ding aan ïïehalennia gewijd waren* De reders en handela ren in zout, wijn, vissaus, aardewerk en andere produk- ten plaatsten een altaar om de godin te bedanken voor een profijtelijke handelsreis, maar ook wel voor de ge nezing van een zoon® ïïehalennia wordt met verschillende attributen afgebeeld: een mand raet vruchten, die haar als vruchtbaarheidsgodin kenmerkt, een schip, dat haar funktie als reisgeleidster aangeeft, en een hond, waar van de betekenis nog niet afdoende verklaard is. Het is een hazewind; mogelijk symboliseert hij de jacht; ïïehalennia heeft dan de zorg voor de landbouw, de scheepvaart en de jacht, de belangrijkste bestaansbron- nen ter pla-atse. Het gebied van ïïehalennia schijnt in het noorden te grenzen aan dat van de godin, ïïerthus, wier beeld, naar Tacitus ons vertelt, elk voorjaar in een vragen langs de ïïoordzeekust werd gereden, om vruchtbaarheid af te smeken voor mens, dier en akker. Aan de oostzijde van ïïehalennia's territorium vinden wij, in het stroomge bied van Mark en Aa of Weerijs, de godin Sandraudiga, aan wie een in Hijs bergen bij Breda gevonden altaar is toegewijd. Hit het opschrift blijkt, dat zij daar in een tempel werd. vereerdt Haar naam is nog niet verklaard. De Aa of Weerijs moet vroeger ïïisapa "genezend water" geheten hebben; de naam is op het dorp ïlispen overge gaan, waardoor voor de rivier een nieuwe naam in ge bruik kwam. ïïadat de Romeinen zich in de derde eeuw terug moesten trekken tot op de grote heirweg van Boulogne naar Keu len, gaan al hun steden, dorpen, legerkampen en luxu euze buitenplaatsen ten gronde. Duinen overstuiven de resten van sommige nederzettingen; and.ere worden door stromingen ondermijnd of, in het binnenland, door dich te bossen overwoekerd. Vier eeuwen lang horen wij nau welijks iets over de streken tussen de grote legerweg en de Rijn, vaar steeds meer franken binnenstromen. Kaar de Romeinse bisdommen Tongeren, Doornik, Tervraan Thérouanneshouden stand; van daaruit 'wordt het Christendom onder de nieuwe grondbezitters verspreid, 'weldra net steun van Angelsaksische predikers. ïïehalennia enSandraudiga zijn vergeten. Maar heilige vrouwen gaan de opengevallen plaats bezetten. Langs Schelde en Striene7(deze naam leeft voort in het graaf schap Strijen, waartoe sinds 1039 de baronie van Breda behoorde, inklusief Bergen op Zoom) lag nu het graaf schap Pden Rijen) S Gravin van dit graafschap wordt Gertrudisdochter van de Prankische hofmeier Pepijn van Landen. Zij was abdis van het door naar moeder gestichte klooster te iïïjvel, ten zuiden van Brussel, bouwde een doorgangshuis voor passerende Ierse missionarissen en werd na haar dood als heilige vereerd. Zo ver niets biezönders. Haar haar kultus neemt toe in krachtuitstralend van haar Westbrabantse graafschap en haar abdij. Zij wordt aangeroepen voor een goede reis -een typische ïïehal- ennia-f unletie-, men drinkt tot haar eer de afscheids dronk St. Geerten Minne' die in veel landen in zwang kwam, maar in de lïederlanden het langst voortleefde. Te Hij vel werd haar gedachtenis uit een glas gedronken, dat de vorm had van een schip',0 hetzelfde attribuut dat ïïehalennia als reisgeleidster voerde. Hen reformatorisch geschrift uit 1521 Von Gelttbden Unterrichtung bewijst haar betekenis voor de schippers: "Deshalb irren die Schiffsleute, welche in Wassernöten Sankt Gertrud anrufen -urn gute Herberg und geloben ihr GelUbd,...."]1 Tijdens haar leven hielp zij al op wonderbaarlijke wijze zeelieden, die de verbinding met Brittannië onderhiel den I2 Zij beschermde het levende 'water van de St. Geertruids- bron, die zij deed ontspringen op het schor aan het Striene (later hier een deel van de Oosterschelde) bij Bergen op Zoom. Deze bron leverde nog voor de Oranjes het tafelwater. In België zijn 41 kerken aan haar toe gewijd, waarvan vele met een St. GertrudisbronI3 Als schenkster van vruchtbaarheid wordt zij soms met een ooievaar afgebeeld!4 Hn evenals ïïerthus werd haar beeld jaarlijks in een wagen rondgereden, opdat zij een vruchtbaar jaar zou geven]5 Ben ware doodsgodin is zij, wanneer de zielen van de overledenen volgens het volks geloof drie dagen bij haar blijven, voor zij geoordeeld 2 2 23

Periodieken

De Waterschans | 1980 | | pagina 13