dorpen te vertellen inplaats van al te lang over de intussen
voorbije dorpsfeesten te mijmeren.
Wouw, kwartiershoofdplaats.
Wouw werd eertijds in één adem met Bergen op Zoom genoemd.
Dat zal nu tegenwoordig niet zo grif gebeuren: de plaats ori
ënteert zich veelal op Roosendaal, eens verre de mindere van
de Scheldestad.
Het dorpsbeeld van Wouw wordt overheerst door het silhouet
van de fraaie dorpskerk, gedeeltelijk een nieuwbouw uit de
vijftiger jaren in historische vormentaal van het in 1944
bijna geheel verwoeste bedehuis uit de zestiende eeuw. Archi
tectonische kenmerken van het gebouw gaven aanleiding tot een
mogelijke toeschrijving aan Antonius 1 Keldermans, die ook
werkzaam was aan het Markiezenhof te Bergen op Zoom, de Grote
Kerk aldaar, de Sint Jacobskerk van Steenbergen en de ver
bouwingen en uitbreidingen van de kastelen van Zevenbergen
en Wouw.
Daarmee noemen we een eveneens verdwenen groot gebouw ter
plekke: het kasteel, dat in oorsprong een vroeg dertiende
eeuwse versterking moet zijn geweest, een ronde waterburcht.
De oude kern werd in de jaren 1492-1495 opgenomen binnen een
nieuwe omwalling, waarin nieuwe poortgebouwen werden geplaatst
in de jaren 1496-1500, Met de afwerking in de jaren 1501-1504
was een voor die tijd moderne vesting ontstaan, die in 1606
bij verdrag tussen de Staten-Generaal en de koning van Spanje
is ontmanteld, waarop in de achttiende eeuw ook de bouwvallen
geleidelijk aan van de aardbodem verdwenen. In de bodem zit
ten nog heel wat restanten, die als archeologisch monument
beschermd zijn.
Zo komen we tot de ontstaansgeschiedenis, die allesbehalve
duidelijk is. Na een conflict tussen de voogd van de heer van
Breda, Egidius of Gilles van Breda, voogd van de heer van
Breda, werd in 1232 bepaald, dat deze aan een zekere Boidinus
het land bij de Zoom voorbij (of behalve) Woide moest terug
geven, Dan zwijgen de bronnen tot 1263 over het dorp, waarvan
de parochiekerk en de tienden in 1277 aan de abdij van Sint
Bernaards aan de Schelde werden geschonken, Bij Wouw sticht
ten de heer en vrouwe van Breda in 1271 het klooster van Sint
Catharinadaldat echter in ca. 1295 verhuisde naar Breda
(nog later naar Oosterhout). !n diezelfde jaren is Roosendaal,
dat tevoren een gezamenlijk bestuur met Wouw had, daarvan af
gescheiden. Heerle, dat eveneens onder de schepenbank van
Wouw hoorde, kreeg een eigen parochiekerk in 1307.
Wouw vormde ook de zetel van de drossaard, oorspronkelijk al
leen van de eigen gemeenschap (begin 16e eeuw), later ook van
het Zuidkwartier (sinds 1658 voorgoed tot 1795). Eveneens in
de zeventiende eeuw is het rentmeesterschap van Wouw (sinds
1520 definitief) verenigd met dat van het Zuidkwartier.
Tijdens de tachtigjarige oorlog werd Wouw ook vergaderplaats
voor de zogenaamde kwartiersvergadering van het Westkwartier
van het markïezaat, waaronder ook stilzwijgend het Zuidkwar-
tïer en Voornseinde (gemeente Rucphen) werden gerekend.
Deze centrale functie verloor Wouw tijdens de franse periode
(1795-1814). Bergen op Zoom nam die rol over. Enige aanwinst
vormde in die tijd het gebied van Moerstraten, dat tevoren
een eigen rechtsgebied, later gemeente, had gevormd (1810).
Een eigen gezicht kreeg de plaats weer door het oprichten van
een eigen parochie in 1927. Reeds eerder, in 1876 was de pa
rochie Wouwse Plantage gevormd nabij het gelijknamige land
goed. De gemeente Wouw vormt een "groene" schakel tussen de
provinciestadjes Bergen op Zoom en Roosendaal. De vier kerk
dorpen vormen een kwartet, waarin zelden een valse noot ge
blazen wordt.
Hoeven, grensplaats.
Hoeven vormde tijdens het landsheerlijk bewind (tot 1795) een
grensplaats van de Baronie van Breda en het markiezaat van
Bergen op Zoom. Men rekent de schenking van 100 hoeven grond
en wildernis aan de abdij van Sint Bernaards in 1282 als het
stichtingsjaar van het dorp. Reeds eerder bestond er, ver
moedelijk aan de oostkant, onder Etten, enige bewoning aan de
flank van de helling waarop later de parochiekerk is gebouwd.
Deze hoogte heette de Halderberg, nog lange tijd de dubbel
naam van het dorp. Het grotendeels onontgonnen gebied, dat in
etappes in 1275-1282 en in 1293 door schenking of verkoop aan
de abdij kwam, lag oorspronkelijk onder de parochie Gastel,
Evenals Oudenbosch werd het omstreeks 1310 een zelfstandige
parochie. De abdij mocht ook een eigen rechtbank en dorps
bestuurders aanstellen, waarvan in de eerste helft van de
veertiende eeuw gebruik is gemaakt.
Landschappelijk heeft Hoeven een zeer afwisselend aspekt door
het bestaan van een laag weidelandschap (beemden) in het
noorden en een hogergelegen zandlandschap (voor een deel be-
15