch naar een eindpunt toegeschreven of
een conclusie gegeven, maar families en indivi
duen worden uitgelicht en hun lotgevallen gede
tailleerd beschreven. De hoofdstukken vormen
namelijk op zichzelf staande vertellingen en kun
nen dus zelfstandig worden gelezen, maar de
twee eerste delen kennen wel onderlinge refe
renties, verwijzingen en kruisverbanden, in de
vorm van genoemde connecties tussen personen
en families. De personen en families uit deel drie
hebben daarentegen relatief weinig raakvlakken
met Bergen op Zoom, waardoor dit deel inhou
delijk weinig verband met de andere hoofdstuk
ken heeft.
Het gebruik van interpunctie en de plaatsing van
nootnummers komt de leesbaarheid meermalen
niet ten goede, evenals enkele typ- en spellings
fouten. Op enkele punten vervalt de auteur in
subjectieve interpretaties en spreektaal ("duivels
plan", "Hemelse kost!"]. Doordat het boek in de
tegenwoordige tijd geschreven is, zijn de verha
lende passages echter erg levendig.
Kortom, het is een boeiend boek (verkrijgbaar
vanaf 1 december 2013], dat de herinnering aan
de Joden van Bergen op Zoom helpt levend te
houden. In het verlengde hiervan kan de voor
malige sjoei (synagoge) met de herinneringsta
bletten, waar de zoektocht van de auteur startte,
bezocht worden. Bovendien kunt u hier de auteur
van het boek tegen het lijf lopen, wat een uitgele
zen mogelijkheid biedt voor verdere verdieping in
het onderwerp.
De Waterschans 4 - 2013
146
WARD WARMOESKERKEN
ertsen, op, Tloom, 17 decamAea 1937
<7Hteua oma c Van, c77jhent/,
9toe, qaal kei CU mndaaf? 9(eel (ifn, aond, iL kei ona twea weten, rieden, mei cl l te me^en,
sprtaken, ooea da ^toote, <®o*lop. The, Uwfif uüjea ivaamrp CU uatielda da uetsekakkinpen
cite Cll in> sdnJUuavparv moest doorstaan,, keefl mif zeen, cyewaAl.
%e/ dte CU mif toonde, aan, da lan^a stumm mensen- dia uw, uadeMnd, uenlieien, spraken tol de
ueJuMinf. 9<W en, kaaid twlaUuv, op, zoel- naae earn keien, bestaan,. 9{el moet keel moeilijk zejsv
geweest aoon, %Len,aldiaandatamensen,mei CU.
%e, beelden, en veJuiien- deden, ma denken, aan da kuustoeLen, woonnoen, zusten Julia in de klas
ueUeida. 'dLanpe, stnomen, uddens dia Lus, en kaavd uadieten om, in, kei 9leiiiya iland een, Lie t
'^anuoo^dameneUtecneenen. The, schoolplaat in de, Idas, leek- wel een, keetje, op, de, (oio die
mij, liel zien,.
Vhtmv wUdw fmal hu* 94 me, af
of il dat zou- kannen,.
FJk uiens' Cll een, zalife, Uensimis, en, alle, qoeds, uoon, 1938.
Op zaterdagochtend 12 oktober 2013 stak een
lange stoet mensen de Grote Markt over: van
Theater De Maagd naar de Sint-Gertrudiskerk.
Vrouwen gekleed in lange zwarte mantels en
met een zwarte kanten sluier en mannen met
een witte mantel. Op elke mantel stond een
groot rood kruis met daar omheen vier kleine.
De klokken van de Peperbus luidden en bij de
ingang naar de kerk stonden vijf bisschoppen,
een tiental priesters en een leger accolieten.
Alsof we met een teletijdsmachine verplaatst
waren naar vroegere eeuwen sloegen we het
geheel gade. Het waren de Ridders van het
Heilig Graf van Jeruzalem die voor hun jaar
lijkse investituur naar Bergen op Zoom waren
afgereisd.
De Ridderorde van het Heilig Graf van Jeruzalem
vindt haar oorsprong in de tijd van de kruistoch
ten. Toen Godfried van Bouillon tijdens de Eerste
Kruistocht Jeruzalem 'bevrijdde' van de over
heersing door de moslims, stelde hij een orde
in als wacht voor het Heilig Graf. De broer van
Godfried, Boudewijn, werd de eerste koning van
Jeruzalem en erkende de orde in 1103 in een
document. Sindsdien groeide de ridderorde uit
tot een orde van wereldformaat: de Ridderorde
van het Heilig Graf van Jeruzalem telt momen
teel ongeveer 28.000 leden, ridders en edelvrou-
wen, afkomstig uit meer dan vijftig landen.
De Nederlandse afdeling - Landscommanderije
genoemd - levert met haar 283 ridders en edel-
147
De Waterschans 4 - 2013
FAUSTD NUMINE
BERQA VICTRIX
WARTAAL
mBSÊÊÊÊÊBf
