ding aan ïïehalennia gewijd waren* De reders en handela
ren in zout, wijn, vissaus, aardewerk en andere produk-
ten plaatsten een altaar om de godin te bedanken voor
een profijtelijke handelsreis, maar ook wel voor de ge
nezing van een zoon® ïïehalennia wordt met verschillende
attributen afgebeeld: een mand raet vruchten, die haar
als vruchtbaarheidsgodin kenmerkt, een schip, dat haar
funktie als reisgeleidster aangeeft, en een hond, waar
van de betekenis nog niet afdoende verklaard is. Het
is een hazewind; mogelijk symboliseert hij de jacht;
ïïehalennia heeft dan de zorg voor de landbouw, de
scheepvaart en de jacht, de belangrijkste bestaansbron-
nen ter pla-atse.
Het gebied van ïïehalennia schijnt in het noorden te
grenzen aan dat van de godin, ïïerthus, wier beeld, naar
Tacitus ons vertelt, elk voorjaar in een vragen langs
de ïïoordzeekust werd gereden, om vruchtbaarheid af te
smeken voor mens, dier en akker. Aan de oostzijde van
ïïehalennia's territorium vinden wij, in het stroomge
bied van Mark en Aa of Weerijs, de godin Sandraudiga,
aan wie een in Hijs bergen bij Breda gevonden altaar is
toegewijd. Hit het opschrift blijkt, dat zij daar in een
tempel werd. vereerdt Haar naam is nog niet verklaard.
De Aa of Weerijs moet vroeger ïïisapa "genezend water"
geheten hebben; de naam is op het dorp ïlispen overge
gaan, waardoor voor de rivier een nieuwe naam in ge
bruik kwam.
ïïadat de Romeinen zich in de derde eeuw terug moesten
trekken tot op de grote heirweg van Boulogne naar Keu
len, gaan al hun steden, dorpen, legerkampen en luxu
euze buitenplaatsen ten gronde. Duinen overstuiven de
resten van sommige nederzettingen; and.ere worden door
stromingen ondermijnd of, in het binnenland, door dich
te bossen overwoekerd. Vier eeuwen lang horen wij nau
welijks iets over de streken tussen de grote legerweg
en de Rijn, vaar steeds meer franken binnenstromen.
Kaar de Romeinse bisdommen Tongeren, Doornik, Tervraan
Thérouanneshouden stand; van daaruit 'wordt het
Christendom onder de nieuwe grondbezitters verspreid,
'weldra net steun van Angelsaksische predikers.
ïïehalennia enSandraudiga zijn vergeten. Maar heilige
vrouwen gaan de opengevallen plaats bezetten. Langs
Schelde en Striene7(deze naam leeft voort in het graaf
schap Strijen, waartoe sinds 1039 de baronie van Breda
behoorde, inklusief Bergen op Zoom) lag nu het graaf
schap Pden Rijen) S
Gravin van dit graafschap wordt Gertrudisdochter van
de Prankische hofmeier Pepijn van Landen. Zij was abdis
van het door naar moeder gestichte klooster te iïïjvel,
ten zuiden van Brussel, bouwde een doorgangshuis voor
passerende Ierse missionarissen en werd na haar dood
als heilige vereerd. Zo ver niets biezönders.
Haar haar kultus neemt toe in krachtuitstralend van
haar Westbrabantse graafschap en haar abdij. Zij wordt
aangeroepen voor een goede reis -een typische ïïehal-
ennia-f unletie-, men drinkt tot haar eer de afscheids
dronk St. Geerten Minne' die in veel landen in zwang
kwam, maar in de lïederlanden het langst voortleefde.
Te Hij vel werd haar gedachtenis uit een glas gedronken,
dat de vorm had van een schip',0 hetzelfde attribuut dat
ïïehalennia als reisgeleidster voerde. Hen reformatorisch
geschrift uit 1521 Von Gelttbden Unterrichtung bewijst
haar betekenis voor de schippers: "Deshalb irren die
Schiffsleute, welche in Wassernöten Sankt Gertrud
anrufen -urn gute Herberg und geloben ihr GelUbd,...."]1
Tijdens haar leven hielp zij al op wonderbaarlijke wijze
zeelieden, die de verbinding met Brittannië onderhiel
den I2
Zij beschermde het levende 'water van de St. Geertruids-
bron, die zij deed ontspringen op het schor aan het
Striene (later hier een deel van de Oosterschelde) bij
Bergen op Zoom. Deze bron leverde nog voor de Oranjes
het tafelwater. In België zijn 41 kerken aan haar toe
gewijd, waarvan vele met een St. GertrudisbronI3
Als schenkster van vruchtbaarheid wordt zij soms met
een ooievaar afgebeeld!4 Hn evenals ïïerthus werd haar
beeld jaarlijks in een wagen rondgereden, opdat zij een
vruchtbaar jaar zou geven]5 Ben ware doodsgodin is zij,
wanneer de zielen van de overledenen volgens het volks
geloof drie dagen bij haar blijven, voor zij geoordeeld
2 2
23
