HET DAGBOEK. Het dagboek is geschreven in twee schoolschriften van het formaat 16,5 x 20,5 cm.: een standaardgrootte in de kleur groen, die ieder zich van de schoolbanken kan herinneren, met op de voorzijde een etiket. Het eerste schrift bevat aan tekeningen over de periode "Hemelvaartsdag 3 juni 1943" tot en met 22 sep tember 1944; dit schrift is volgeschreven: de inhoud loopt over in het tweede schrift, dat tot 19 juni 1946 is bijgehouden. Dit laatste bevat enige blanco pagina's (één gedeeltelijk afgescheurd): op de voorlaatste staat een potlood aantekening betreffende een vertrekkende bekende op Schiphol. De overige zijn met pen en inkt beschreven. Beide schriften bevatten 36 bladzijden, gelinieerd papier (van slechte oorlogskwaliteit) met een in rose gedrukte kantlijn. Op het etiket van het eerste schrift is geschreven Dagboek M. v. Dierendonk, het etiket van het tweede is blanco gebleven. Op de binnenzijde van de kaft achterin het tweede schrift zijn twee prentbriefkaarten geplakt: één foto van de drie prinsessen op een tuinfeest in Soestdijk en één foto van de aankomst van het prinselijk gezin op het vliegveld Teuge, beide uit augustus 1945. Na deze technische opmerkingen een enkele kanttekening bij de inhoud. Het dagboek is niet dagelijks bijgehouden. Veelal lijkt er steeds een (soms uitdruk kelijke) emotionele aanleiding te zijn geweest om te gaan schrijven. De inlei ding wijst reeds daarop: het dagboek is kennelijk begonnen uit verontwaardi ging: om de acties van de bezetter tegen de oud-krijgsgevangenen, studenten en andere jongeren; om het bevel, radiotoestellen in te leveren. De gebeurtenissen worden de schrijfster te machtig. De ergernis wordt tot uiting gebracht door het opschrijven van een opinie, die in het openbaar niet geduld werd. De Jong omschrijft de stemming van de meeste Nederlanders in deze periode aldus: "Er was geen sprake meer van vrije Nederlandse zeggen schap, Nederland werd op economisch gebied ingelijfd bij het Derde Rijk Voor die vijand werkend werd Nederland evenwel niet rijker maar armer. De samenleving werd door een van buiten komende kracht ontwricht. Niet de abstractie "oorlog" werd voor die ontwrichting verantwoordelijk gesteld, maar de bezetter, de Duitser, "de Mof". (De Jong, Het Koninkrijk7, 276-277). Men ging naar de bevrijding snakken. Mej. Van Dierendonk laat dit goed blijken op 6 juni 1943, als de invasie in Normandië is begonnen: "De invasie is begon nenGod geve ons de bevrijding!". Maar het zou nog lang durenBlijk baar is de schrijfster goed geïnformeerd: langzamerhand komen de fronten dichterbij, worden de oorlogshandelingen talrijker, tot dat ook Bergen op Zoom in de vuurlinie komt te liggen. Op 27 october kan ze schrijven: "DeTommies zijn er! Waar we zo lang op gewacht hebben is nu feit geworden". Na 27 october worden de perioden waarin niets ingeschreven is, langer: vaak meer dan een week. Van 23 februari tot en met 2 maart zijn er weer dagelijkse aantekeningen: hierbij is de grote benauwdheid in de stad door de frekwent neerkomende V1-bommen de achtergrond. Daarna is bijna uitsluitend nationaal en internationaal frontnieuws inge schreven, tot 15 augustus 1945. Dan nog enkele sporadische aantekeningen tot 1 2 november: het betreft hier vooral de materiële situatie van het dagelijks leven. Op 19 juni 1946 een laatste aantekening, tamelijk zwartgallig, want ook de periode van wederopbouw was niet gemakkelijk. Uit dit alles komt de schrijfster naar voren als een gevoelig en intelligent per soon, soms gedreven door een felle verontwaardiging. Toch worden bepaalde gebeurtenissen met ironie en humor beschreven. Opvallend is in de laatste aantekeningen de absolute afwijzing van de Indonesische opstand ("extre misten"). Wie zal het haar kwalijk nemen? De mening van de schrijfster ligt geheel in de lijn van de Nederlandse publieke opninie van die dagen, die de republikeinen slechts als handlangers van de verslagen Japanners kon zien. 72 In het dagboek verschijnen een groot aantal personen ten tonele: naast be faamde of beruchte geallieerde oorlogsleiders, Duitse en Italiaanse fascisten, bekende en onbekende Bergenaren. Met de voornaam worden leden van de familie en bekende personen aangeduid. Slechts enkele waren te traceren: allereerst het echtpaar waarbij de schrijfster inwoonde: haar zuster Bets (Eli sabeth J.H. van Dierendonk) met haar man Lou (Cornelis Aloysius Ernst); ver volgens haar zuster Ro (Rosalia J.C. van Dierendonk) en hun kinderen Ine (Catharina F. v.d. Vorst) en Piet (Petrus F.) van der Vorst. De overige personen zijn niet te vinden. Een aantal Bergenaren kon worden getraceerd met behulp van het bevolkingsregister, zij het, dat de identificatie niet altijd zeker is. Van de gevonden personen zijn de huisadressen tijdens de oorlog opgegeven. De situering van nationale en internationale oorlogsgebeurtenissen was met behulp van beschikbare literatuur vrij gemakkelijk. Het dagboek bevat een schat van details over gebeurtenissen en omstandig heden van de dagen van oorlog en bevrijding. Door informatie van vooral inter nationaal karakter wordt de kleine historie van een Bergs gezin in een ruimer kader geplaatst. Daarom verdiende het dagboek een onverkorte uitgave om zodoende bij te dragen tot een betere kennis van een niet zo ver verleden. Bergen op Zoom, 27 augustus 1984. Willem van Ham. GERAADPLEEGDE LITERATUUR. P.J. Aarssen, RILLAND, BATH EN MAIRE IN DE LOOP DER EEUWEN Krui- ningen z.j. (J.J.Th. Bakker) BEVRIJDING BERGEN OP ZOOM IN OORLOGSTIJD. Bergen op Zoom 1 944. (idem), EEN LACH EN EEN TRAAN. BERGEN OPZOOM IN OORLOGS TIJD. Bergen op Zoom 1945. E.G.H. Hartel, "Bergen op Zoom, een historische verkenning van een stad in oorlogstijd", in: DE WATERSCHANS 2 (1969), 91 e.v. Idem' "Enkele verbeteringen betreffende de inhoud van het Ge denknummer van de Waterschans", in: DE WATERSCHANS 2 (1969), 130 e.v. L. de Jong, HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN IN DE TWEEDE WE RELDOORLOG, 's-Gravenhage 1974-1980, dl. 5 maart '41 - - juli '42. dl. 7, mei 43 - juni 44; dl. 10a Het laatste jaar 1. (A.J.L. Juten en J.G. Sloff), DE GESCHIEDENIS VAN HET VERZET IN HET MARKIEZAAT VAN BERGEN OP ZOOM (niet verschenen); slechts gedeeltelijk gedrukt; exemplaar in ge meente-archief Bergen op Zoom, 112 p. J.L. Moulton, DE SLAG OM ANTWERPEN EN DE SCHELDE 1944-1945 Baarn 1979. WINKLER PRINS ENCYCLOPEDIE VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG, Am sterdam 1980. 73

Periodieken

De Waterschans | 1984 | | pagina 4