daarvan staat de Noordmolen op de noordwal van de stad. Links daarvan op de voorgrond de Sint Jacobspoort met zijn twee ronde torens; daarachter is de Hampoort gedeeltelijk zichtbaar. Links de hoge oever langs Kijk in de Pot. Hierachter gaat een deel van de stad (met Bospoort) schuil. Uiterst rechts een gebouw met toren: vermoedelijk de Sint Gertrudis- kapel. Tegenover de havenmon ding de toren van Yersekeroord. Dit was de plaats waar de Zeeuwse tollenaars waren gevestigd, tegenover de havenmonding van Bergen op Zoom (Kop van het Hoofd), thans verdwenen onder de Molenplaat. De stad op de achtergrond kan Tholen zijn,tenzij de toren van Yersekeroord niet terwille van de compositie is 'gedraaid' en vanuit het oosten (vanuit Bergen op Zoom dus) getekend: de stad is dan Reimerswaal. Het overstroom de land met zijn lage dijken langs de oever was er sinds de overstroming van 1570, die het Verdronken land van het Markiezaat deed ontstaan. We zien hier dus de stad Bergen op Zoom vanaf een plaats ten zuidwesten van de stad, midden in de Schelde iets ten noorden van Oud-Borgvliet. Men vergelijke de situatie op de kaarten van Jacob van Deventer of Christiaan Sgroten.7 Samenvattend kan gesteld worden, dat de afbeelding een aardig beeld geeft van de situatie op de Schelde nabij Bergen op Zoom in het laatste kwart van de zestiende eeuw. De tekening van Bol, waarop de gravure moet teruggaan, is nog niet aangetroffen. Wel is een aantal kopiëen bekend van een zekere Tot Vadder gemaakt in 1598, vrij nauwkeurige natekeningen naar Bol, waarop als vergezicht in een overigens heuvelachtig landschap aan de Scheldeoever een stad op de grens van hoog en 2. F. Galle, gezicht op een rivier, waar schelpdieren worden gevangen, met op de achtergrond links een gezicht op Bergen op Zoom, rechts op de toren van Yersekeroord. Gravure 1580, Antwerpen, Stedelijk Prentenkabinet. laag voorkomt. Deze heeft een hoofdkerk met een verhoogd transept en koor." Men kan deze tekeningen vergelijken met die, welke is gemaakt ter hoogte van de Raaijberg en zich in dezelfde verzameling bevindt.' De kerk staat er nauwkeuriger op dan op de hier besproken gravure. We hebben duidelijk met Bergen op Zoom te doen, dat reeds in 1579 door Bol werd bezocht. Later verbleef hij langer, namelijk van 1584 tot 1586.' 1. L. Sauter, H. Simons, W. Blok en H. Westerweel,'De Brabantse schorren tussen zout en zoet', in: BRABANTS LANDSCHAP 64 (1984), 3-76. 2. Ik dank drs. W. Blok van het gemeentemuseum het Markiezenhof voor zijn vriendelijke bemiddeling in deze. 3. Opgenomen in een ander album van Galle, Antwerpen Prentenkabinet E ll/G 171. L. Voet, l'AGE D'OR D'ANVERS, Antwerpen 1976,75. De heer L. Voet was zo vriendelijk mij desbetreffende inlichtingen en een foto te verstrekken. Van het gezicht op de Grote Markt bestaat een zogenaamd 'Maandje' (januari) uit 1580 in de collectie Koenings te Haarlem. Zie J.H. van Mosselveld en W.A. van Ham, TEKENINGEN VAN BERGEN OP ZOOM, (Bergen op Zoom 1973) 28, nr.1 en een gouache uit 1587 in het gemeentemuseum, beiden door Bol zelf. 4. C. Vanwesenbeeck,'Bergen op Zoom in Washington', in: DE WATERSCHANS 14 (1984), 13 e.v. 5. J. van Beylen, 16e eeuwse Visserij in de Nederlanden', in: SPIEGEL DER ZEIL VAART 7 (1983), 25-29, 42- 46. Het album bevindt zich in het Prentenkabinet te Antwerpen, cat. Il/G 178. Ik dank mevrouw F. te Nave, conservator van het Museum Plantin-Moretus en Stedelijk Prentenkabinet voor haar inlichtingen hieromtrent. 6. J. van Beylen, 16e eeuwse Visserij..., 45. 7. BERGEN OP ZOOM IN KAART GEBRACHT, Bergen op Zoom 1981, nrs. 15 en 18. 8. Over deze tekening is een publikatie in voorbereiding. 9. J.H. van Mosselveld en W.A. van Ham, TEKENINGEN..., 97-98, nrs. 71 en 72. 10. K.G. Boon, NETHERLAN DISH DRAWINGS OF THE FIFTEENTH AND SIX TEENTH CENTURIES. Den Haag 1978, 31 toelichting bij nr. 84. 16 3 F. Galle, detail van het riviergezicht op Bergen op Zoom, 1580. Foto in spiegelbeeld, waardoor een meer werkelijkheidsgetrouwe afbeelding is verkregen. Antwerpen, Stedelijk Prentenkabinet. t 4. A. Tot Vadder, gezicht op Bergen op Zoom naar Hans Bol, detail van een tekening, (1598). Praag, Nationale Galerij. Vergelijk de details met afbeelding nr. 3. Het standpunt van de tekenaar was oostelijker, dus hier is de Bospoort (A) zichtbaar; bovendien zijn aangegeven: de torens van het Markiezenhof (B). de St. Petruskapel (C), de Lakenhal (D) en de Grote Kerk (E). 17

Periodieken

De Waterschans | 1985 | | pagina 13