DE BEVRIJDING
Als de nood het hoogst is, is de redding nabij, 's Middags op die gedenkwaardige
27ste oktober omstreeks drie uur verschenen de eerste Canadese tanks. Zij kwamen
via de Huybergsebaan de stad binnen en hielden halt op de kruising van genoemde
baan (thans Canadalaan) en de Oude Huybergsebaan (thans Vondellaan). Zij hebben
daar ongeveer een uur gestaan, wellicht wachtend op verdere instructies.
Inmiddels ging het als een lopend vuurtje van huis tot huis, dat de
bevrijders bij de „Prelleweg" stonden. Menig Bergenaar verliet even de
betrekkelijke veiligheid, die hij thuis genoot om zich van de waarheid van het praatje
te overtuigen. Daar aangekomen wordt men opgenomen in een tot tranens toe ge
roerde menigte. De mensen schudden handen en omhelzen elkaar. De tankbeman
ningen werpen sigaretten in de menigte. Zij wijzen de mensen op het gevaar, dat ze
beschoten kunnen worden en velen gaan naar huis om de familieleden, buren en
kennissen over hun ervaringen te vertellen. Omstreeks vier uur zetten de tanks zich
in beweging en via de Parallelweg en Zwarteweg trekken zij o.a. langs het station
naar de Grote Markt, waar op het stadhuis inlichtingen worden ingewonnen. Op de
Markt herhaalt zich hetzelfde schouwspel als aan de Huybergsebaan, maar dan in
het groot. Spontaan worden vaderlandse liederen gezongen. Tot driemaal toe moe
ten de mensen een veilig heenkomen zoeken, want er wordt nog geschoten.
Inmiddels hadden de Duitsers zich stevig genesteld aan de Noordzijde Zoom. De
burgers, die daar woonden, hadden hun huizen moeten verlaten. De betonversper-
ring op de Zoomdam aan het begin van de Halsterseweg was gesloten.
Op zaterdag 28 oktober stromen Canadees materiaal en manschappen door de in
tussen bij Schaliehoef opgeruimde wegversperring de stad binnen. Vanaf de Steen-
bergsestraat tot op de Antwerpsestraatweg staan tanks, pantserwagens en andere
militaire voertuigen opgesteld. De vreugde der bevrijding wordt op verschillende
plaatsen in de stad getemperd door vallende Duitse granaten, waardoor verschei
dene burgers gedood en gewond worden. In de Steenbergsestraat wordt een tank
getroffen, hetgeen 7 militairen het leven kostl).
De burgers ten Noorden van de Zoom waren er veel ernstiger aan toe. Nadat de be
woners van de Noordzijde Zoom uit hun huizen gezet waren, moesten ook de be
woners van de Zandstraat en het voorste gedeelte van de Halsterseweg hun wonin
gen verlaten. Zij vinden tussen de vallende granaten door een onderkomen in het
Carmelitessenklooster, in Meilust, op Vrederust of zo maar ergens bij mensen in de
Noordgeest in een primitieve zelfgemaakte schuilkelder.
Tezelfdertijd helpen verschillende Bergenaren uit het bevrijde stadsdeel op held
haftige wijze de Canadezen met het verkennen van de Duitse posities ten Noorden
van de Zoom. Een hunner moet zijn hulpvaardigheid met de dood bekopen.
Ook de Duitsers voeren nog verkenningen uit. In.de nacht van zaterdag op zondag
trekt een patrouille over de Zoom en dringt door tot in de centrumwijk 2).
Op zondagmiddag arriveren vele vrachtauto's vol Canadese infanteristen. Op Plein
13 stappen zij uit en gaan onmiddellijk te voet in een onafzienbare rij stadwaarts.
1) Typerend voor de verwarring omtrent de feiten over onze bevrijding is dat de
ene bron dit voorval iaat plaats vinden op zaterdag 28 oktober (Juten en Sloff.
p. 142) en een andere bron op zondag 29 oktober (in de Avondster van 26 okto
ber 1946).
2) Juten en Sloff, p. 143 en Bakker, p. 27.
114
Een deel trekt over de Zoom bij de wasserij. Tegen de avond hebben ze zich ge
nesteld in de tuinen tussen de Tuinstraat en de Halsterseweg. Onderwijl hadden de
Canadezen zich ook opgesteld in de huizen langs de Zuidzijde Zoom. terwijl de Duit
sers zich bevonden in de huizen aan de overkant op de Noordzijde Zoom. Over en
weer loerde men op elkaar en werden schoten gewisseld. De Canadezen dreigden
de Duitsers op de Noordzijde Zoom af te snijden. Zij trokken zich terug op de Hal
sterseweg. Ook de Duitsers, die vanuit Villa Nova (op deze plaats staat thans de
Fiatgarage) de Zoomlinie verdedigden, trokken zich terug. Zij waren vooral bestookt
door Canadese infanteristen, die zich bevonden in het bos ten westen van de Stule-
meyerlaan. Op dezelfde dag kwamen de laatste Duitse granaten in de stad terecht.
Zij beschadigden o.a. het stadhuis en de Peperbus, waarvan de beiaard, welke aan
de verzamelwoede der Duitsers was ontkomen, totaal werd vernield.
In de nacht van zondag op maandag (30 oktober) legde een Canadese brugslagtank
bij de wasserij een complete Baiiybrug over de Zoom. Vanaf dat moment kunnen pant
serwagens en tanks in het noordelijk stadsdeel opereren. Een laatste Duitse weer
standsnest bij het Carmelitessenklooster wordt opgeruimd. Op dezelfde maandag
ruimen bulldozers de versperring op de Zoomdam op. Omstreeks 10 uur 's morgens
beginnen hierover de tanks naar het noorden te stromen 3). En daarmede was de
bevrijding van Bergen op Zoom een feit, maar de oorlog en zeker de nasleep ervan
was nog lang niet afgelopen.
De O.D. (sinds 14 september opgenomen in de N.B.S.: Nederlandse Binnenlandse
Strijdkrachten), welke direct na de bevrijding de taak, waarop zij zich ernstig had
voorbereid, begon uit te oefenen, werd opzij geschoven door het Militair Gezag. Dit
was een instelling, welke door de Nederlandse Regering in Londen gevormd was om
tijdelijk het bestuur in de bevrijde gebieden op zich te nemen. Dit was de eerste te
leurstelling, weike verzetsmensen en burgers te verwerken kregen.
De grootste zorg voor vele Bergenaren was ongetwijfeld de onzekerheid over de
vele vaders en broers en andere familieleden, die nog in Duitsland in concentratie
kampen, gevangenissen of werkkampen verbleven. Velen van hen keerden pas terug
in de loop van mei of juni van het volgend jaar.
Onze stad was lange tijd nog een verzamelpunt voor repatriërende landgenoten.
Zeker mogen de kwade dagen van februari en maart 1945 niet vergeten worden. Veel
Bergenaren zoeken weer de veiligheid van hun kelder op tegen een nieuwe Duitse
dreiging vanuit de lucht de V-1. Deze gruwelijke vliegende bommen veroorzaken
tweemaal een ware ramp. De eerste vond plaats in de vroege morgen van zondag,
de 25ste februari 1945, waarbij 10 mensen werden gedood en verscheidene personen
ernstig gewond. Bovendien was er een enorme materiele schade. Het politiebureau,
het kantongerecht, de muziekschool, de brandweerkazerne en verscheidene huizen
werden verwoest. Bovendien was er in de verre omgeving een enorme glasschade.
De tweede ramp geschiedde op donderdag, de eerste maart, tegen half 11 's mor
gens. De gevolgen waren verschrikkelijk 22 doden, benevens een groot aantal ge
wonden, o.a. schoolkinderen. De bom was gevallen op de plaats, waar nu het politie
bureau staat. Een heel blok huizen, waaronder enkele winkels, werd vernietigd. De
vele dakloos geworden burgers bracht men onder in verschillende gebouwen in de
stad 4).
3) Juten en Sloff, p. 143 en 144.
4) Bakker, J. J. Th. „Een lach en een traan. Bergen op Zoom in oorlogstijd", Ber
gen op Zoom 1945, p. 13 tot en met 17.
115
