DE BEZETTINGSTIJD
De 15de mei en de eerstvolgende dagen daarna geleken in menig opzicht nog op
de voorafgaande dagen. Velen konden nog niet aan het werk, aangezien de stad
pas op de 17de mei weer van stroom voorzien kon worden 1). De dagen werden voor
een belangrijk deel beheerst door de trek der Duitse troepen langs de doorgaande
routes van onze stad. Het vertoon van het moderne oorlogsmateriaal liet niet na
een diepe indruk te maken. Onderwijl werd vernomen, dat het Nederlandse leger
had gecapituleerd. Dat was de avond tevoren door de radio medegedeeld, dus op
het moment, dat de Duitsers onze stad binnenrukten. Maar dit bericht drong pas de
volgende morgen goed tot de mensen door. De doortocht van het vele Duitse oor
logsmateriaal wees er op, dat er toch nog wel wat aan de hand was. In Zeeland werd
doorgevochten. Op dezelfde avond, waarop onze stad was bezet, doorbraken de
Duitsers de Bath-stelling 2). Niettemin eindigde de strijd in Zeeland pas op de 17de
mei. De op Walcheren gevangen genomen Franse en ook Nederlandse militairen
werden op mars gezet in oostelijke richting. Op de 19de mei stroomde een groep
van ongeveer 2000 Fransen langzaam onze stad binnen via de Antwerpsestraatweg.
Zij werden begeleid door een betrekkelijk klein aantal Duitse militairen. Het was af
schuwelijk om de mensen, die ons enkele dagen geleden zo fier waren komen hel
pen, thans als krijgsgevangenen in een schier onafzienbare rij, onze, stad te zien
binnenstrompelen. Verscheidenen hunner vroegen om brood. Vele mensen stonden
voor hun huizen langs de route. Zo gauw zij in de gaten hadden, waar het om ging,
renden zij naar binnen. Alles, wat er toevallig aan eetbare waar aanwezig was, werd
zo snel mogelijk aan de voorbijtrekkende gevangenen overhandigd. Vooral de win
keliers lieten zich niet onbetuigd. Hele dozen met repen chocolade en allerle: an
dere voedingsmiddelen vonden snel hun weg in deze schare wanhopigen. De Duit
sers, die er naast liepen, deden niet veel anders dan dit geweld der naastenliefde
ongestoord langs zich heen laten gaan.
In die dagen zo rondom de 20ste mei kwamen ook veel Nederlandse militairen uit
Zeeland terug. Zij werden meestal niet bewaakt door Duitse militairen en trokken
op eigen gelegenheid naar hun oorspronkelijke standplaatsen. Tenslotte keerden
ook terug de Nederlandse militairen, die gedurende de terugtocht terecht gekomen
waren in Frankrijk, vooral in Duinkerken. Het was hen niet meer gelukt over te
steken naar Engeland. Tot de terugkerenden behoorden ook de militairen van de
Luchtwachtdienst.
De opmerkzame lezer zal zo juist misschien enigszins versteld gestaan hebben van
het feit, dat de Duitse militairen, die de Franse krijgsgevangenen op hun doortocht
door onze stad begeleidden, niet streng optraden tegen de goedgeefsheid van onze
burgers. Deze houding paste echter geheel in het kader van de aanvankelijke poli
tiek van de bezettende macht t.o.v. het Nederlandse volk. Het was een politiek die
zich uitte in lankmoedigheid en vriendelijkheid. De bedoeling hiervan was de Ne
derlanders tot het nationaal-socialisme te bekeren. De doorsnee Bergenaar beant
woordde de lankmoedigheid en vriendelijkheid der bezetters met een zekere reserve.
Er werd zelfs gebruik gemaakt van de situatie om de Duitse militairen onomwonden
te zeggen, wat men dacht. De debatten, die de burgers met de militairen voerden,
hadden meestal de afloop van de oorlog tot onderwerp. Zij trachtten de Duitsers
aan het verstand te brengen, dat Engeland de oorlog toch zou winnen. Het ant
woord was hierop ,,Mit Weihnachten sind wir allen zu Hause", hetgeen hun dan
van harte gegund werd.
1) Bakker, p. 11. 2) Overzicht, p. 191.
100
Deze schermutselingen hadden nog weinig te betekenen tegenover de harde tegen
stellingen, zoals die zich later zouden openbaren. Overigens waren er toch wel men
sen, die geloofden, dat de Duitsers zouden winnen. In dat geval was het gewenst,
dat Nederland in het nieuwe Europa een zo goed mogelijke plaats zou verwerven.
Uit deze gedachtengang werd in juli 1940 de Nederlandsche Unie geboren. De lei
ders ervan verkeerden in de mening met de Nazi-overheersers tot een compromis
Een Duits generaal op het bordes van het Stadhuis tijdens een
toespraak ter gelegenheid van de eerste beëdiging van marine-
recruten die in Nederland plaats vond. Dat was in oktober 1940.
(foto Deutsche Zeitung in den Niederlanden).
te kunnen geraken. Dat was een grove misvatting. De doorsnee burger zag de Ne
derlandsche Unie als een tegenpool van de N.S.B. 3). Deze laatste organisatie werd
toentertijd gezien als een verraderskliek, die in de meidagen de Duitsers tot een
3) Jong, Dr. L. de „De Bezetting. Een weergave in boekvorm van de uitzendingen
der Nederlandse Televisie-Stichting over Nederland in de Tweede Wereldoor
log", Amsterdam 1961, deel I, p. 75 tot en met 81.
101
