Ons land moet een
belangrijk afzetgebied
voor deze keramiek
zijn geweest, want het
is op tal van plaatsen
in afvalputten terug
gevonden.
-
-
HERKOMST
Gemakshalve spreekt men meest
al over "WanfriecT-aardewerk.
Daaruit mag niet worden afgeleid,
dat dit type keramiek persé steeds
uit het stadje Wanfried in Neder-
hessen (Duitsland) afkomstig
moet zijn. Hetzelfde geldt voor Pa-
frath- en Pingsdorf aardewerk,
voor het Haagse Hopje en de Bos-
sebol. De eerste aanwijzingen
voor de herkomst van dit fraai
versierde aardewerk dateren uit
1896. Bij bouwwerkzaamheden in
Wanfried kwamen grote hoeveel
heden van dit materiaal tevoor
schijn. Vooral door de studie van
Boehlau J) zijn we goed geïnfor
meerd over deze oude vondst.
Wanfried is een kleine plaats, ge
legen aan de rivier de Werra.
Onder leiding van de toenmalige
landsheer Graaf Moritz Von Hes
sen-Kassei (1572-1627), die Wan
fried in 1608 stadsrecht verleende,
kende deze plaats een kortston
dige bloeiperiode. Er werd onder
meer ook een scheepvaartverbin
ding met de Weser tot stand ge
bracht, waardoor de plaatselijke
nijverheid via Bremen belangrijke
exportmogelijkheden verkreeg. In
1605 wo dt het stadje Wanfried
omschreven als "ein lustiger fleck
wegen der Schiffahrt/dieweil da-
selben iel Weidt und Frucht aus
Thüringen angebracht und for-
ters die Weser hunabgeführet
wordt". Maar over een bloeiende
pottenbakkersnijverheid en het
alom vermaarde "Wanfried"-aar-
dewerk, zwijgen alle schriftelijke
bronnen uit die tijd 5). Zou de pro-
duktie van deze keramiek in Wan
fried zelf van ondergeschikt be
lang zijn geweest? In 1978 werd in
Witzenhausen an der Werra, een
plaatsje op circa 40 kilometer af
stand van Wanfried, ook potten-
bakkersafval met "Wanfried"-scho-
telgoed gevonden. De vondst om
vatte het drievoudige van hetgeen
Boehlau in Wanfried aantrof: min
stens 1.000 beschilderde schotels
en borden, waarop jaartallen voor
kwamen, variërend van 1599 tot
O 5 10cm
afb. 6
1621. Het vroegste jaartal op het
schotelgoed van Boehlau was
1612. Het lijkt wel of de produktie
in Wanfried pas vrij laat van start is
gegaan, maar ook de veel oudere
schotels van Witzenhausen date
ren niet uit de tijd waarin "Wan
fried'-aardewerk moet zijn ont
staan. De introductie van Wan-
fried"-aardewerk moet omstreeks
1571, of wellicht zelfs eerder, zijn
begonnen Uit Leeuwarden is
een schotel bekend met het jaar
tal 1585 Reeds omstreeks 1589
werd "Wanfried'-aardewerk op
grote schaal geproduceerd 8).
Maar over de plaats waar dat
gebeurde is tot op heden nog niets
bekend. Vermeldenswaard is wel.
dat men de laatste tijd op steeds
meer plaatsen langs de Werra op
misbaksels van "Wanfried'-aarde-
werk stuit, zoals te Münden,
Grossalmerode en Oberkaufun-
gen 9). Een belangrijk produktie-
centrum, misschien zelfs wel de
plaats van oorsprong, kan Tref-
furt zijn geweest, op 10 kilometer
afstand van Wanfried gelegen.
Hier moet omstreeks 1600 een
bloeiende pottenbakkersnijver
heid hebben bestaan, waarvan tot
op heden nog niets is teruggevon
den ,0).
In verband met voorkomen van
verschillende produktiecentra langs
de Werra is voorgesteld om de
term "Wanfried '-aardewerk te ver
vangen door Werra-aardewerk
("Werraware"), aangezien Wan
fried, zoals hiervoor is uiteenge
zet, niet langer als enige of zelfsals
belangrijkste produktiecentrum
kan worden aangemerkt Doch
inmiddels is komen vast te staan,
dat de produktie van "Wanfried' -
aardewerk zelfs niet tot het gebied
van de Werra beperkt is gebleven.
In 1979 vond men namelijk een af
valput met misbaksels van dit ma
teriaal in Enkhuizen! Een publika-
tie hierover van A. Bruijn is in voor
bereiding. Het "Wanfried'-aarde
werk in Enkhuizen is vermoedelijk
vervaardigd door ambachtslieden
uit Nederhessen, die door een am
bitieuze Hollandse zakenman naar
Enkhuizen kunnen zijn gehaald
De perikelen rondom de dertigja
rige oorlog, waardoor het scheep
vaartverkeer op de Weser stil
kwam te liggen de import van
grote hoeveelheden chinees por
selein en de daarmee samenhan
gende vraag naar blauw-wit aarde
werk (majolica, delfts-blauw) leid
den rond 1625 tot een abrupt ein
de van de produktie van het voor
heen zo geliefde "Wanfried "-aar
dewerk.
afb. 9
VERSPREIDING
Blijkens bodemvondsten expor
teerde men het "Wanfried"-aarde-
werk onder andere naar Oost-
Duitsland, België, Noord-Frank
rijk, Groot-Brittanië, maar vooral
naar Nederland 14). Ons land moet
een belangrijk afzetgebied voor
deze keramiek zijn geweest, want
het is op tal van plaatsen in afval
putten teruggevonden. Uit het ver
spreidingskaartje (Afb. 9)15) blijkt,
dat de meeste vindplaatsen rond
om het IJsselmeer liggen, maar
ook uit Zuidwest-Nederland zijn
tal van vondsten bekend. Dieper
het binnenland in lijkt "Wanfried"-
aardewerk vrijwel onbekend tezijn
geweest.
Wanneer men de verspreiding van
de vindplaatsen van "Wanfried"-
aardewerk in ons land (Afb. 9)
bekijkt, dan is te zien, dat het bijna
vanzelfsprekend is, dat dit mate
riaal ook in Bergen op Zoom te
recht is gekomen. In de collectie
van de Stichting In den Schermin-
ckel bevinden zich de navolgende
exemplaren:
De diameter van "Wanfried"-scho-
telgoed varieert van 110 tot 390
mm 20), de bodemvondsten uit
Bergen op Zoom blijven binnen
die marge. Ook de afgebeelde
voorstellingen geven weinig aan
leiding tot het maken van opmer
kingen en zijn - met uitzondering
van het mandje met het lam en de
haan - bekend van tal van andere
vondsten elders. De kwaliteit van
de decoratie is echter sterk ver
schillend. Zo is een vergelijkbare
vaandeldrager bekend uit Noord-
Holland met het jaartal 1621. Die
vaandeldrager is veel slordiger uit
gevoerd 21). Het zonnetje van de
onder 3 afgebeelde schotel is
steeds een geliefd onderwerp ge
weest en komt vrijwel steeds
zonder jaartal voor. Vermeldens
waard is, dat zo'n zonnetje ook be
kend is van een majolica-schotel
In dit artikel
afgebeeld on
der nummer:
diame
ter in
mm:
hoogte
in mm:
diame
ter van
de voet
in mm:
Voorstelling
jaartal
vindplaats/jaar:
1
311
43
105
Vaandel
1612
Zuidmolenstraat,
drager
1983.
2
'326
56
134
Leeuw
Lievevrouwestraat,
1976 '6).
3
204
35
89
Zon
Noordsingel, 1972 17).
4
240
45
81
Haan en een
1619
Lievevrouwestraat,
lam in een mand
1976 ,s).
5
287
52
113
Hert en boom
1612
Zuidmolenstraat,
Kleed van ver
1983.
6
9
16..
Hofstraat, 1985.
moedelijk een dame
7
273
43
105
Haas
1606
Grote Markt, 1966/
Plant en
'67 ,s>).
8
118
45
39
Lievevrouwestraat,
bloem
1976.