ENIGE OUDE FOTO'S VAN
BERGEN OP ZOOM AAN
HET LICHT GEKOMEN
/ïfft/J i'f//' s' /Cvyv//. - -
V/V'.
Soms levert het werken in archieven
en verzamelingen aardige verras
singen op. Bij het zoeken naar totaal
andere zaken in de collectie "Hand
schriften en documentatiemateriaal'
van het Rijksarchief in Noord-
Brabant te 's-Hertogenbosch trof ik
tot mijn verbazing enige tot nu toe
onbekende, bijzonder oude (voor
Bergen op Zoom thans de oudst
bekende) foto's aan. Deze zal ik nu en
in de volgende Waterschans laten
reproduceren
De eerste stelt volgens het Frans
talige onderschrift het "Hotel de ville
Berg-op-Zoom 1865" voor. Dus:
het stadhuis aan de Grote Markt,
zoals het er in 1865 uitzag. Er moet
onmiddellijk aan worden toegevoegd,
dat het hier slechts het hoofdgebouw
betreft' het poortgebouw dat tot de
Sint Anna straat toegang geeft (het
huis de Olifant), is slechts voor een
zeer klein gedeelte zichtbaar (links).
De gevel is hier weergegeven zoals
deze eruit zag, voordat in 1870
daarop een laag zogenaamde Port
land-cement werd aangebracht en
voordat in 1873 het bordes werd
veranderd. Toch ziet de gevel er heel
vlak en wit uit. Hoe komt dat? Uit de
aanbestedingsakten van verfwer-
ken, in opdracht van het gemeente
bestuur uitgevoerd, blijkt dat in deze
periode de gevel van het stadhuis
geschilderd werd. Toen de foto werd
gemaakt was dat twee jaar tevoren
gebeurd: de muur was grijs geschil
derd, de kozijnen van ramen en
deuren wit, de voordeur en de luiken
van de kelders en de dakkapellen
groen (akte van 16 juni 1863). Er zijn
nog enige verschillen aan te geven
met de tegenwoordige situatie, die
ontstaan is door de restauratiewer
ken aan de voorgevel, die in 1938
zijn gereedgekomen. Behalve het
bordes en het grote publicatiebord
vallen ook de nissen, waarin de
beelden van Standvastigheid, Recht
vaardigheid en Voorzichtigheid wa
ren geplaatst, op. Dat komt, omdat
deze, evenals de wapenschilden
weerzijden van het bovenste beeld,
in een andere kleur zijn geschilderd
als de gevel. Uit de akten weten we,
dat behalve de letters van de gevel
spreuk MILLE PERICULIS SUPER-
SUM (duizend gevaren kom ik
door: Willem van Ham
""T*
te boven) ook onderdelen van de
beelden en de wapens alsmede de
windvaan in de hoogste geveltop
verguld waren. Nadien is de wind
vaan vervangen door een obelisk; bij
de laatste restauratie is het bovenste
gevelbeeld verwijderd en een nieuw
bordes gebouwd. Zo verandert een
stadhuisgevel voortdurend. Vergelij
ken we deze foto met de getekende
afbeeldingen door Abraham de Haen
(1739) en Ed. Cuypers (1850).
De eerste toont het stadhuis van
opzij. Inplaats van het bovenste
beeld is een zonnewijzer aange
bracht; onder het middelste bevindt
zich een bord (met het wapen van de
regerende markies) en ook toen was
er een ander bordes. De top is
kennelijk bekroond met een schild-
dragend beeldje (waarschijnlijk de in
de zeventiende eeuw genoemde
Gezicht op de voorgevel van het stadhuis naar de (spiegelgedrukte) steendruk door Ed. Cuypers, 1850. Deze is hier
"ontspiegeld" afgedrukt om vergelijking met de foto te kunnen maken.
"wildeman voor het stadhuis"). De
tweede tekening toont boven het
bovenste beeld het restant van
(vermoedelijk) een zonnewijzer van
een geheel andere vorm. Op de
onderste verdieping zijn kruisven-
'sters met luiken (zoals sinds 1938
opnieuw zijn aangebracht). De
schoorsteen tegen de westgevel van
het hoofdgebouw (op de foto links) is
op die tekening nog bekroond door
een spitse kap met een vaantje,
zodat het geheel op een torentje lijkt.
Zo blijft er steeds beweging in het op
het oog onveranderlijke uiterlijk van
een monumentaal gebouw.
Gezicht op het stadhuis en de Grote
Markt naar een tekening van Abra
ham de Haen, 1739. De gravure naar
deze afbeelding heeft een rol ge
speeld bij de restauratie van de
gevels van het stadhuis, die in 1938
voltooid werd. (Rijksprentenkabinet
Amsterdam).