Een zestiende eeuwse prent,
een stadsgezicht op Bergen
op Zoom voorstellend,
(opnieuw) ontdekt.
wesenbeeck, GIDS VOOR OUD
BERGEN OP ZOOM (Antwerpen,
1983) 132.
4) In het begin van de dertiger jaren
van de vorige eeuw stonden de
erven Pieter Johannes Schillemans
bij het kadaster geregistreerd als
eigenaren van Het Zwarte Anker
(leggerartikel 446, sectie G 248);
vervolgens Catharina Barbara van
Hasselt-Stralen (leggerartikel 861);
in 1837 ging het eigendomsrecht
over op P.J.C.F.H. van Hasselt, des
tijds burgemeester van Bergen op
Zoom (leggerartikel 1656).
5) Kadastraal leggerartikel 3753, waar
bij het object wordt omschreven als
huis, stal en erf.
6) Kadastraal leggerartikel van Antho-
nie Senten: 464, successie in 1886.
Vervolgens leggerartikel 3729 (sec
tie G 247). Het pand De Zwarte
Arend dateert van voor 1520 (Regis
ter van Opdrachten G A. Bergen op
Zoom 217, fol. 121); het Anker van
voor 1515 (R 216, fol. 260v).
7) Kadastraal leggerartikel 3729.
8) Naar de kadastrale plankaart G1 per
1 januari 1984 met een correctie
voor de nieuwbouw van het belas
tingkantoor met behulp van de
schetsplannen behorend bij bouw
vergunning nr. 68 van 24 februari
1977.
9) Het Sint-Eewoutstraatje lag in het
verlengde van de Sint-Antonius-
straat. Reeds in 1415 wordt het Sint-
"Eewoutstraetken" genoemd (SR
BoZ124 vo). In de westelijke straat-
wand van de Steenbergsestraat is
de plaats van het Sint-Eewoutstraat
je nog terug te vinden in de vorm van
de poort tussen het in dit artikel be
handelde pand Steenbergsestraat
27 en het daarnaast gelegen kantoor
nr. 29, dat overigens óók bij de be
lastingdienst in gebruik is.
10) G Franken e.a., DE HUIZEN
DRAECK EN SCHERMINCKEL
(Bergen op Zoom, 1976) en Gerrit
Groeneweg, "Een vroeg 16e eeuwse
afvalput onder het stadhuis van Ber
gen op Zoom", BRABANTS
HEEM, 34 (1982) 144-162.
11) K. Koetschau, RHEINISCHES
STEINZEUG (Köln, 1923) en G. Rei-
neking-von Bock, STEINZEUG
(Kunstgewerbemuseum der Stadt
Köln), (Köln, 1976).
12) G. Reineking-von Bock, STEIN
ZEUG 319, nr. 551.
13) G. Groeneweg en lie. V. Vandenbul-
cke, "Vroeg-16e eeuwse geleyers-
backers en hun produkten (majoli
ca) te Bergen op Zoom", DE WA
TERSCHANS (1983), 6-12.
14) Het onderzoek naar vroeg-16e
eeuwse majolica-bakkers en naar
hun produkten is nog niet afgerond.
Te gelegenertijd hopen wij hierop
terug te komen.
15) G. Groeneweg, OPGRAVINGEN IN
STEENBERGEN; VERSLAG VAN
HET ARCHEOLOGISCH ONDER
ZOEK NAAR HET VOORMALIGE
GASTHUIS VAN STEENBERGEN
(N.Br.). (Eindhoven, 1982) Afb. 35a.
16) S. Vandenberghe, "Archeologisch
onderzoek van een aalput aan St.-
Romboutskerkhof te Mechelen"
HANDELINGEN VAN DE KONINK
LIJKE KRING VOOR OUDHEID
KUNDE, KUNST EN LETTEREN
VAN MECHELEN; 76 (1976).
Fig. VIII 64 op pag. 138.
17) D. Korf, HAARLEMSE MAJOLICA-
EN TEGELBAKKERS (Haarlem,
1968) Fig. 155 t/m 159.
18) G. van Sterkenburg-Andringa,
"Symposium Geleyersgoet en Hol-
lants Porceleyn 1560-1660" MEDE
DELINGENBLAD VAN DE NEDER
LANDSE VERENIGING VAN
VRIENDEN VAN DE CERAMIEK,
(1983, 111) p. 24-28, afb. 6.
19) J.R.A.M. Thijssen c.s.. VAN HUIS
VUIL TOT MUSEUMSTUK; VOND
STEN UIT EEN AFVALPUT AAN DE
NONNENSTRAAT. CATALOGUS
NIJMEEGS MUSEUM COMMAN-
DERIE VAN SINT JAN 11 april t/m
10 mei 1981. Afb. 103.
Steenbergsestraat 27 (foto H. Bos, 1982)
14
Op de tentoonstelling 'De Brabantse schorren tussen zout en zoet' die
vorin jaar in het gemeentemuseum het Markiezenhof werd gehouden viel
mij een foto op van een gravure, die op het eerste gezicht de vangst van
schelpdieren in een rivier nabij de stad voorstelt. Tegenover die stad ligt een
stompe toren, terwijl op de achtergrond nog een stad te zien is.' Navraag bij
een medewerker van het gemeentemuseum leerde, dat de afbeeldingen
waren gefotografeerd uit een album met gravures, door Philips Galle,
waarvan zich een exemplaar bevindt in het stedelijk prentenkabinet te
Antwerpen.2 De beide stadsgezichten bleven mij intrigeren, zodat een
nader onderzoek nuttig leek. Van de resultaten daarvan wordt hierbij
verslag gedaan.
door: Willem van Ham.
Reeds uit eerdere publicaties was
bekend, dat in het album minstens
één afbeelding van Bergen op
Zoom was opgenomen. Dit betrof
een gravure die een markt voorstelt
en op de achtergrond een brug
heeft, waarachter het gezicht op de
Grote Markt van Bergen op Zoom
in spiegelbeeld is opgenomen
zoals door Hans Bol is getekend en
geschilderd.3 Deze afbeelding is
meermalen in druk verschenen en
er is zelfs een schilderij van
gemaakt, dat zich te Washington
bevindt.4 Over de gravures in het
album door Galle die de visserij
voorstellen, is een uitvoerig artikel
van de hand van J. van Beylen
verschenen.5 Hieruit blijkt
nogmaals, dat de prenten zijn
gegraveerd naar tekeningen van
Hans Bol (1534-1593) door Phillips
,iS
Galle (1537-1612). Het album is in
1582 te Antwerpen verschenen.
Het meest interesseert ons de
eerstgenoemde afbeelding (nr. 45
in het album) dat een latijns
onderschrift heeft, waarvan de
vertaling luidt: zo worden de trage
kreeften en de schelpdieren met
hun harde schalen met lichte boten
naar de belangrijke markten
gevoerd.6 Het is een uitbeelding
van de oester-,kreeften- en
krabbenvisserij op de Ooster-
schelde. Uit de vorm van de
kerktoren, het transept van de kerk
en de ligging van de stad
tegenover een vrijstaande toren,
was het reeds duidelijk dat hier
Bergen op Zoom moet zijn
voorgesteld. Een poging de
plaatsing van het voorgestelde
riviergezicht te bepalen, gelukt
alleen, wanneer we ook hier
aannemen dat de oorspronkelijke
tekening als spiegelbeeld
gegraveerd is. Niet ongewoon, als
men een (positieve) tekening
zonder meer op een ets- of
koperplaat overbrengt. Dan krijgt
men immers een gespiegelde
afdruk. Om een positieve prent te
krijgen moet men de afbeelding
eerst in spiegelbeeld overbrengen
De afbeelding van Bergen op
Zoom blijkt dan in grote lijnen
wonderwel te kloppen. De kerk is
schetsmatig aangegeven: het
lagere 'oude' transept tekent zich
op de gravure nauwelijks af tegen
de achtergrond met het hogere
'Nieuwe Werck'. De toren in het
midden zou die van het
Markiezenhof kunnen zijn (zie de
uivormige bekroning), links
1. F. Galle, gezicht op een markt waar vlees wordt verkocht, met op de achtergrond een vermenging van
Antwerpse en Bergen op Zoomse stadsgezichten, waaronder dat op de Grote Markt met Sint
Gertrudiskerk. Gravure einde 16e eeuw, Antwerpen, Stedelijk Prentenkabinet.
