daarvan staat de Noordmolen op
de noordwal van de stad. Links
daarvan op de voorgrond de Sint
Jacobspoort met zijn twee ronde
torens; daarachter is de Hampoort
gedeeltelijk zichtbaar. Links de
hoge oever langs Kijk in de Pot.
Hierachter gaat een deel van de
stad (met Bospoort) schuil. Uiterst
rechts een gebouw met toren:
vermoedelijk de Sint Gertrudis-
kapel. Tegenover de havenmon
ding de toren van Yersekeroord.
Dit was de plaats waar de
Zeeuwse tollenaars waren
gevestigd, tegenover de
havenmonding van Bergen op
Zoom (Kop van het Hoofd), thans
verdwenen onder de Molenplaat.
De stad op de achtergrond kan
Tholen zijn,tenzij de toren van
Yersekeroord niet terwille van de
compositie is 'gedraaid' en vanuit
het oosten (vanuit Bergen op
Zoom dus) getekend: de stad is
dan Reimerswaal. Het overstroom
de land met zijn lage dijken langs
de oever was er sinds de
overstroming van 1570, die het
Verdronken land van het
Markiezaat deed ontstaan.
We zien hier dus de stad Bergen
op Zoom vanaf een plaats ten
zuidwesten van de stad, midden in
de Schelde iets ten noorden van
Oud-Borgvliet. Men vergelijke de
situatie op de kaarten van Jacob
van Deventer of Christiaan
Sgroten.7 Samenvattend kan
gesteld worden, dat de afbeelding
een aardig beeld geeft van de
situatie op de Schelde nabij
Bergen op Zoom in het laatste
kwart van de zestiende eeuw.
De tekening van Bol, waarop de
gravure moet teruggaan, is nog
niet aangetroffen. Wel is een aantal
kopiëen bekend van een zekere
Tot Vadder gemaakt in 1598, vrij
nauwkeurige natekeningen naar
Bol, waarop als vergezicht in een
overigens heuvelachtig landschap
aan de Scheldeoever een stad op
de grens van hoog en
2. F. Galle, gezicht op een rivier, waar schelpdieren worden gevangen, met op de achtergrond links een
gezicht op Bergen op Zoom, rechts op de toren van Yersekeroord. Gravure 1580, Antwerpen, Stedelijk
Prentenkabinet.
laag voorkomt. Deze heeft een
hoofdkerk met een verhoogd
transept en koor." Men kan deze
tekeningen vergelijken met die,
welke is gemaakt ter hoogte van de
Raaijberg en zich in dezelfde
verzameling bevindt.' De kerk staat
er nauwkeuriger op dan op de hier
besproken gravure. We hebben
duidelijk met Bergen op Zoom te
doen, dat reeds in 1579 door Bol
werd bezocht. Later verbleef hij
langer, namelijk van 1584 tot
1586.'
1. L. Sauter, H. Simons, W. Blok
en H. Westerweel,'De
Brabantse schorren tussen
zout en zoet', in: BRABANTS
LANDSCHAP 64 (1984), 3-76.
2. Ik dank drs. W. Blok van het
gemeentemuseum het
Markiezenhof voor zijn
vriendelijke bemiddeling in deze.
3. Opgenomen in een ander
album van Galle, Antwerpen
Prentenkabinet E ll/G 171. L.
Voet, l'AGE D'OR D'ANVERS,
Antwerpen 1976,75. De heer
L. Voet was zo vriendelijk mij
desbetreffende inlichtingen
en een foto te verstrekken.
Van het gezicht op de Grote
Markt bestaat een
zogenaamd 'Maandje'
(januari) uit 1580 in de
collectie Koenings te
Haarlem. Zie J.H. van
Mosselveld en W.A. van Ham,
TEKENINGEN VAN BERGEN
OP ZOOM, (Bergen op Zoom
1973) 28, nr.1 en een
gouache uit 1587 in het
gemeentemuseum, beiden
door Bol zelf.
4. C. Vanwesenbeeck,'Bergen
op Zoom in Washington', in:
DE WATERSCHANS 14
(1984), 13 e.v.
5. J. van Beylen, 16e eeuwse
Visserij in de Nederlanden',
in: SPIEGEL DER ZEIL
VAART 7 (1983), 25-29, 42-
46. Het album bevindt zich in
het Prentenkabinet te
Antwerpen, cat. Il/G 178. Ik
dank mevrouw F. te Nave,
conservator van het Museum
Plantin-Moretus en Stedelijk
Prentenkabinet voor haar
inlichtingen hieromtrent.
6. J. van Beylen, 16e eeuwse
Visserij..., 45.
7. BERGEN OP ZOOM IN
KAART GEBRACHT, Bergen
op Zoom 1981, nrs. 15 en 18.
8. Over deze tekening is een
publikatie in voorbereiding.
9. J.H. van Mosselveld en W.A.
van Ham, TEKENINGEN...,
97-98, nrs. 71 en 72.
10. K.G. Boon, NETHERLAN
DISH DRAWINGS OF THE
FIFTEENTH AND SIX
TEENTH CENTURIES. Den
Haag 1978, 31 toelichting bij
nr. 84.
16
3 F. Galle, detail van het riviergezicht op Bergen op Zoom, 1580. Foto in spiegelbeeld, waardoor een meer
werkelijkheidsgetrouwe afbeelding is verkregen. Antwerpen, Stedelijk Prentenkabinet.
t
4. A. Tot Vadder, gezicht op Bergen op Zoom naar Hans Bol, detail van een tekening, (1598). Praag,
Nationale Galerij. Vergelijk de details met afbeelding nr. 3. Het standpunt van de tekenaar was oostelijker,
dus hier is de Bospoort (A) zichtbaar; bovendien zijn aangegeven: de torens van het Markiezenhof (B).
de St. Petruskapel (C), de Lakenhal (D) en de Grote Kerk (E).
17
