Gezicht op de Huijbergsestraat door B. KLotz, 1671
Rechts op de voorgrond de tuinen achter de huizen langs de Koevoetstraat. Links de trapgevel van het voormalige
Schuttershof. (Albertina Wenen)
aan de Hoogstraat nog steeds een
ruime tuin. Het complex de Sint
Franciscusberg, opvolger van het
Sint Franciscusgesticht van de broe
ders van Huijbergen aan de Hoog
straat, geeft duidelijk aan dat deze
tuinen zich nog in de negentiende
eeuw ook ten zuiden van de Konings
straat uitstrekten. Aan deze kant van
de stad mag nog de Molenberg aan
de Schoolstraat worden genoemd,
die nog in het begin van de vijftiende
eeuw bestond. 1 3)
In het westelijk deel van de stad
markeerden de Bosmolen en de
Kapelmolen wederom een terrein,
dat eertijds boomgaarden en bleek
velden besloeg. Het was in de
middeleeuwen zo sober van grond
structuur, dat de naam "Peerden-
kerckhoff" wel een scheldnaam
moet zijn geweest. Zelfs een paard
kon er geen voedsel vinden. De naam
is aan te wijzen voor het terrein
tussen de Zuidmolenstraat, de Pot
terstraat en de stadsmuren. 14)
Ten zuiden van dit terrein lag het in
1461 voor het eerst genoemde
handboogschuttershof. Dit leed enig
verlies door de in 1481 begonnen
aanleg van nieuwe straten. 15)
Deze werkzaamheden betroffen de
Lindebaan en de Roskamstraat die
bij de eveneens in deze periode
aangelegde Fluweelenbroekstraat
aansloten. 1 6) Ook de open structuur
van de bebouwing van de Potter
straat en het feit, dat deze nog lang
Nieuwe Potterstraat heette, wijzen
erop, dat de westzijde van het oude
stadscentrum nog betrekkelijk lang
een open ruimte was geweest. Bij dit
ruime gebied sloten nog aan de grote
tuinen, die eertijds behoorden bij het
huis De Colve en Sint Antonius aan
de zuidkant van de Lievevrouwe
straat. 1 7)
Tussen de noordzijde van de Lieve
vrouwestraat en de Steenbergse-
straat ligt de Moeregrebstraat. Deze
kreeg kennelijk pas in de zestiende
eeuw, na de voltooiing van het
Gezicht op de Korenmarkt naar de tekening van B. Klotz, 1672.
Dit plein is aangelegd in de destijds open ruimten bij de Verloren Costpoort.
Na de aanleg van nieuwe vestingwallen, waarbij de poort is afgebroken,
kwamen het plein en zijn omgeving in verval: het was in die tijd dat de tekening
gemaakt werd, een grasveld geworden.
(Tekening verloren gegaan in de Tweede Wereldoorlog).
Gezicht op de Hoogstraat door B. Klotz, (c. 1671).
De open ruimten in deze buurt lagen langs de Lindebaan (rechts) en de
stadswallen op de voorgrond. (Tekening verloren gegaan in de Tweede
Wereldoorlog)
2
Markiezenhof een nieuw tracé
(achtereenvolgens Sint Jansstraat,
Rechte straat en Hofstraat genoemd).
Tevoren moet deze verbindingsweg
een bochtig verloop langs de Grebbe
hebben gehad. Na een zekere Willem
de Brouwere verwierf de drossaard
Claes van der Werve er een ruim
terrein, dat van de Moeregrebstraat
tot de stadsmuren liep en waar hij
een aanzienlijk huis bouwde ter
plekke van het tegenwoordige café
Het Zwijnshoofd.
Nadien had het pand nog enige
illustere eigenaars zoals Paulus Bax,
Willem van Oldenbarneveld (zoon
van de raadspensionaris Johan van
Oldenbarneveld), Louis de la Kethul-
le de Rijhoven, Charles Morgan en
anderen. 18) De open ruimte in dit
stadsdeel werd gemarkeerd door de
Runmolenberg waar de leerlooiers
en schoenmakers hun toen onmis
bare run (eikenschors voor het looien
van leer) lieten fijnmalen. 19) Deze
molen stond dicht bij de Steenberg-
sepoort.
Hiermee zijn we de middeleeuwse
stadscirkel rond en na genoemde
terreinen in kaart te hebben ge
bracht kunnen we een conclusie
vormen. De open ruimten lagen niet
alleen langs de stadsmuren, maar
ook op de Scholiersberg, ten oosten
NOTEN
1. Zie de in 1986 te verschi|nen
verkenning naar De buren van
de markies".
2. R 220,227v (akte van 5 mei
1 542) op ten Schoelyberch N 't
Kaetspel,
R 221, 53v (akte van 7 oktober
1 547) in d'Mosselstraetken, W t
Caespel,
R 221,120v (akte van 26 april
1 549) boven de Vischmerct O en
N 't Caetspel,
R 221,253 (akte van 5 mei 1 553,
het huis in 1557 genaamd de
Akeleye betreffend W en N
Wouter in 't Caetspel huis, hof en
erf
R 222, 155v (akte van 6 oktober
1 559) in de Mosselstrate(nu Sint
Antoniusstraat) O 't Caetspel.
3. Stadsreg. fol 57 (akte van 1 5 nov
1397), Op ten Vyfhoec ami de
Veste
R 215, 7 (akte van 7 |tini 1493)
huis en erf (thans globaal Sl
Catharinaplein 20), op ten Vijf
houck van der Beterstraten N de
Beterstrate (thans Klaverstraat)
W. de Vischmerct.
R 21 6,149 (akte van 9 nov 1510)
het Hoff van Geldere (thans
globaal St Catharinaplein 13)
van de Vismarkt, rond de Grote Kerk
en vormden ook achtertuinen van
huizen aan de Lievevrouwestraat en
de Hoogstraat en elders. Wat bleef er
voor de dichterbebouwdestadsruim-
aen den Vyfhouck
R 220, 60v(akte van 1 4 juli 1 536)
2 huizen in Sint Anthonisstrate
geh. den Vyfhouck O N straten
R 221,158 (akte van 12 maart
1 551huis en erf gen de Roose,
op ten Vyfhouck aen de Vismerct
nu de Klaverstraat)
R 223, 29v (akte van 5 feb 1563)
huis en erf in de Beterstraat (nu
Klaverstraat) genaamd den Vyf
houck, Z de straat
te ca 1400 over?
Dit blijkt het terrein rond de Grote
Markt en langs de daarop toeleiden-
de straten te zijn, die de uitstraling
vormden van het stadshart.
geschiedenis" in HET KLEINE
HOF AAN DE GOUDENBLOEM
STRAAT TE BERGEN OP ZOOM
(Bergen op Zoom 1978), 5 e.v
6. De Noordmolen wordt voor het
eerst genoemd in de domeinre
kening 1393 1394, fol 2v.
Volgens de rekening van 1502
1503, 5v is zij in dat jaar
afgebroken ARR inv nrs 644 5
en 651 5.
4. Stadsreg fol 180 (akte van 21
okt 1429) een huis en erf "op tie
Moeregrebbe" (thans Geweldi
gerstraat) verkocht aan tie "Beg
hinen".
R 213, 36v (akte van 30 aug
1457) een half huis en erf "op te
Grebbe achter Sinte Jacobs
capelle" verkocht aan de zusters.
O een erf van de zusters van
Bergen
Zie ook W.A. van Ham "De Sint
Jacobskapel en haar omgeving in
de loop der eeuwen", in DE SINT
JACOBSKAPEL AAN DE VIS
MARKT TE BERGEN OP ZOOM.
Bergen op Zoom 1976, 7 e.v
5. W.A van Ham, De Korenmarkt
te Bergen op Zoom en het
kazernegebouw aldaar" in DE
GHULDEN ROOS 28(1968), 94
e.v idem, "Overzicht van de
7. Stadsreg 1 20v (akte van 8 maart
1 41 5), in de Vrijthofstraat Z der
susteren cellen
R 21 3, 51 (akte van 2 jan 1439)
in de Vrijthofstr Z der Beghijnen
selle.
R 213, 21 5v (akte van 1 8 maart
1457), een hof gelegen tussen de
Vrijthof en de Coevoetstrate.
Stadsrek 1447 1448, 23v ev
reparaties van de muren van de
stadsveste "an 't Vrythof toter
Woutscher poerten toe"
R 21 3, 56 (akte van 4 sept 1439)
in de Coevoetstr O der Bruede
ren Celle van Meedelen
R 213, 57 (akte van 25 sept
1439), in de Coevoetstrate N
onser Vrouwen Broudere cellen
van Mechelen
8. Stadsarchief BoZ voorl inv.ni
158, 225. In 1509 werd het
13