Gezicht op de Huijbergsestraat door B. KLotz, 1671 Rechts op de voorgrond de tuinen achter de huizen langs de Koevoetstraat. Links de trapgevel van het voormalige Schuttershof. (Albertina Wenen) aan de Hoogstraat nog steeds een ruime tuin. Het complex de Sint Franciscusberg, opvolger van het Sint Franciscusgesticht van de broe ders van Huijbergen aan de Hoog straat, geeft duidelijk aan dat deze tuinen zich nog in de negentiende eeuw ook ten zuiden van de Konings straat uitstrekten. Aan deze kant van de stad mag nog de Molenberg aan de Schoolstraat worden genoemd, die nog in het begin van de vijftiende eeuw bestond. 1 3) In het westelijk deel van de stad markeerden de Bosmolen en de Kapelmolen wederom een terrein, dat eertijds boomgaarden en bleek velden besloeg. Het was in de middeleeuwen zo sober van grond structuur, dat de naam "Peerden- kerckhoff" wel een scheldnaam moet zijn geweest. Zelfs een paard kon er geen voedsel vinden. De naam is aan te wijzen voor het terrein tussen de Zuidmolenstraat, de Pot terstraat en de stadsmuren. 14) Ten zuiden van dit terrein lag het in 1461 voor het eerst genoemde handboogschuttershof. Dit leed enig verlies door de in 1481 begonnen aanleg van nieuwe straten. 15) Deze werkzaamheden betroffen de Lindebaan en de Roskamstraat die bij de eveneens in deze periode aangelegde Fluweelenbroekstraat aansloten. 1 6) Ook de open structuur van de bebouwing van de Potter straat en het feit, dat deze nog lang Nieuwe Potterstraat heette, wijzen erop, dat de westzijde van het oude stadscentrum nog betrekkelijk lang een open ruimte was geweest. Bij dit ruime gebied sloten nog aan de grote tuinen, die eertijds behoorden bij het huis De Colve en Sint Antonius aan de zuidkant van de Lievevrouwe straat. 1 7) Tussen de noordzijde van de Lieve vrouwestraat en de Steenbergse- straat ligt de Moeregrebstraat. Deze kreeg kennelijk pas in de zestiende eeuw, na de voltooiing van het Gezicht op de Korenmarkt naar de tekening van B. Klotz, 1672. Dit plein is aangelegd in de destijds open ruimten bij de Verloren Costpoort. Na de aanleg van nieuwe vestingwallen, waarbij de poort is afgebroken, kwamen het plein en zijn omgeving in verval: het was in die tijd dat de tekening gemaakt werd, een grasveld geworden. (Tekening verloren gegaan in de Tweede Wereldoorlog). Gezicht op de Hoogstraat door B. Klotz, (c. 1671). De open ruimten in deze buurt lagen langs de Lindebaan (rechts) en de stadswallen op de voorgrond. (Tekening verloren gegaan in de Tweede Wereldoorlog) 2 Markiezenhof een nieuw tracé (achtereenvolgens Sint Jansstraat, Rechte straat en Hofstraat genoemd). Tevoren moet deze verbindingsweg een bochtig verloop langs de Grebbe hebben gehad. Na een zekere Willem de Brouwere verwierf de drossaard Claes van der Werve er een ruim terrein, dat van de Moeregrebstraat tot de stadsmuren liep en waar hij een aanzienlijk huis bouwde ter plekke van het tegenwoordige café Het Zwijnshoofd. Nadien had het pand nog enige illustere eigenaars zoals Paulus Bax, Willem van Oldenbarneveld (zoon van de raadspensionaris Johan van Oldenbarneveld), Louis de la Kethul- le de Rijhoven, Charles Morgan en anderen. 18) De open ruimte in dit stadsdeel werd gemarkeerd door de Runmolenberg waar de leerlooiers en schoenmakers hun toen onmis bare run (eikenschors voor het looien van leer) lieten fijnmalen. 19) Deze molen stond dicht bij de Steenberg- sepoort. Hiermee zijn we de middeleeuwse stadscirkel rond en na genoemde terreinen in kaart te hebben ge bracht kunnen we een conclusie vormen. De open ruimten lagen niet alleen langs de stadsmuren, maar ook op de Scholiersberg, ten oosten NOTEN 1. Zie de in 1986 te verschi|nen verkenning naar De buren van de markies". 2. R 220,227v (akte van 5 mei 1 542) op ten Schoelyberch N 't Kaetspel, R 221, 53v (akte van 7 oktober 1 547) in d'Mosselstraetken, W t Caespel, R 221,120v (akte van 26 april 1 549) boven de Vischmerct O en N 't Caetspel, R 221,253 (akte van 5 mei 1 553, het huis in 1557 genaamd de Akeleye betreffend W en N Wouter in 't Caetspel huis, hof en erf R 222, 155v (akte van 6 oktober 1 559) in de Mosselstrate(nu Sint Antoniusstraat) O 't Caetspel. 3. Stadsreg. fol 57 (akte van 1 5 nov 1397), Op ten Vyfhoec ami de Veste R 215, 7 (akte van 7 |tini 1493) huis en erf (thans globaal Sl Catharinaplein 20), op ten Vijf houck van der Beterstraten N de Beterstrate (thans Klaverstraat) W. de Vischmerct. R 21 6,149 (akte van 9 nov 1510) het Hoff van Geldere (thans globaal St Catharinaplein 13) van de Vismarkt, rond de Grote Kerk en vormden ook achtertuinen van huizen aan de Lievevrouwestraat en de Hoogstraat en elders. Wat bleef er voor de dichterbebouwdestadsruim- aen den Vyfhouck R 220, 60v(akte van 1 4 juli 1 536) 2 huizen in Sint Anthonisstrate geh. den Vyfhouck O N straten R 221,158 (akte van 12 maart 1 551huis en erf gen de Roose, op ten Vyfhouck aen de Vismerct nu de Klaverstraat) R 223, 29v (akte van 5 feb 1563) huis en erf in de Beterstraat (nu Klaverstraat) genaamd den Vyf houck, Z de straat te ca 1400 over? Dit blijkt het terrein rond de Grote Markt en langs de daarop toeleiden- de straten te zijn, die de uitstraling vormden van het stadshart. geschiedenis" in HET KLEINE HOF AAN DE GOUDENBLOEM STRAAT TE BERGEN OP ZOOM (Bergen op Zoom 1978), 5 e.v 6. De Noordmolen wordt voor het eerst genoemd in de domeinre kening 1393 1394, fol 2v. Volgens de rekening van 1502 1503, 5v is zij in dat jaar afgebroken ARR inv nrs 644 5 en 651 5. 4. Stadsreg fol 180 (akte van 21 okt 1429) een huis en erf "op tie Moeregrebbe" (thans Geweldi gerstraat) verkocht aan tie "Beg hinen". R 213, 36v (akte van 30 aug 1457) een half huis en erf "op te Grebbe achter Sinte Jacobs capelle" verkocht aan de zusters. O een erf van de zusters van Bergen Zie ook W.A. van Ham "De Sint Jacobskapel en haar omgeving in de loop der eeuwen", in DE SINT JACOBSKAPEL AAN DE VIS MARKT TE BERGEN OP ZOOM. Bergen op Zoom 1976, 7 e.v 5. W.A van Ham, De Korenmarkt te Bergen op Zoom en het kazernegebouw aldaar" in DE GHULDEN ROOS 28(1968), 94 e.v idem, "Overzicht van de 7. Stadsreg 1 20v (akte van 8 maart 1 41 5), in de Vrijthofstraat Z der susteren cellen R 21 3, 51 (akte van 2 jan 1439) in de Vrijthofstr Z der Beghijnen selle. R 213, 21 5v (akte van 1 8 maart 1457), een hof gelegen tussen de Vrijthof en de Coevoetstrate. Stadsrek 1447 1448, 23v ev reparaties van de muren van de stadsveste "an 't Vrythof toter Woutscher poerten toe" R 21 3, 56 (akte van 4 sept 1439) in de Coevoetstr O der Bruede ren Celle van Meedelen R 213, 57 (akte van 25 sept 1439), in de Coevoetstrate N onser Vrouwen Broudere cellen van Mechelen 8. Stadsarchief BoZ voorl inv.ni 158, 225. In 1509 werd het 13

Periodieken

De Waterschans | 1985 | | pagina 7