OMWENTELING
In 15Y2 begon ook voor Bergen op
Zoom een tijd van omwentelingen.
Dit stadsdeel zou hier mede het
stempel van gaan dragen. Het Min
derbroedersklooster verdween, na de
plunderingen in 1580, in 1586 voor
goed uit het stadsbeeld. Op het ter
rein bouwde men onder meer het
kruithuis Dumont (1605). Het Celle-
broedersklooster ging in 1597 onder
dak verschaffen aan de stadswezen.
In dezelfde tijd onderging de vesting
Bergen op Zoom een ingrijpende ver
andering. De stenen muren werden
door aarden wallen vervangen. De
bebouwing langs de oude stadsmu
ren viel aan deze werken ten offer.
Zo ook het bouwblok aan de oost
zijde van de Korenmarkt, waarvan
men bij recente grafwerken de res
ten heeft gevonden. Een eeuw later
was de vesting weer aan een ver
nieuwing toe. Wederom vonden in
grijpende veranderingen plaats. De
Wouwsepoort werd verplaatst van
de as van de Wouwsestraat naar een
punt ten noorden daarvan. De we
zen verlieten hun tehuis en het oude
Cellebroedersklooster kreeg een mi
litaire bestemming, daar het vlak bij
de nieuwe Wouwsepoort kwam te
liggen (1704). Slechts voor enige tien
tallen jaren: in 1745 brandde het
gebouw af. Op de plaats van het
Cellebroedersklooster ligt sindsdien
het plein dat tegenwoordig Koren
beursplein wordt genoemd. De
rooms-katholieken aan wie sinds
1580 de openbare uitoefening van
hun godsdienst was verboden, kregen
omstreeks het einde van de 17e
eeuw gelegenheid in de stad te ker
ken. Aan de eis, dat zulks slechts
in afgelegen en niet uitwendig als
zodanig kenbare gebouwen moest ge
schieden, werd voldaan door het be
trekken van een schuilkerk in de
tuin van het „Cleyn Engels huis"
aan de Korenbeursstraat. Sindsdien
werd het gebouw geleidelijk uitge
breid, totdat het complex van kerk,
pastorie en kosterswoning de gehele
zuidwand van de Korenmarkt be
sloeg. Mede door de schenking in
1793 van een aantal woningen langs
de Goudenbloemstraat aan de room
se armen kreeg deze buurt het ka
rakter van een „rooms bolwerk".
KAZERNEBOUW
In 1829 verlieten de katholieken hun
schuilkerk, die zij reeds in 1810 als
een „jammerlijk" gebouw betitelden,
dat niet meer voor reparatie of ver
betering vatbaar was. Het oude kerk
gebouw aan de Korenmarkt werd in
1844 tot een kazerne verbouwd. De
oude pastorie en kosterswoning wer
den opgetrokken tot de hoogte van
de kerkgevel, zodat twee topgevels
het plein gingen beheersen. In 1899
vond een verbouwing plaats, waar
door het aantal topgevels met twee
werd vermeerderd. Overigens tekent
de oude gevelsituatie zich nog dui
delijk op het steen werk af. Het
complex armenwoningen, ook wel
„Armenblok" genoemd, werd in 1855
verbouwd tot „Huize Sint Gertrudis".
Veertien jaar later begon de slech
ting van de vestingwerken langs dit
stadsgedeelte; men kan de aanleg
beginnen van de Noordsingel en de
van der Rijtstraat, en het aardige
driehoekige weitje, dat Bleekveld je
wordt genoemd. Zo ontstond de hui
dige situatie, die thans weer op een
transformatie wacht.
W. v. Ham
Aantekeningen
Bovenstaande ontwikkelingsschets
wijkt in details af van hetgeen tot
dusverre in de literatuur daarover
werd vermeld. Zowel over de „Ra
merie" nabij de Verloren Costpoort
als over de Schuilkerk aan de Ko
renmarkt zullen t.z.t. nadere publi-
katie volgen. Ten behoeve van bo
venstaande schets werden geraad
pleegd: de registers van opdrachten
(Gemeente-archief Bergen op Zoom
R 213-218), het stadsregister (ge
meente-archief inv. nr. 15) en de
stadsrekeningen 1475/76-1488/89.
10
Bleekveldje.
TOELICHTING BIJ DE KAART
Als basis voor de plattegrond is de
kaart van Jac. van Deventer om
streeks 1560 genomen.
1 Minderbroedersklooster.
2 Kruithuis Dumont.
3 Armenblok, later Huize St. Ger
trudis.
4 Huis de Blau Hand.
5 Verloren Costpoort
6 Verdwenen bouwblok.
7 Schuilkerk.
7a Pastorie.
7b Kosterswoning.
8 Cellebroedershuis, later Wees
huis.
9 Wouwpoort.
10 Gasthuis.
11 Sint Maartenskapel.
A. Moutmolenstraat, thans Minder
broederstraat.
B. Verwerstraat of Noord Gasthuis
straat, thans Blauwehandstraat.
C. Gasthuisstraat, thans Blauwe
handstraat.
D. Wouwsestraat.
E. Wijngaardstraat, thans Gouden
bloemstraat.
F. Dreef.
G. Volderstraat, thans Kleine Kerk
straat.
H. Kickulstraat (Verdwenen).
K. Raamstraat (Verdwenen).
L. Korte Nieuwstraat, thans Ket
tingstraat.
M. Vuilbeekstraat, thans Pastoor
Lancrietstraat.
N. Lange Nieuwstraat, later Oude
Wouwsestraat, thans Korenbeurs
straat.
