dorpen te vertellen inplaats van al te lang over de intussen voorbije dorpsfeesten te mijmeren. Wouw, kwartiershoofdplaats. Wouw werd eertijds in één adem met Bergen op Zoom genoemd. Dat zal nu tegenwoordig niet zo grif gebeuren: de plaats ori ënteert zich veelal op Roosendaal, eens verre de mindere van de Scheldestad. Het dorpsbeeld van Wouw wordt overheerst door het silhouet van de fraaie dorpskerk, gedeeltelijk een nieuwbouw uit de vijftiger jaren in historische vormentaal van het in 1944 bijna geheel verwoeste bedehuis uit de zestiende eeuw. Archi tectonische kenmerken van het gebouw gaven aanleiding tot een mogelijke toeschrijving aan Antonius 1 Keldermans, die ook werkzaam was aan het Markiezenhof te Bergen op Zoom, de Grote Kerk aldaar, de Sint Jacobskerk van Steenbergen en de ver bouwingen en uitbreidingen van de kastelen van Zevenbergen en Wouw. Daarmee noemen we een eveneens verdwenen groot gebouw ter plekke: het kasteel, dat in oorsprong een vroeg dertiende eeuwse versterking moet zijn geweest, een ronde waterburcht. De oude kern werd in de jaren 1492-1495 opgenomen binnen een nieuwe omwalling, waarin nieuwe poortgebouwen werden geplaatst in de jaren 1496-1500, Met de afwerking in de jaren 1501-1504 was een voor die tijd moderne vesting ontstaan, die in 1606 bij verdrag tussen de Staten-Generaal en de koning van Spanje is ontmanteld, waarop in de achttiende eeuw ook de bouwvallen geleidelijk aan van de aardbodem verdwenen. In de bodem zit ten nog heel wat restanten, die als archeologisch monument beschermd zijn. Zo komen we tot de ontstaansgeschiedenis, die allesbehalve duidelijk is. Na een conflict tussen de voogd van de heer van Breda, Egidius of Gilles van Breda, voogd van de heer van Breda, werd in 1232 bepaald, dat deze aan een zekere Boidinus het land bij de Zoom voorbij (of behalve) Woide moest terug geven, Dan zwijgen de bronnen tot 1263 over het dorp, waarvan de parochiekerk en de tienden in 1277 aan de abdij van Sint Bernaards aan de Schelde werden geschonken, Bij Wouw sticht ten de heer en vrouwe van Breda in 1271 het klooster van Sint Catharinadaldat echter in ca. 1295 verhuisde naar Breda (nog later naar Oosterhout). !n diezelfde jaren is Roosendaal, dat tevoren een gezamenlijk bestuur met Wouw had, daarvan af gescheiden. Heerle, dat eveneens onder de schepenbank van Wouw hoorde, kreeg een eigen parochiekerk in 1307. Wouw vormde ook de zetel van de drossaard, oorspronkelijk al leen van de eigen gemeenschap (begin 16e eeuw), later ook van het Zuidkwartier (sinds 1658 voorgoed tot 1795). Eveneens in de zeventiende eeuw is het rentmeesterschap van Wouw (sinds 1520 definitief) verenigd met dat van het Zuidkwartier. Tijdens de tachtigjarige oorlog werd Wouw ook vergaderplaats voor de zogenaamde kwartiersvergadering van het Westkwartier van het markïezaat, waaronder ook stilzwijgend het Zuidkwar- tïer en Voornseinde (gemeente Rucphen) werden gerekend. Deze centrale functie verloor Wouw tijdens de franse periode (1795-1814). Bergen op Zoom nam die rol over. Enige aanwinst vormde in die tijd het gebied van Moerstraten, dat tevoren een eigen rechtsgebied, later gemeente, had gevormd (1810). Een eigen gezicht kreeg de plaats weer door het oprichten van een eigen parochie in 1927. Reeds eerder, in 1876 was de pa rochie Wouwse Plantage gevormd nabij het gelijknamige land goed. De gemeente Wouw vormt een "groene" schakel tussen de provinciestadjes Bergen op Zoom en Roosendaal. De vier kerk dorpen vormen een kwartet, waarin zelden een valse noot ge blazen wordt. Hoeven, grensplaats. Hoeven vormde tijdens het landsheerlijk bewind (tot 1795) een grensplaats van de Baronie van Breda en het markiezaat van Bergen op Zoom. Men rekent de schenking van 100 hoeven grond en wildernis aan de abdij van Sint Bernaards in 1282 als het stichtingsjaar van het dorp. Reeds eerder bestond er, ver moedelijk aan de oostkant, onder Etten, enige bewoning aan de flank van de helling waarop later de parochiekerk is gebouwd. Deze hoogte heette de Halderberg, nog lange tijd de dubbel naam van het dorp. Het grotendeels onontgonnen gebied, dat in etappes in 1275-1282 en in 1293 door schenking of verkoop aan de abdij kwam, lag oorspronkelijk onder de parochie Gastel, Evenals Oudenbosch werd het omstreeks 1310 een zelfstandige parochie. De abdij mocht ook een eigen rechtbank en dorps bestuurders aanstellen, waarvan in de eerste helft van de veertiende eeuw gebruik is gemaakt. Landschappelijk heeft Hoeven een zeer afwisselend aspekt door het bestaan van een laag weidelandschap (beemden) in het noorden en een hogergelegen zandlandschap (voor een deel be- 15

Periodieken

De Waterschans | 1983 | | pagina 10