VAIM KOLEN- TOT BIOGAS 125 JAAR
GASFABRIEK, 1858 - 1983
door Cees Vanwesenbeeck
Onlangs heeft de gemeentelijke gasfabriek op sobere wijze het feit herdacht dat deze
instelling haar 125 ste verjaardag vierde.
Waarschijnlijk onder invloed van de bezuinigingsdrift is er geen gedenkboekje ver
schenen. Dit is erg jammer, omdat er over het gasbedrijf ook bij eerdere jubilea geen
gedenkboekjes verschenen zijn, terwijl zowel het waterleidingbedrijf als het electrici-
teitsbedrijf hun gedenkboekjes hebben.
OUDSTE PLANNEN
De plannen om tot oprichting van een gasfabriek te komen, dateren van 1853. Ook in
andere steden, zoals Eindhoven, Dordrecht en Tilburg waren er inmiddels gasfabrie
ken opgericht om met gaslicht de straten en pleinen te verlichten.
Het gemeentebestuur trachtte in 1854 door onderhandse aanbesteding de verlichting
met steenkoolgas gerealiseerd te krijgen.
Door het ingebreke blijven van de aannemer, volgde een openbare aanbesteding in
1857. Na enige politieke trammelant kon uiteindelijk de vergunning verleend worden
aan Arnoldus, Wilhelmus en Antonius Asselbergs, die hiervoor een maatschap had
den opgericht.
Zij kregen bij Koninklijk Besluit van 1 maart 1858 de vergunning om op de Zuidzijde
Haven een gasfabriek op te richten.
Het Nieuws- en advertentieblad van Bergen op Zoom schreef op zondag 18 april:
"De heeren A., W. en A. Asselbergs houden zich onledig met het oprigten hunner
gazfabriek, binnen deze stad, reeds hebben de ontgravingen plaatsgehad voor de
gazhouderputten, fabrieksgebouwen, steenkolenloodsen, smederij en direkteurswo-
ning, zoo zullen wij eerlang een kolossaal gebouw zien verrijzen op de plaats, waar
vroeger de sterk gebouwden koepel (Belvédère) stond en de Engelse generaal Cooke
in den nacht van 8 en 9 maart 1814 bij bestorming der versting zijn hoofdkwartier ge
vestigd hield."
In de gasfabriek werd uit steenkool zogenaamd "Loopend gaz" bereid.
De concessie werd voor 20 jaar verleend. De technische leiding kwam in handen van
W. Asselbergs. Op 6 oktober brandden de gaslantaarns voor het eerst.
Tegen het aflopen van de termijn van de concessie, ging de gemeente in 1877 over tot
aankoop van de gasfabriek met aannorigheden voor de som van 85.000 gulden. De
Asselbergsen bleven echter direkteur.
Tot aan zijn overlijden in 1885 was dat P. Asselbergs, zoon van voornoemde Willem.
W. ASSELBERGS, DIREKTEUR 1885 - 1913
Alsof het om een erfelijke funktie ging werd P. Asselbergs in 1885 opgevolgd door
zijn zoon W.C.P. Asselbergs, die tot 1913 direkteur bleef.
In deze periode werd de gasfabriek aanzienlijk uitgebreid, nadat de gemeente de pan
den de Swaen en de Poort van 's-Lands Welvaren had aangekocht om er de admi
nistratie in onder te brengen.
De arbeiderswoningen in de poort van 's-Lands Welvaren werden eveneens gesloopt
o.a. om plaats te maken voor de bouw van een gashouder.
De gasprijs schommelde in die tijd rond de acht cent per kubieke meter.
Hoofdzakelijk diende het voor de straatverlichting, terwijl men in de 90-er jaren van de
vorige eeuw ook het koken op gas ging propageren. Verder vond het industriële toe
passingen. De gasproduktie leverde ook nevenprodukten op die een aardige bron van
inkomsten betekende zoals cokes, teer en ammoniak.
10
De stokerij werd in 1911 uitgebreid met een nieuw gebouw.
In 1913, het jaar waarin P. Asselbergs afscheid nam als direkteur, werden de straten
en pleinen in de stad door 273 gaslantaarns verlicht.
Asselbergs woonde in het pand Zuidzijde Haven 27 (thans kantoor) dat ook voor zijn
opvolgers tot direktiewoning kon dienen.
IR. W. LUXEMBURG, DIREKTEUR 1914- 1919
Per 10-11-1914 werd Luxemburg tot direkteur benoemd, wat hij gedurende de hele
mobilisatietijd bleef. Hij bereidde een nieuwe beheersverordening voor, die in 1916
kon worden vastgesteld.
Een jaar later vond een aanzienlijke uitbreiding plaats van het door
de aansluiting van de wijk Nieuw Borgvliet. De gasprijs steeg in dat jaar boven de 10
cent per kubieke meter.
In 1919 werd ir W. Luxemburg tot direkteur van een gasfabriek in Soerabaja, thans
Indonesië, benoemd.
De strijd tussen de afdeling gas en de afdeling electriciteit, gesymboliseerd in een te
kening door L. Weyts, in het gedenkboekje dat verscheen bij gelegenheid van het 25
jarig bestaan van de afdeling electriciteit in 1946.
IR G.A.B. TIEMAN, DIREKTEUR 1920 - 1955
Per 1 februari werd ir G.A.B. Tieman tot direkteur Gemeentebedrijven benoemd. In
de volksmond werd nog wel gesproken over de gasfabriek, wat toen de belangrijkste
poot van gemeentebedrijven was. Inmiddels was er het waterleiding- en elektriciteits
bedrijf bijgekomen.
Het gasbedrijf was inmiddels gegroeid tot 57 personeelsleden, terwijl de afdelingen
water en elektriciteit 8 personeelsleden telden.
De meeste huizen waren aangesloten op muntmeters. In 1925 konden op het Lour-
desplein de eerste electrische lantaarns geplaatst worden. Dat betekende niet dat er
geen gaslantaarns meer geplaatst werden. Ook deze bleven nog lang populair.
Wel werden een jaar later de eerste 40 gaslantaarns voorzien van automatische klok
jes voor automatische ontsteking waardoor er een lantaarnopsteker overbodig en dus
ontslagen werd.
11