WW J7UZL van de rijk versierde Westerwald- kannen op een bepaalde vorm van welstand. In het Kunstgewerbe- museum van Keulen bevindt zich overigens een geschubde kan, die vrijwel identiek is aan het onder 4.8 afgebeelde exemplaar. Als datering wordt daarca. 1700-begin 18eeeuw aangehouden12). Zoals we in een eerder nummer van dit tijdschrift uiteen hebben gezet, was Bergen op Zoom de eerste plaats in Nederland, waar majolica werd vervaardigd13). Met majolica bedoelen wij aardewerk, dat met een laagje ondoorschijnend wit tin- glazuur is bedekt en vervolgens als regel van een polychrome beschil dering is voorzien. Hoewel we tot voor kort nog maar twee Bergen op Zoomse majolica- of geleybakkers wisten te noemen, weten we nu, dat er tenminste 5 in onze stad werk zaam moeten zijn geweest: Lucas Raymondts (1517), Peter de Geley- backer (1534), Matheus van Doorne (1530), Rocsijne de Geleybacker (1550) en Otte van Mirot (1523/ 28)14)Vermoedelijk is de produktie hier van korte duur geweest, want in de tweede helft van de 16e eeuw komen we deze ambachtslieden niet meer tegen. Vanaf het begin van de 17e eeuw kwam de majolica-pro- duktie vooral in Zuid- en Noord- Holland (Rotterdam, Delft, Leiden, Haarlem, etc.) tot grote bloei. Onder invloed van het Chinees porselein, dat vanaf het begin van de 17e eeuw in grote hoeveelheden naar ons land wordt verscheept, vol trekt zich bij de noord-Nederlandse majolica een kwaliteitsverbetering, die uiteindelijk leidt tot de fabricage van het zgn. Delfts aardewerk (faience). In de periode waaruit onze vondsten dateren, komt majo lica en faience naast elkaar voor. Op één van de door ons gevonden majolica schotels (Afb. 6.2) is de in vloed van het Chinese porselein op de decoratie nog duidelijk aanwe zig, het overige schotelgoed is be schilderd met patroon van bloemen, vogels en kevertjes, dat in een later stadium ontstond. Opvallend is, dat we hetzelfde decor zowel op majoli ca (Afb. 6.3 en afb. 7) als op faience (Afb. 5.12) telkens opnieuw tegen komen: een vaas met bloemen (rozen?) met een vliegend kevertje of een vliegende vogel. Soms is alles heel gedetailleerd weergegeven, maar in andere gevallen is het afge- beeldene nog nauwelijks herken baar. Vergelijk bijvoorbeeld de vogels van afbeelding 6.3 en 7.4 met elkaar. Delfts aardewerk met een vergelijk bare decoratie is ons bekend uit Steenbergen15) en uit Mechelen16). De vindplaats van beide voorwer pen verschafte helaas onvoldoende informatie over de ouderdom daar van. Majolica-schotelgoed met een vergelijkbare decoratie is ons bekend uit Haarlem (pottenbak- kersafval uit het derde kwart van de 17e eeuw)17), uit Leeuwarden (uit een afvalput, na 1650)1S) en uit Nij megen (tweede helft 17e eeuw)19). In de periode waaruit deze vondsten dateren, wordt het geheel witte, on versierde Delfts aardewerk (Afb. 5.5-11) erg populair. Blijkbaar spe len ook de traditionele majolica- bakkers op deze trend in, want we treffen - en dat is wel iets speciaals - ook een geheel witte majolica-scho- tel aan tussen onze vondsten (Afb. 7.2). Extra aandacht verdient ook de faïence-kom van afbeelding 5.13. Vrijwel identieke kommen ontmoet ten we verschillende keren tussen het materiaal uit de afvalput. Als decor komen op sommige kommen echter ook Chinese landschapjes voor, maar steeds is aan de binnen- 12 afb. 8 8 9 10 11 12 13 14 15 16 afb. 9 kant, op de bodem, de kom met het zelfde monogram gesigneerd. Het gewone, onversierde, gebruiks- aardewerk was - zoals gewoonlijk - in de afvalput goed vertegenwoor digd. Het gebruiksaardewerk was zowel uit roodbakkende (Afb. 8 en 9) als uit witbakkende klei (Afb. 5.1- 4) vervaardigd. Opvallend is steeds weer, hoe vaak we in afvalputten in een vermaard pottenbakkerscen trum als Bergen op Zoom, steeds weer op relatief grote hoeveelheden import-aardewerk stuiten. De afval put achter het belastingkantoor vormde daarop geen uitzondering. Ook hier lijkt het plaatselijke pot- goed zich te beperken tot kookpot ten (Afb. 9.8-16) en het grote materi aal: grote vergieten, doofpotten, etc. Het kleinere potgoed, vooral wanneer dat niet direkt bestemd is om met vuur in aanraking te komen (bijv. hetgeen is afgebeeld onder afb. 5.1-4, afb. 8.1 en 3, afb. 9.2) is vrijwel steeds van elders afkomstig. Het is dan ook te begrijpen, dat het Bergse pottenbakkersgilde dit steeds met lede ogen heeft aange zien en keer op keer met maatrege len komt om het concurrerend aar dewerk te weren. Voor de datering van het servies goed uit de afvalput van achter het belastingkantoor zijn we voorname lijk aangewezen op elders gedane vondsten van vergelijkbare majoli ca. Pijpekoppen, die een nauw keuriger datering mogelijk hadden kunnen maken, werden in onze afvalput helaas niet aangetroffen. De majolica dateerde, zoals hier voor vermeld, van na 1650 (Haar lem, Leeuwarden en Nijmegen) en zou zich blijkens de Haarlemse vondst kunnen beperken tot de periode 1650-1675. Het steengoed uit het Westerwald komt, evenals verschillende typen van het rood- en geelbakkend aardewerk, zelfs tot na 1700 voor. Wij menen dan ook, dat we onze vondsten vooralsnog niet nauwkeuriger mogen dateren dan in de periode tussen 1650 en circa 1700. Mogelijk maakt een nadere studie van bijvoorbeeld de randprofielen van Bergen op Zooms aardewerk (Afb. 9.8-14) te gelege- nertijd een meer nauwkeuriger datering mogelijk. NOTEN 1) Gemeentearchief Bergen op Zoom (hierna aangeduid als GA). Bouw vergunning d.d. 24 februari 1977, nr. 68. 2) Weduwe van Cornells Ludovicus de Meulemeester; GA B.o.Z., bouwver gunning d.d. 27 april 1892, nr. 1873. 3) W. Blok en L.J. Weijs, VAN GENK, EEN KUNSTCLAN UIT DE TWEE DE HELFT VAN DE 19E EEUW; AR CHITECTEN - BEELDHOUWERS - KUNSTSCHILDERS (Catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling in het gemeentemuseum van Bergen op Zoom van 24 september - 14 no vember 1977). Volgens deze catalogus zou overi gens het bouwplan voor het heren huis aan de Steenbergsestraat uit 1873 dateren, hetgeen onwaar schijnlijk is, omdat de weduwe De Meulemeester de benodigde twee panden eerst in 1891 wist te verwer ven. De bouwvergunning dateert dan ook uit 1892. Het nummer van deze vergunning is "1873", wellicht is dit nummer als jaartal beschouwd. De voormalige pastorie aan de Gro te Markt in Bergen op Zoom is even eens gebouwd naar een ontwerp van P.J. van Genk. Treffend is dan ook de overeenkomst tussen Grote Markt 30 en Steenbergsestraat 27. Zie Willem van Ham en Cees Van- 13

Periodieken

De Waterschans | 1985 | | pagina 11