HET DAGBOEK.
Het dagboek is geschreven in twee schoolschriften van het formaat 16,5 x 20,5
cm.: een standaardgrootte in de kleur groen, die ieder zich van de schoolbanken
kan herinneren, met op de voorzijde een etiket. Het eerste schrift bevat aan
tekeningen over de periode "Hemelvaartsdag 3 juni 1943" tot en met 22 sep
tember 1944; dit schrift is volgeschreven: de inhoud loopt over in het tweede
schrift, dat tot 19 juni 1946 is bijgehouden. Dit laatste bevat enige blanco
pagina's (één gedeeltelijk afgescheurd): op de voorlaatste staat een potlood
aantekening betreffende een vertrekkende bekende op Schiphol. De overige zijn
met pen en inkt beschreven. Beide schriften bevatten 36 bladzijden, gelinieerd
papier (van slechte oorlogskwaliteit) met een in rose gedrukte kantlijn. Op het
etiket van het eerste schrift is geschreven Dagboek M. v. Dierendonk, het
etiket van het tweede is blanco gebleven. Op de binnenzijde van de kaft achterin
het tweede schrift zijn twee prentbriefkaarten geplakt: één foto van de drie
prinsessen op een tuinfeest in Soestdijk en één foto van de aankomst van het
prinselijk gezin op het vliegveld Teuge, beide uit augustus 1945.
Na deze technische opmerkingen een enkele kanttekening bij de inhoud. Het
dagboek is niet dagelijks bijgehouden. Veelal lijkt er steeds een (soms uitdruk
kelijke) emotionele aanleiding te zijn geweest om te gaan schrijven. De inlei
ding wijst reeds daarop: het dagboek is kennelijk begonnen uit verontwaardi
ging: om de acties van de bezetter tegen de oud-krijgsgevangenen, studenten
en andere jongeren; om het bevel, radiotoestellen in te leveren.
De gebeurtenissen worden de schrijfster te machtig. De ergernis wordt tot
uiting gebracht door het opschrijven van een opinie, die in het openbaar niet
geduld werd. De Jong omschrijft de stemming van de meeste Nederlanders in
deze periode aldus: "Er was geen sprake meer van vrije Nederlandse zeggen
schap, Nederland werd op economisch gebied ingelijfd bij het Derde Rijk
Voor die vijand werkend werd Nederland evenwel niet rijker maar armer. De
samenleving werd door een van buiten komende kracht ontwricht. Niet de
abstractie "oorlog" werd voor die ontwrichting verantwoordelijk gesteld, maar
de bezetter, de Duitser, "de Mof". (De Jong, Het Koninkrijk7, 276-277).
Men ging naar de bevrijding snakken. Mej. Van Dierendonk laat dit goed blijken
op 6 juni 1943, als de invasie in Normandië is begonnen: "De invasie is begon
nenGod geve ons de bevrijding!". Maar het zou nog lang durenBlijk
baar is de schrijfster goed geïnformeerd: langzamerhand komen de fronten
dichterbij, worden de oorlogshandelingen talrijker, tot dat ook Bergen op Zoom
in de vuurlinie komt te liggen. Op 27 october kan ze schrijven: "DeTommies zijn
er! Waar we zo lang op gewacht hebben is nu feit geworden". Na 27 october
worden de perioden waarin niets ingeschreven is, langer: vaak meer dan een
week. Van 23 februari tot en met 2 maart zijn er weer dagelijkse aantekeningen:
hierbij is de grote benauwdheid in de stad door de frekwent neerkomende
V1-bommen de achtergrond.
Daarna is bijna uitsluitend nationaal en internationaal frontnieuws inge
schreven, tot 15 augustus 1945. Dan nog enkele sporadische aantekeningen
tot 1 2 november: het betreft hier vooral de materiële situatie van het dagelijks
leven. Op 19 juni 1946 een laatste aantekening, tamelijk zwartgallig, want
ook de periode van wederopbouw was niet gemakkelijk.
Uit dit alles komt de schrijfster naar voren als een gevoelig en intelligent per
soon, soms gedreven door een felle verontwaardiging. Toch worden bepaalde
gebeurtenissen met ironie en humor beschreven. Opvallend is in de laatste
aantekeningen de absolute afwijzing van de Indonesische opstand ("extre
misten"). Wie zal het haar kwalijk nemen? De mening van de schrijfster ligt
geheel in de lijn van de Nederlandse publieke opninie van die dagen, die de
republikeinen slechts als handlangers van de verslagen Japanners kon zien.
72
In het dagboek verschijnen een groot aantal personen ten tonele: naast be
faamde of beruchte geallieerde oorlogsleiders, Duitse en Italiaanse fascisten,
bekende en onbekende Bergenaren. Met de voornaam worden leden van de
familie en bekende personen aangeduid. Slechts enkele waren te traceren:
allereerst het echtpaar waarbij de schrijfster inwoonde: haar zuster Bets (Eli
sabeth J.H. van Dierendonk) met haar man Lou (Cornelis Aloysius Ernst); ver
volgens haar zuster Ro (Rosalia J.C. van Dierendonk) en hun kinderen Ine
(Catharina F. v.d. Vorst) en Piet (Petrus F.) van der Vorst. De overige personen
zijn niet te vinden. Een aantal Bergenaren kon worden getraceerd met behulp
van het bevolkingsregister, zij het, dat de identificatie niet altijd zeker is. Van de
gevonden personen zijn de huisadressen tijdens de oorlog opgegeven. De
situering van nationale en internationale oorlogsgebeurtenissen was met
behulp van beschikbare literatuur vrij gemakkelijk.
Het dagboek bevat een schat van details over gebeurtenissen en omstandig
heden van de dagen van oorlog en bevrijding. Door informatie van vooral inter
nationaal karakter wordt de kleine historie van een Bergs gezin in een ruimer
kader geplaatst. Daarom verdiende het dagboek een onverkorte uitgave om
zodoende bij te dragen tot een betere kennis van een niet zo ver verleden.
Bergen op Zoom, 27 augustus 1984. Willem van Ham.
GERAADPLEEGDE LITERATUUR.
P.J. Aarssen, RILLAND, BATH EN MAIRE IN DE LOOP DER EEUWEN Krui-
ningen z.j.
(J.J.Th. Bakker) BEVRIJDING BERGEN OP ZOOM IN OORLOGSTIJD. Bergen
op Zoom 1 944.
(idem), EEN LACH EN EEN TRAAN. BERGEN OPZOOM IN OORLOGS
TIJD. Bergen op Zoom 1945.
E.G.H. Hartel, "Bergen op Zoom, een historische verkenning van een stad in
oorlogstijd", in: DE WATERSCHANS 2 (1969), 91 e.v.
Idem' "Enkele verbeteringen betreffende de inhoud van het Ge
denknummer van de Waterschans", in: DE WATERSCHANS 2
(1969), 130 e.v.
L. de Jong, HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN IN DE TWEEDE WE
RELDOORLOG, 's-Gravenhage 1974-1980, dl. 5 maart '41 -
- juli '42.
dl. 7, mei 43 - juni 44; dl. 10a Het laatste jaar 1.
(A.J.L. Juten en J.G. Sloff), DE GESCHIEDENIS VAN HET
VERZET IN HET MARKIEZAAT VAN BERGEN OP ZOOM (niet
verschenen); slechts gedeeltelijk gedrukt; exemplaar in ge
meente-archief Bergen op Zoom, 112 p.
J.L. Moulton, DE SLAG OM ANTWERPEN EN DE SCHELDE 1944-1945
Baarn 1979.
WINKLER PRINS ENCYCLOPEDIE VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG, Am
sterdam 1980.
73