BIJZONDERHEDEN OVER HET
INSIGNE(S)
Zilveren insigne met Johannes de
Doper patroon van de stad Florence
Tekst: VES EAUM
(het is Uw plichi)
Na deze korte geschiedenis over
de munt zal vervolgens de zijde
waarop Johannes de Doper staat
afgebeeld wat nader bekeken
worden omdat zich hierop het
artikel zal toespitsen. Johannes de
Doper staat ten voeten uit
afgebeeld op de munt: hij heeft
beide armen gekruist over zijn
middel, waarbij hij in de ene hand
een scepter en in de andere hand
een kruis vasthoudt. Beide
attributen hebben een
symbolische betekenis waarbij de
scepter wereldlijke macht, en het
kruis Christus symboliseert.
In mijn collectie bevindt zich een
rond verguld zilveren insigne
waarop, eveneens zoals op de
munt, Johannes de Doper is
afgebeeld. De achterzijde van
het insigne is voorzien van een
angel die diende om het insigne
op de kleding te bevestigen. De
afbeelding van Johannes de
Doper is identiek aan die op de
munt met echter een zeer
belangrijk verschil. Op het insigne
werpt Johannes de scepter van
zich af zodat alleen het kruis nog
wordt vastgehouden. Dat dit geen
toeval of misverstand van de
mallenmaker is kan met zekerheid
worden aangenomen. Die
zekerheid ontleen ik aan een
tweede insigne uit mijn
verzameling wat van tin is
gemaakt. Dit insigne is duidelijk
uit een andere gietmal afkomstig
maar hierop werpt Johannes
eveneens de scepter van zich af.
De datering van beide insignes is
ongeveer 2e kwart 14e eeuw wat
kon worden vastgesteld aan de
hand van potscherven in de
direkte omgeving van de
vindplaats. De afmetingen van
beide insignes zijn een weinig
verschillend. Het zilveren insigne
heeft een diameter van 20 mm en
het tinnen een diameter van 21.5
mm. De dikte van beide insignes
is ca 1.3 mm. Bij het tinnen
Muntspeld van de Florijn; tevens
insigne is de angel of sluitclip aan
de achterzijde nog gesloten door
het borgclipje wat op de
afbeelding te zien is.
Verder zijn de ontluchtingskanaal-
tjes van de mal nog aan de
achterzijde te zien Het zilveren
insigne bezit de angel niet, maar
hier zijn ook de ontluchtingska-
naaltjes te zien
BETEKENIS VAN DE TEKSTEN
De teksten op de insignes zijn
anders dan die op de munt en
verschillen onderling ook van
elkaar. De tekst op het zilveren
insigne luidt als volgt: ves-f- eavm.
De betekenis van deze latijnse
tekst is moeilijk te achterhalen
doordat het afkortingen zijn die
afwijken van de aanduidingen in
de latijnse woordenboeken
waarover ik kan beschikken. Hoe
moeilijk dit vertalen is kan men
lezen in een catalogus over
Middeleeuwse Hanzeschotels
welke dikwijls rijkelijk voorzien
zijn van zeer lange teksten die een
aaneenschakeling zijn van dit
soort afkortingen.3) Een vertaling
van de tekst op het insigne wat in
aanmerking zou kunnen komen,
luidt als volgt: vestër, tra, trum.
(oud latijn voste: vostrum—.vostro-
rum: wat betekent: het is Uw
plicht). Deze vertaling past goed
bij de bedoeling van hetgeen de
FraticelIi predikten: het is Uw
plicht de wereldse luxe of macht
te verwerpen en alleen volgens de
leer van Christus te leven. Dit is
op het insigne door Johannes
uitgebeeld die de scepter
(wereldse macht) van zich
afwerpt. De tekst op het tinnen
insigne luidt: tvem veo-f Over
deze betekenis heb ik niets
kunnen vinden, daarom hierbij een
vriendelijk verzoek aan alle
knappe koppen die mij hierbij
willen helpen en hiervoor alvast
mijn oprechte dank. Wat de
afkomst van de insignes betreft,
lijkt het mij haast zeker dat het
insigne uit het Italiaanse Florence
wapen van Florence.
alkomstig is. gezien de sprekende
gelijkenis met de achterzijde van
het Florentijnse geldstuk de
florijn Een andere mogelijkheid is.
dat het oorspronkelijk Italiaanse
insigne, wat misschien van een
pelgrimstocht is meegebracht, in
onze gewesten werd nagegoten.
Een muntinsigne bestaande uit de
voorzijde van een florijn bevindt
zich eveneens in mijn verzameling.
Deze heeft echter niets te maken
met protest, maar is een speld
waarvan er haast van iedere
belangrijke munt uit de
middeleeuwen zijn vervaardigd.
ONHEIL
Hoewel de handel in de 14e eeuw
bloeide zodat er rijke steden
ontstonden, viel deze voorspoed
in het niet bij alle onheil dat de
burgerij in deze eeuw overkwam.
Het verschrikkelijkste wat de
mensen overkwam was de pest
die enorm om zich heen sloeg.
Hierdoor werd het aantal inwoners
van een stad soms gehalveerd.
Een andere ramp was de 100-
jarige oorlog tussen Engeland en
Frankrijk die eveneens een hoge
tol eiste van de bevolking.
Plundering, moord en brandstich
ting kwamen veelvuldig voor zodat
de bevolking erg te lijden had.
Door deze factoren lijkt me de
uitgave van een protest-insigne
vanuit de kerk tegen de bevolking
onwaarschijnlijk. Eerder lijkt het
mij een protest van binnenuit de
kerk zelf, daar er verschillende
bedelorden') bestonden die het
wereldse leven van de kerk in
Avignon sterk bekritiseerden.
Na de dood van paus Bonifatius,
die in 1304 stierf, begon de
verhuizing van de pauselijke
residentie naar Avignon, een
tijdperk van verwarring. De
verhuizing vond plaats toen onder
invloed van koning Philips de
Schone van Frankrijk een Franse
paus. Clemens V. werd gekozen.
Hij ging niet naar Rome om de
Heilige Stoel te bezetten
voornamelijk omdat hij
lepresailles vreesde van Italiaanse
zijde voor de manier waarop de
Fransen Bonifatius behandeld
hadden Volgens de Italianen
vormde de werkelijke reden echter
het feit dat hij er een Franse
maitresse onderhield. In 1309
vestigde hij zich in Avignon
Daarna werd Avignon in wezen
een werelds staatje waar zes
Franse pausen die elkaar
opvolgden, vol overdadige pracht
en praal, vol culturele trekpleisters.
Door een ongebreidelde simonie,
dat wil zeggen het verkopen van
hoge kerkelijke ambten, daalde
het pausdom in achting ook al
omdat het als werktuig van
Frankrijk werd beschouwd De
pausen trachtten wereldlijk
aanzien en macht te verwerven
Toen de praktijken van de kerk
werden omgerekend naar de
geldwaarde die ze vertegenwoor
digden, verdween beetje bij beetje
de religieuze inhoud. In theorie
kon vergeving van zonden slechts
verkregen worden door
boetedoening. Bijvoorbeeld een
pelgrimstocht Een pelgrimstocht
NOTEN
1) Dr. H. Enno van Gelder: DE
NEDERLANDSE MUNTEN, Ut
recht-Antwerpen 1972.
2) L. Hopstaken: DE WATER
SCHANS 1984, nr.2, blz. 58-64
3) Middeleeuwse Hanzeschotels,
Spiegels tot lering, uitgegeven
door het Nijmeegs Museum,
Commanderie van Sint Jan
1979.
4) Barbara Tuchman: DE
WAANZINNIGE 14e EEUW,
Amsterdam 1980.
Tinnen insigne. Tekst: TVEM VEO.
Betekenis onbekend.
naar Rome of Jeruzalem had
echter weinig zin als de zondaar
de kosten van de reis kon afkopen
en in feite voor een evenredig
groot bedrag de aflaat kon kopen
Florence speelde een belangrijke
rol in de strijd tegen de pausen in
Avignon wat ook een punt is om
aan te nemen dat het protest
insigne uit deze stad afkomstig is
De orde der armoede van de
Franciscanen, ook F raticel 11
genaamd, ontstaan in Italië, was
zeer tegen rijkdom en aardse
weelde gekant en hield zich
vastberaden aan het principe van
absolute armoede. Vandaar dat de
paus in Avignon hun leer als
ketters beschouwde: verscheidene
van hen zijn op de brandstapel
gestorven. Het was een fanatieke
vastberaden groepering die een
groot deel van de arme bevolking
achter zich had. Ik vermoed dat
het insigne van deze F raticel 11
afkomstig is. of in ieder geval door
een bedelorde is uitgegeven Dat
hun protest zeer wijd is verbreid
kan worden aangetoond dooi de
vondst van hun insigne uit een
verdronken dorp in de
Oosterschelde
Te koop
Het in 1982 verschenen boek van
Ch. de Mooij, OVER ARISTOCRA
TEN. KEEZEN EN PREEKSTOELS
KLIMMERS dat handelt over de
voorgeschiedenis en de tot
standbrenging van de omwenteling
van 1795 te Bergen op Zoom en
dat verschenen is in de reeks van
de stichting Zuidelijk Historisch
Contact, is UITSLUITEND voor
onze leden tegen de speciale prijs
van f 30,- te koop (normale prijs
f 39,59). Dit aanbod geldt alleen
bij voldoende inschrijvingen.
Aanmelden bij de secretaris.
