Ons land moet een belangrijk afzetgebied voor deze keramiek zijn geweest, want het is op tal van plaatsen in afvalputten terug gevonden. - - HERKOMST Gemakshalve spreekt men meest al over "WanfriecT-aardewerk. Daaruit mag niet worden afgeleid, dat dit type keramiek persé steeds uit het stadje Wanfried in Neder- hessen (Duitsland) afkomstig moet zijn. Hetzelfde geldt voor Pa- frath- en Pingsdorf aardewerk, voor het Haagse Hopje en de Bos- sebol. De eerste aanwijzingen voor de herkomst van dit fraai versierde aardewerk dateren uit 1896. Bij bouwwerkzaamheden in Wanfried kwamen grote hoeveel heden van dit materiaal tevoor schijn. Vooral door de studie van Boehlau J) zijn we goed geïnfor meerd over deze oude vondst. Wanfried is een kleine plaats, ge legen aan de rivier de Werra. Onder leiding van de toenmalige landsheer Graaf Moritz Von Hes sen-Kassei (1572-1627), die Wan fried in 1608 stadsrecht verleende, kende deze plaats een kortston dige bloeiperiode. Er werd onder meer ook een scheepvaartverbin ding met de Weser tot stand ge bracht, waardoor de plaatselijke nijverheid via Bremen belangrijke exportmogelijkheden verkreeg. In 1605 wo dt het stadje Wanfried omschreven als "ein lustiger fleck wegen der Schiffahrt/dieweil da- selben iel Weidt und Frucht aus Thüringen angebracht und for- ters die Weser hunabgeführet wordt". Maar over een bloeiende pottenbakkersnijverheid en het alom vermaarde "Wanfried"-aar- dewerk, zwijgen alle schriftelijke bronnen uit die tijd 5). Zou de pro- duktie van deze keramiek in Wan fried zelf van ondergeschikt be lang zijn geweest? In 1978 werd in Witzenhausen an der Werra, een plaatsje op circa 40 kilometer af stand van Wanfried, ook potten- bakkersafval met "Wanfried"-scho- telgoed gevonden. De vondst om vatte het drievoudige van hetgeen Boehlau in Wanfried aantrof: min stens 1.000 beschilderde schotels en borden, waarop jaartallen voor kwamen, variërend van 1599 tot O 5 10cm afb. 6 1621. Het vroegste jaartal op het schotelgoed van Boehlau was 1612. Het lijkt wel of de produktie in Wanfried pas vrij laat van start is gegaan, maar ook de veel oudere schotels van Witzenhausen date ren niet uit de tijd waarin "Wan fried'-aardewerk moet zijn ont staan. De introductie van Wan- fried"-aardewerk moet omstreeks 1571, of wellicht zelfs eerder, zijn begonnen Uit Leeuwarden is een schotel bekend met het jaar tal 1585 Reeds omstreeks 1589 werd "Wanfried'-aardewerk op grote schaal geproduceerd 8). Maar over de plaats waar dat gebeurde is tot op heden nog niets bekend. Vermeldenswaard is wel. dat men de laatste tijd op steeds meer plaatsen langs de Werra op misbaksels van "Wanfried'-aarde- werk stuit, zoals te Münden, Grossalmerode en Oberkaufun- gen 9). Een belangrijk produktie- centrum, misschien zelfs wel de plaats van oorsprong, kan Tref- furt zijn geweest, op 10 kilometer afstand van Wanfried gelegen. Hier moet omstreeks 1600 een bloeiende pottenbakkersnijver heid hebben bestaan, waarvan tot op heden nog niets is teruggevon den ,0). In verband met voorkomen van verschillende produktiecentra langs de Werra is voorgesteld om de term "Wanfried '-aardewerk te ver vangen door Werra-aardewerk ("Werraware"), aangezien Wan fried, zoals hiervoor is uiteenge zet, niet langer als enige of zelfsals belangrijkste produktiecentrum kan worden aangemerkt Doch inmiddels is komen vast te staan, dat de produktie van "Wanfried' - aardewerk zelfs niet tot het gebied van de Werra beperkt is gebleven. In 1979 vond men namelijk een af valput met misbaksels van dit ma teriaal in Enkhuizen! Een publika- tie hierover van A. Bruijn is in voor bereiding. Het "Wanfried'-aarde werk in Enkhuizen is vermoedelijk vervaardigd door ambachtslieden uit Nederhessen, die door een am bitieuze Hollandse zakenman naar Enkhuizen kunnen zijn gehaald De perikelen rondom de dertigja rige oorlog, waardoor het scheep vaartverkeer op de Weser stil kwam te liggen de import van grote hoeveelheden chinees por selein en de daarmee samenhan gende vraag naar blauw-wit aarde werk (majolica, delfts-blauw) leid den rond 1625 tot een abrupt ein de van de produktie van het voor heen zo geliefde "Wanfried "-aar dewerk. afb. 9 VERSPREIDING Blijkens bodemvondsten expor teerde men het "Wanfried"-aarde- werk onder andere naar Oost- Duitsland, België, Noord-Frank rijk, Groot-Brittanië, maar vooral naar Nederland 14). Ons land moet een belangrijk afzetgebied voor deze keramiek zijn geweest, want het is op tal van plaatsen in afval putten teruggevonden. Uit het ver spreidingskaartje (Afb. 9)15) blijkt, dat de meeste vindplaatsen rond om het IJsselmeer liggen, maar ook uit Zuidwest-Nederland zijn tal van vondsten bekend. Dieper het binnenland in lijkt "Wanfried"- aardewerk vrijwel onbekend tezijn geweest. Wanneer men de verspreiding van de vindplaatsen van "Wanfried"- aardewerk in ons land (Afb. 9) bekijkt, dan is te zien, dat het bijna vanzelfsprekend is, dat dit mate riaal ook in Bergen op Zoom te recht is gekomen. In de collectie van de Stichting In den Schermin- ckel bevinden zich de navolgende exemplaren: De diameter van "Wanfried"-scho- telgoed varieert van 110 tot 390 mm 20), de bodemvondsten uit Bergen op Zoom blijven binnen die marge. Ook de afgebeelde voorstellingen geven weinig aan leiding tot het maken van opmer kingen en zijn - met uitzondering van het mandje met het lam en de haan - bekend van tal van andere vondsten elders. De kwaliteit van de decoratie is echter sterk ver schillend. Zo is een vergelijkbare vaandeldrager bekend uit Noord- Holland met het jaartal 1621. Die vaandeldrager is veel slordiger uit gevoerd 21). Het zonnetje van de onder 3 afgebeelde schotel is steeds een geliefd onderwerp ge weest en komt vrijwel steeds zonder jaartal voor. Vermeldens waard is, dat zo'n zonnetje ook be kend is van een majolica-schotel In dit artikel afgebeeld on der nummer: diame ter in mm: hoogte in mm: diame ter van de voet in mm: Voorstelling jaartal vindplaats/jaar: 1 311 43 105 Vaandel 1612 Zuidmolenstraat, drager 1983. 2 '326 56 134 Leeuw Lievevrouwestraat, 1976 '6). 3 204 35 89 Zon Noordsingel, 1972 17). 4 240 45 81 Haan en een 1619 Lievevrouwestraat, lam in een mand 1976 ,s). 5 287 52 113 Hert en boom 1612 Zuidmolenstraat, Kleed van ver 1983. 6 9 16.. Hofstraat, 1985. moedelijk een dame 7 273 43 105 Haas 1606 Grote Markt, 1966/ Plant en '67 ,s>). 8 118 45 39 Lievevrouwestraat, bloem 1976.

Periodieken

De Waterschans | 1985 | | pagina 10