WW
J7UZL
van de rijk versierde Westerwald-
kannen op een bepaalde vorm van
welstand. In het Kunstgewerbe-
museum van Keulen bevindt zich
overigens een geschubde kan, die
vrijwel identiek is aan het onder 4.8
afgebeelde exemplaar. Als datering
wordt daarca. 1700-begin 18eeeuw
aangehouden12).
Zoals we in een eerder nummer van
dit tijdschrift uiteen hebben gezet,
was Bergen op Zoom de eerste
plaats in Nederland, waar majolica
werd vervaardigd13). Met majolica
bedoelen wij aardewerk, dat met
een laagje ondoorschijnend wit tin-
glazuur is bedekt en vervolgens als
regel van een polychrome beschil
dering is voorzien. Hoewel we tot
voor kort nog maar twee Bergen op
Zoomse majolica- of geleybakkers
wisten te noemen, weten we nu, dat
er tenminste 5 in onze stad werk
zaam moeten zijn geweest: Lucas
Raymondts (1517), Peter de Geley-
backer (1534), Matheus van Doorne
(1530), Rocsijne de Geleybacker
(1550) en Otte van Mirot (1523/
28)14)Vermoedelijk is de produktie
hier van korte duur geweest, want in
de tweede helft van de 16e eeuw
komen we deze ambachtslieden
niet meer tegen. Vanaf het begin van
de 17e eeuw kwam de majolica-pro-
duktie vooral in Zuid- en Noord-
Holland (Rotterdam, Delft, Leiden,
Haarlem, etc.) tot grote bloei.
Onder invloed van het Chinees
porselein, dat vanaf het begin van
de 17e eeuw in grote hoeveelheden
naar ons land wordt verscheept, vol
trekt zich bij de noord-Nederlandse
majolica een kwaliteitsverbetering,
die uiteindelijk leidt tot de fabricage
van het zgn. Delfts aardewerk
(faience). In de periode waaruit
onze vondsten dateren, komt majo
lica en faience naast elkaar voor. Op
één van de door ons gevonden
majolica schotels (Afb. 6.2) is de in
vloed van het Chinese porselein op
de decoratie nog duidelijk aanwe
zig, het overige schotelgoed is be
schilderd met patroon van bloemen,
vogels en kevertjes, dat in een later
stadium ontstond. Opvallend is, dat
we hetzelfde decor zowel op majoli
ca (Afb. 6.3 en afb. 7) als op faience
(Afb. 5.12) telkens opnieuw tegen
komen: een vaas met bloemen
(rozen?) met een vliegend kevertje
of een vliegende vogel. Soms is alles
heel gedetailleerd weergegeven,
maar in andere gevallen is het afge-
beeldene nog nauwelijks herken
baar. Vergelijk bijvoorbeeld de
vogels van afbeelding 6.3 en 7.4 met
elkaar.
Delfts aardewerk met een vergelijk
bare decoratie is ons bekend uit
Steenbergen15) en uit Mechelen16).
De vindplaats van beide voorwer
pen verschafte helaas onvoldoende
informatie over de ouderdom daar
van. Majolica-schotelgoed met een
vergelijkbare decoratie is ons
bekend uit Haarlem (pottenbak-
kersafval uit het derde kwart van de
17e eeuw)17), uit Leeuwarden (uit
een afvalput, na 1650)1S) en uit Nij
megen (tweede helft 17e eeuw)19).
In de periode waaruit deze vondsten
dateren, wordt het geheel witte, on
versierde Delfts aardewerk (Afb.
5.5-11) erg populair. Blijkbaar spe
len ook de traditionele majolica-
bakkers op deze trend in, want we
treffen - en dat is wel iets speciaals -
ook een geheel witte majolica-scho-
tel aan tussen onze vondsten (Afb.
7.2).
Extra aandacht verdient ook de
faïence-kom van afbeelding 5.13.
Vrijwel identieke kommen ontmoet
ten we verschillende keren tussen
het materiaal uit de afvalput. Als
decor komen op sommige kommen
echter ook Chinese landschapjes
voor, maar steeds is aan de binnen-
12
afb. 8
8 9 10 11 12 13 14 15 16
afb. 9
kant, op de bodem, de kom met het
zelfde monogram gesigneerd.
Het gewone, onversierde, gebruiks-
aardewerk was - zoals gewoonlijk -
in de afvalput goed vertegenwoor
digd. Het gebruiksaardewerk was
zowel uit roodbakkende (Afb. 8 en
9) als uit witbakkende klei (Afb. 5.1-
4) vervaardigd. Opvallend is steeds
weer, hoe vaak we in afvalputten in
een vermaard pottenbakkerscen
trum als Bergen op Zoom, steeds
weer op relatief grote hoeveelheden
import-aardewerk stuiten. De afval
put achter het belastingkantoor
vormde daarop geen uitzondering.
Ook hier lijkt het plaatselijke pot-
goed zich te beperken tot kookpot
ten (Afb. 9.8-16) en het grote materi
aal: grote vergieten, doofpotten,
etc. Het kleinere potgoed, vooral
wanneer dat niet direkt bestemd is
om met vuur in aanraking te komen
(bijv. hetgeen is afgebeeld onder
afb. 5.1-4, afb. 8.1 en 3, afb. 9.2) is
vrijwel steeds van elders afkomstig.
Het is dan ook te begrijpen, dat het
Bergse pottenbakkersgilde dit
steeds met lede ogen heeft aange
zien en keer op keer met maatrege
len komt om het concurrerend aar
dewerk te weren.
Voor de datering van het servies
goed uit de afvalput van achter het
belastingkantoor zijn we voorname
lijk aangewezen op elders gedane
vondsten van vergelijkbare majoli
ca. Pijpekoppen, die een nauw
keuriger datering mogelijk hadden
kunnen maken, werden in onze
afvalput helaas niet aangetroffen.
De majolica dateerde, zoals hier
voor vermeld, van na 1650 (Haar
lem, Leeuwarden en Nijmegen) en
zou zich blijkens de Haarlemse
vondst kunnen beperken tot de
periode 1650-1675. Het steengoed
uit het Westerwald komt, evenals
verschillende typen van het rood-
en geelbakkend aardewerk, zelfs tot
na 1700 voor. Wij menen dan ook,
dat we onze vondsten vooralsnog
niet nauwkeuriger mogen dateren
dan in de periode tussen 1650 en
circa 1700. Mogelijk maakt een
nadere studie van bijvoorbeeld de
randprofielen van Bergen op Zooms
aardewerk (Afb. 9.8-14) te gelege-
nertijd een meer nauwkeuriger
datering mogelijk.
NOTEN
1) Gemeentearchief Bergen op Zoom
(hierna aangeduid als GA). Bouw
vergunning d.d. 24 februari 1977,
nr. 68.
2) Weduwe van Cornells Ludovicus de
Meulemeester; GA B.o.Z., bouwver
gunning d.d. 27 april 1892, nr. 1873.
3) W. Blok en L.J. Weijs, VAN GENK,
EEN KUNSTCLAN UIT DE TWEE
DE HELFT VAN DE 19E EEUW; AR
CHITECTEN - BEELDHOUWERS -
KUNSTSCHILDERS (Catalogus bij
de gelijknamige tentoonstelling in
het gemeentemuseum van Bergen
op Zoom van 24 september - 14 no
vember 1977).
Volgens deze catalogus zou overi
gens het bouwplan voor het heren
huis aan de Steenbergsestraat uit
1873 dateren, hetgeen onwaar
schijnlijk is, omdat de weduwe De
Meulemeester de benodigde twee
panden eerst in 1891 wist te verwer
ven. De bouwvergunning dateert
dan ook uit 1892. Het nummer van
deze vergunning is "1873", wellicht
is dit nummer als jaartal beschouwd.
De voormalige pastorie aan de Gro
te Markt in Bergen op Zoom is even
eens gebouwd naar een ontwerp
van P.J. van Genk. Treffend is dan
ook de overeenkomst tussen Grote
Markt 30 en Steenbergsestraat 27.
Zie Willem van Ham en Cees Van-
13
