VOORWOORD.
mej. M. van Dierendonk in 1942
In het weekblad "De West Brabant Koerier" van 1 februari 1984 maakte de
journalist Joop de Leeuw ons attent op het dagboek van mej. M. van Dieren-
donk, in leven onderwijzeres alhier, in het bezit van de heer en mevrouw
P.F. van der Vorst. De Leeuw roemde terecht de kwaliteiten van het dagboek,
dat een uitstekend beeld geeft van het oorlogsverloop en de levensomstandig
heden in de periode van 3 juni 1 943 tot 19 juni 1 946.
Na kontakt met de heer Van der Vorst vond de redaktie van "de Waterschans"
deze bereid om het dagboek integraal te publiceren in het oktobernummer.
De redaktie was in staat om, met hulp van derden, het dagboek van aanteke
ningen en van een inleiding te voorzien. Het is mij daarom een groot genoegen,
dit nummer hierbij aan te bieden op het ogenblik dat wij de 40-jarige bevrijding
van Bergen op Zoom herdenken.
Dat mevrouw van Dierendonk aan het Bolwerk mijn overbuurvrouw was,
waarmee ik als jongetje en later als volwassene wel eens sprak, maakt mijn
genoegen nog groter.
Mede namens het bestuur en de redaktie zeg ik daarbij dank aan de heer en
mevrouw Van der Vorst, de medewerkers van het gemeente-archief en aan hen
die behulpzaam waren bij het speurwerk naar vele aanvullende gegevens: de
heren M. Timmermans, chef afdeling Burgerzaken ter gemeente-secretarie,
de gemeente-archivarissen van Middelburg en Roermond en mevrouw Somers-
Thissen alhier.
Moge de publicatie van dit dagboek leiden tot het bekend worden van nog meer
privé-gegevens over deze spannende episode uit onze stadsgeschiedenis.
Namens het bestuur van de Geschiedkundige Kring van Stad en Land van
Bergen op Zoom.
A G. van der Stoel.
70
INLEIDING
De tijd van oorlog, bezetting en bevrijding in de jaren 1940-1945 heeft een
stroom van officiële documenten en een steeds groeiend aantal wetenschap-
pelijk-historische verhandelingen opgeleverd. Daarnaast ook aantekeningen
van landgenoten, veelal in tijdsvolgorde en gegoten in de vorm van een "dag
boek". Reeds op 5 november 1944, dus binnen veertien dagen na de bevrijding,
liet "een Bergenaar" (de journalist J.J.Th. Bakker) zijn dagboekaantekeningen
verschijnen onder de titel Bevrijding. Het volgende jaar verscheen een ver
volg door dezelfde schrijver, voorafgegaan door een korte samenvatting van
het eerste boekje, onder de titel Een lach en een traan. Het bijzondere van het
eerste boekje was, dat dit niet gepagineerd was! In het "begin van het oorlogs
jaar 1945" verscheen van die schrijver Frontsoldaten en Patriotten, Berge-
naren in het vuur, met als ondertitel "Ter aanmoediging van en voorbeeld van
onze oorlogsvrijwilligers". Zoals gezegd, nadien kwamen er meer herdenkings-
geschriften en terugblikken, artikelen ook bij gelegenheid van bevrijdings
jubilea.
Toch schuilen in de boekenkasten (en elders!) bij Bergenaren thuis vast nog
meer (al dan niet unieke of belangrijke) getuigenissen uit de oorlogstijd zelf. Een
voorbeeld daarvan is het dagboek van mej. Van Dierendonk, dat hierbij wordt
gepresenteerd bij gelegenheid van de 40-jarige bevrijdingsdag van onze stad
Voor we de tekst voluit weergeven, willen we iets vertellen over de schrijfster
zelf en over haar dagboek.
DE SCHRIJFSTER
Het dagboek is afkomstig van Maria Hendrica Louisa van Dierendonk, (kortweg
Marie) van Dierendonk, nog beter bekend als "juffrouw Van Dierendonk", in
leven onderwijzeres te Bergen op Zoom. Zij was de jongste dochter van Petrus
Ludovicus van Dierendonk (1862-1952) en van Catharina Hubertina van
Munster (1866-1935). Dit echtpaar was 26 november 1890 te Middelburg
gehuwd: hij was toen militair (sergeant), zij zonder beroep. Van Dierendonk was
van nederige komaf (zijn vader was dagloner, ongeschoold werkman), haar
vader was exploitant van een kermisattractie (panoramahouder, een 'thans
vergeten beroep!).
Uit dit huwelijk werden te Middelburg drie dochters geboren waarvan de oudste
Francina in 1912 kloosterzuster werd. De twee andere, Rosalia en Elisabeth,
zijn later gehuwd. Het gezin verhuisde in 1903 naar Bergen op Zoom, waar
vader Van Dierendonk tweede koster werd van de kerk van de H. Maagd (Grote
Markt). Het gezin woonde sindsdien in de Coehoornstraat nr. 41Te Bergen op
Zoom werd op 31 januari 1904 Maria van Dierendonk geboren; deze bleef
ongehuwd en werd onderwijzeres aan de meisjesschool, verbonden aan het
Sint Antoniusklooster aan de Burgemeester van Hasseltstraat aldaar. Volgens
mededeling van mevr. E.J. Somers-Thissen, oud-collega en vriendin van mej
Van Dierendonk, gaf zij les aan leerlingen van de eerste en/of tweede klas I o in
de lokalen, zich bevindende in de vleugel van het (thans afgebroken) school
gebouw aan de Kloosterstraat c.q. in het binnenterrein van het komplex. Nadat
haar vader in 1936 verhuisd was naar het bejaardenpension Sint Catharina ging
zij inwonen bij haar zuster Elisabeth, gehuwd met de postambtenaar C.A. Ernst.
Na haar pensionering gingen beide zusters wonen in de Warandeflat (Argolaan)
Tenslotte verhuisde Marie in 1976 naar huize Sint Catharina waar zij op 19 mei
1982 overleed.
71