20 October Vannacht weer eens lekker geslapen. Toen ik boodschappen
ging doen bleek er koortsstemming te zijn. Gisteravond
heeft de Antw. straat inkwartiering gekregen. De Kath.
H.B.S. is slaapzaal voor de thuissoldaten. Garages moeten
open staan. Er wordt dus teruggetrokken. Nieuw Borgvliet
tot Stalenbrug en Huijb. baan moeten ontruimd worden.
Overdag was niet veel lawaai, vanavond eveneens enkele
harde knallen.
23 October Vanmorgen om half 4 opgestaan "Flierefluiters" waren er
in de lucht waarvan er een bij "Villa Helena" in 't park te
recht is gekomen. Je was vandaag gammel want je werd zo
koud en je lag niet lekker in de fauteuil. 83)
Heel de Maandagmiddag zaten ze te zagen, je werd er suf
van. 's Avonds om 9 1/2 uur begonnen de fluiters weer en
toen kwam met tussenpozen de ene groep na de andere. Om
10 1/2 uur hebben we de bedden naar beneden gehaald
en zijn gaan trachten beneden te slapen.
24 october 'n Helse nacht! Bets was er gisteravond aan na de hele mid
dag "doorgezaagd" te zijn. 'n Massa granaten zijn er terecht
gekomen in de stad. Vreselijk was het zo'n fluiter te horen
aankomen en dan: waar zal die terecht komen? Sommige
vielen verderaf, sommigen dichtbij. Anderen gaven 'n doffe
plof. 'n Paar keer zijn we opgeweest. Bets sliep helemaal niet.
Lou en ik dutten tussendoor nog eens in. 4 1 /2 uur gaf het 'n
geweldige knal zeer dichtbij. Om 6 1/2 uur riep mevr. Ger
ritsen dat comm. Hoeve 'n voltreffer had gehad. Later bleek
er 'n massa overgekomen te zijn. Voor de Rijks H.B.S., achter
de ambachtschool, aan de talud v/d Zoom, in de Zandstraat.
Op Kleinkramer, bij Falckenborch, overal voltreffers. Villa
Aline had ook prijs en omgeving. In de Jordaan en de Emma-
straat was het vreselijk, daar moeten wel 6 doden zijn. 84)
(8 a 9 doden. Mevr. S. d'r 2 huisjes in de Zandstraat zijn ook
getroffen. Om 4 1/2 uur snelde ze naar Bolwerk Zuid.) Bij
Bas v.d. Bemd 'n geweldige inslag, op de Vischmarkt en in 't
Catrientje voltreffers, leder ging aan 't verhuizen of besprak
kelder. Wij gaan vanavond bij Boonman. Mevr. Salomé met
broer zijn naar Tholen. Vol angst zien we de avond tegemoet.
We meenden dat het Engels-geschut was, maar in de loop
van de dag gingen er praatjes van "Krupp" of scherven of
dronken soldaten. 85)
25 october Vannacht 'n keldernacht gehad. Met 7 op 'n rij. Je kon je niet
verroeren, maar 't was rustig en we sliepen. Van 9-12 heeft
Bets op bed gelegen en van 1 1 /2 - 4 1 /2 ik. Pindorp moet in
Engelse handen zijn evenals Esschen, Kalmthout. Ook is de
"dam" in Engelsche handen.
26 october Weer 'n rumoernacht. Aanvankelijk wilden we niet gaan,
maar tegen 10 uur gingen we maar. Juist om 12 uur klonk
vreselijk geschut, 't Klonk zeer nabij. Er moeten 'n tankslag
in de buurt zijn. Heel den dag is er veel geschoten. De ruiten
stonden te schudden, 't Catrientje zit heel den dag in de
kelder, 't Seinhuis aan de Wouwseweg, 't Ana locomotiefje,
de draaischijf bij 't Zuid in de Parallelweg zijn verwoest. 86)
's Bosch is gevallen. Rilland in Engelsche handen, (beiden
niet waar) Gisteren heeft Fr. 1 1/2 pond paardenbief gehad.
102
'n Duits paard had z'n poot gebroken. De D. wilden het be
graven, maar Theo v.d. Aarsen mocht het slachten en ieder
kreeg 'n portie voor niets. 87)
27 october De Tommie's zijn er! (geschreven in kelder)
Waar we zolang op gewacht hebben is nu feit geworden.
Zo gauw we uit de kelder kwamen hoorden we dat je wel
naar Halsteren mocht maar niet terug. Angst om Rol Voor 8
uur naar de rol geweest. Niets te zien, wel dynamiet bij de
brug. Mevr. Kooien heb ik bij Corné gebracht. Na de Mis
ging het kleine zoombrugje. Koorts kwam er in. De grote
muurkast werd ingeruimd en onderwijl ging de Zoombrug
achter ons. 't Gaf dadelijk veel glasscherven. Achterkant
veel stuk. Om 111/2 uur zou de torenspits gaan. Dhr. Loeff
Lou hebben de voorruiten eruit gehaald, wat ook hielp.
Treurig heel de kerk verwoest. 87) 's Middags 2 1/2 ging de
Zoombrug. 88)
Bets heeft met flikflooien en Duits spreken gedaan gekregen
dat Ro met de kinderen de stad in mocht. Weduwe met 2 knd.
Bets en Ro 's middags op stap naar de schuilkelder v/h post
kantoor. En op de Markt kwamen de Tommies aan. Bets en
Ro gaven hun 'n hand. Ze kwamen van Vleeshal, Hoogstr.,
Wouwsestraat. Nauwelijks waren ze binnen of de D. fluiters
begonnen. Ro naar het postkantoor en wij naar Boonman.
Verder rustige nacht.
28 october 's Morgens naar het postkantoor. Heel de Markt, Wouwse
straat vol tanks. Voor Piet 'n cigaret gevraagd. Gemma
Huygens gedood door tank. Pietje Timmermans gedood door
projectiel. Nadat Ro en kinderen zich gewassen en gekamd
hadden gingen we scherven ruimen. Kinderen waren bang.
Ro gauw weg. Infanterie in stad om 11 uur. Loeff Lou weg.
13) Met "Flierefluiter", in werkelijkheid een romanfiguur van A.M. de Jong, bedoelt
de schrijfster de "fluitende" granaten.
Villa "Helena" is een landhuis, Zoomweg 2.
14) "De Jordaan" is een gedeelte van de wijk 't Fort ten zuiden van Bergen op Zoom. De
villa "Kleinkramer" is het landhuis van S. Kleinkramer, Bolwerk 71; Falckenborg
was het landhuis "Valkenborch", Zuidzijde Zoom 44; de Villa "Aline", landhuis
Lange Parkstraat 1
15) F.J.M. v.d. Bemd, bakker. Noordsingel 66.
6) Pindorp is een bijnaam voor het dorp Wouwse Plantage. De "dam" is vermoedelijk
de Kreekrakdam. 't "Auw Locomotiefke" was het goederentreintje dat van het
station N S. naar de Potasfabriek aan de Haven liep.
7) Op 25 october trokken de geallieerden wel den Bosch binnen, maar moesten nog
enige dagen vechten met achtergebleven groepjes Duitsers.
L. de Jong, HET KONINKRIJK10a. 487. De bevrijding van Rilland vond wèl op
25 october plaats. Zie: P.J. Aarssen, RILLAND, BATH EN MARE. 263 e.v.
7) H.A.J. Loeff, bouwkundig tekenaar, Bolwerk 59.
8) Zoombrug, lag in het verlengde van de Van Overstratenlaan naar de Noordzijde Zoom.
103