verrichtende militairen, was c!e vorige dagen gepasseerd. De leegte tussen de laat
ste gelederen van deze troepen en de eerste frontsoldaten schiep de stilte, welke
aan de storm zou voorafgaan. Deze stilte verwekte echter geenszins rust in de har
ten der Bergenaren. Er heerste een nauwelijks te verdragen onzekerheid. Daar kwam
nog bij, dat in de morgen het bericht de ronde deed, dat onze Koningin naar Enge
land was uitgeweken. De verslagenheid was algemeen. Doch het zaad der paniek
kreeg weinig kans wortel te schieten, hetgeen wellicht vooral te danken was aan
het feit, dat nuchterheid een belangrijk element is in het Bergse volkskarakter. Ty
perend voor deze situatie was de houding tegenover de door de stad fietsende
agenten. Deze dienaren der overheid spoorden de burgers, die hun pad kruisten,
aan te evacueren. De agenten deden dit op last van hun commissaris. Later in de
morgen is het bevel tot evacuatie door de burgemeester weer ongedaan gemaakt.
Misschien geschiedde dit na overleg met de Franse militaire autoriteiten 19). De
burgers beantwoordden de aansporing tot evacuatie in de regel met de vraag waar
naar toe Gp deze vraag moesten de agenten het antwoord schuldig blijven. De
burgers bleef niet anders over dan te kiezen tussen twee mogelijkheden. De eerste
was vluchten, maar men wist niet waarheen en hoe de tweede mogelijkheid was
thuisblijven en het snel naderend oorlogsgeweld over zich heen laten gaan Onder
deze omstandigheden bood het thuisblijven de minste onzekerheid. Niettemin be
reidde menig Bergs gezin zich op het ergste voor door koffers te pakken en de fiet
sen voor vertrek gereed te maken. Dit typeert wel de onzekerheid, waarin de Berge
naren op die morgen van de Tweede Pinksterdag verkeerden.
Inmiddels werden door een Franse pantserwagen aan de Noordrand der stad in de
wijk Moerstraatsebaan verkenningen verricht. Omstreeks het middaguur werden de
eerste Duitse patrouilles aan de noordzijde van de stad gesignaleerd 20). Spoedig
daarop ontstond het eerste vuurcontact. Het daaropvolgende gevecht duurde onge
veer vier uur. Gedurende die tijd overheerste zonder onderbreking het geknal der
lichte wapens. Veel burgers uit het noordelijk deel van onze stad zullen zich nog
herinneren, dat zij urenlang in hun kelder of een andere veilige plaats in hun huizen
zaten te wachten op het eind van het gevecht. De aanvallende Duitsers gebruikten
ook mortieren, waarvan de projectielen vooral in de Bredasestraat vielen. Dit
vuur was gericht op een door de Fransen in allerijl opgebouwde stelling tussen de
bomen bij de Jan van Asbank. De Fransen trokken zich uit het ten noorden van de
Zoom gelegen terrein langzaam terug. De brug bij wasserij de Zoom werd opgebla
zen. Vanaf de hoge Zuidzijde van de Zoom en het Volkspark werd de verdediging
voortgezet tot de overmacht te groot werd. Voordat zij zich terugtrokken van de
Zoomdam aan de Halsterseweg wilden zij een munitiewagen, die aan het Bolwerk
in de buurt van de Martelarenkerk geparkeerd stond, vernietigen door dit voertuig
met lading en al in de lucht te laten vliegen. De betrokken commandant zou zich
door een Bergenaar hebben laten overreden om van dit voornemen af te zien. Hij
had hem er blijkbaar van kunnen overtuigen dat daarmede een ramp voor de buurt
voorkomen kon worden 21).
Misschien hadden de Fransen erop gerekend langs de Zoom wat langer stand te
houden. De achterlating van een keukenwagen op het buizenveldje" bij villa ,,De
Rietvink" 22) zou hierop kunnen wijzen. Als de Fransen zo gedacht hebben, was dat
19) Volgens een mededeling van de Heer C. J. F. Slootmans.
20) Bakker, p. 8.
21) Volgens een mededeling van de Heer A. H. Gieles Sr.
22) Volgens een mededeling van de Heer A. Th. J. Gieles.
98
niet zo verwonderlijk. Immers ruim vier-en-een-half jaar later hielden de Duitsers
drie dagen lang stand langs de Zoom. En ook zij hadden een overmachtige vijand
tegenover zich. De Fransen trokken terug o.a. door de Bredasestraat. Een van hun
pantserwagens heeft op de Grote Markt nog gevuurd; misschien op Duitsers, die
door de Steenbergsestraat de stad waren binnengedrongen. Van de circa 100 man,
die onze stad verdedigd hadden 23), werden er op de Antwerpsestraatweg ongeveer
35 gevangen genomen. De Duitsers hadden inmiddels via Nieuw-Borgvliet deze weg
bereikt 24)! De overige Franse militairen liepen bij Hoogerheide in de val. De Duit
sers waren reeds eerder via Huybergen in Hoogerheide binnengedrongen 25). Het
is niet onmogelijk, dat er ook heel wat Fransen via de Kreekrakdam ontsnapt zijn
en in Zeeland terechtkwamen. Waarschijnlijk behoorden de Fransen, die onze stad
verdedigd hebben, tot de „Groupe de reconnaissance No. 12 escadron motos" 26).
Zij waren naar West-Brabant gekomen via Breskens en Vlissingen. Het is enigszins
logisch, dat zij op hun terugtocht de hen bekende weg namen. Bovendien hadden
zij 's nachts tevoren overwogen zich eventueel over de schorren terug te trekken,
hetgeen hun uiteraard sterk werd ontraden 27). Ook dit kan er op wijzen, dat zij naar
Zeeland gegaan zijn. In dc loop van de avond werd onze stad door de Duitsers ver
der in bezit genomen. En daarmede begon een periode, waarvan de Bergenaren
noch de lengte, noch de konsekwenties konden vermoeden.
Door de Duitsers buitgemaakt Frans oorlogsmateriaal op Plein 13.
(foto E. W. D. Hartel, copyright E. G. H. Hartel)
23) Overzicht, p. 66.
24) Bakker, p. 8. Hoeveel Franse en Duitse militairen er in de strijd om onze stad
gesneuveld zijn, is mij nog niet bekend. In het register van de r.k. begraafplaats
aan de Wouwseweg staan twee namen van Fransen genoteerd. Een hiervan
was wellicht die van de Franse commandant, die in de strijd zwaar gewond
werd. Hij is vervoerd naar het door de Duitsers in Vrederust ingerichte veld
hospitaal. Daar overleed hij aan zijn verwondingen; aldus een mededeling van
Dr. H. van der Tuin. Zelf heb ik van een terrein aan de Zandstraat vier dode
Duitse militairen zien wegdragen. Ik vermoed echter dat er heel wat meer Duit
sers in het voorterrein onzer stad gesneuveld zijn.
25) Overzicht, p. 66.
26) Dr. van der Tuin zag dit als één van verscheidene mogelijkheden. Schrijver
dezes heeft een boek in zijn bezit, waarin het stempel van het genoemde leger
onderdeel staat afgedrukt. Ik vond dit boek tussen het door de Duitsers buit
gemaakte materiaal, dat tijdelijk werd opgeslagen op de Zuidwesthoek van
Plein 13. 27) Door Dr. van der Tuin.
99
