EEN "GEZICHT OP DE NOORDVEST TE BERGEN OP ZOOM" DOOR AANKOOP
VERWORVEN.
Door aankoop in West-Duits1 and heeft het gemeentemuseum een
tekening van Barnardus Klotz verworven. In de desbetreffende
katalogus staat het gezicht op de Noordvest te Bergen op Zoom
weliswaar als Kanalansicht ten name van Valentijn Klotz, maar
zoals hieronder uiteengezet, klopt deze toeschrijving niet.
1) De voorstelling is in aquarel in groene en grijze tinten
en in bruine inkt uitgevoerd. De tekening maakt deel uit van
de reeks van meer dan 60 tekeningen die door Valentinus, Bar
nardus en Valentijn Klotz alsmede Josua de Grave tussen eind
juni 1671 en begin maart 1672 te Bergen op Zoom en omgeving
zijn vervaardigd.
2) Op naam van Barnardus staat een 30-tal, waarvan er 16 zijn
voorzien van het voor hem kenmerkende opschrift "geteeckent
de..." waarop de datering en soms ook de lokalisering van het
voorgestelde is vermeld.
Deze aanduiding: "geteeckent de 167111 vinden we onderaan
midden in de tekening.
Waar moet het voorgestelde worden gelokaliseerd? Bladeren we
in het boek "Tekeningen van Bergen op Zoom", dan vinden we
onder nr. 94 ongeveer hetzelfde deel van de stadswallen. Dit
blijkt uit het gebouw met plat afgedekte toren links op nr.
94, dat op de nieuw aangekochte tekening achteraan wordt aan
getroffen, alsmede uit het door een puntdak met knop bekroon
de torentje dat op beide tekeningen ongeveer in het midden
van de voorstelling staat. Het bolwerk, waarop het eerstge
noemde gebouw staat is aan de onderzijde van palissaden voor
zien. Op de nieuw aangekochte tekening blijkt een deel van de
wal te zijn opgeworpen tegen de restanten van de middeleeuwse
stadsmuur met ronde muurtoren (rechts).
De auteurs van het genoemde boek situeerden dit walstuk vra
genderwijs aan de zuidzijde van de stad. Aangezien de licht
val reeds vraagstukken opwierp (de lichtbron schijnt zich
links, dus aan de noordkant te bevinden, wat een ongewone
plaats is, aangezien de voornaamste bron van daglicht, de zon,
zich daar nooit ophoudt) vormde het tevoorschijn komen van de
18
nieuwe tekening een goede gelegenheid om de situering te
verifiëren of te herzien. Een aanknopingspunt bood de lage,
vierkante, door een puntdak afgedekte toren links. Dit is een
redoute, een vooruitgeschoven post vóór de vestingwallen, die
ook voorkwam aan de Wouwsepoort, de Bospoort en nabij de Wa
terschans (zie in hetzelfde boek de tekeningen nrs. 54, 55,
63 t/m 67, 87 t/m 89). De genoemde torens zijn echter slanker
en hoger dan de hier afgebeelde. Het moet hier de veldredoute
op B1eyenburgten noordoosten van de stad aan de Zoom, zijn.
Hiermee is de situatie op de rest van de tekening eenvoudig
te traceren. Het meergemelde bolwerk is het Begijnebolwerk
of Begijnepunt, gelegen aan de noordoostkant van de stad ter
plaatse van het voormalige Begijnhof van Bergen op Zoom.
De tekening is van een enigszins hogergelegen punt vervaar
digd, vermoedelijk vanaf de wal van het ravelijn, dat tussen
het Steenbergse- en Begijnebolwerk was gelegen (3).
Deze tekening bevestigt het vermoeden, dat ooit nog meer ge
zichten van de vesting Bergen op Zoom en omgeving te voor
schijn kunnen komen, die een goed beeld geven van de topo
grafie van de stad en het land rondom in 1671-1672.
W.A.van Ham.
1) Katalog Joseph Fach, Galerie und KunstantiquariatFrank
furt a.M. I98I S.32-33, nr. 36.
2) J.H.van Mosselveld en W.A.van Ham, Tekeningen van Bergen
op Zoom, Bergen op Zoom 1973.
3) W.A.van Ham, Merck toch hoe sterck, Studies uit Bergen op
Zoom nr. 4, Bergen op Zoom 1982, 63-64 (ravelijn, aangelegd
in I606), afb. 25 en 26.
19