STRATEN EN STRAATNAAMGEVING VERKENNINGEN IN MIDDELEEUWS BERGEN OP ZOOM - 4 door Willem van Ham. Het bestaan van verharde straten en pleinen, voorzien van vaste, blijvende namen beschouwt men als vanzelf sprekend. Sommigen denken, dat in de "duistere" middeleeuwen derge lijke zaken geheel ontbraken en de stad langs modderige banen vol varkensmest en ander afval was ge bouwd. Niets is minderwaar: de mest was er wel, maar werd om zijn waarde ten behoeve van de landbouw (be mesting) al spoedig opgehaald, want deze afvalstoffen brachten heel wat op. Ook waren de straten niet on verhard. De rentemeester van de heer van Bergen noemt in 1393/1394 Hen- drick de Catsiere (straatmaker) die 21/2 roeden steenweg bestraatte voor het Hof. Uit de oudstbewaarde stadsrekening (1412/1413) blijkt dat zelfs een zij straatje als de Sint Gertrudisstraat (Bruinevisstraat) "gecautseyt" was (voorzien van cautsynen, thans in het Vlaams nog "casseyen" of straatste nen). De overige stadsrekeningen getuigen van de inspanningen van het stadsbestuur om de bestrating te onderhouden.1). Een andere zorg vormde-de afwate ring langs allerlei goten en de Grebbe naar de Haven. Een heel stelsel van trappen, muren enz. moesten zorgen dat deze waterloop in stand bleef. Zelfs vanaf de Grote Markt was er een een goot in de richting van de Grebbe 2). Een belangrijkere zijtak van de Grebbe vormde de Vulbeke of Vuyl- beke: die liep langs de sinds 1930 naar Pastoor Lancriet genaamde straat en sloot ten zuiden van de tuin van huize Sint Getrudis (Armenblok) op de Grebbe aan. Zuidwaarts liep de Vuilbeek in de richting van het voor malige Hospitaal aan de Wouwse- straat en kwam ten westen van huis nr. 7 op die straat uit. Daar ging deze goot onder de straat door en heette daar ook "de Gote". 2) Hierlangs konden onder meer de huidevette- rijen van de Wouwsestraat hun afval water kwijt.4) Al was de middeleeuw se stad dus niet zo smerig als men haar soms afschildert, de situatie was Poortje tussen Steenbergsestraat 24 en 26, ter plaatse van het Schendele- straatje. plaatselijk soms verre van ideaal. Bijna tien jaar geleden heb ik aan het ontstaan van het stratennet vóór 1400 de nodige aandacht geschonken. Het blijkt, dat dit rond de Grote Markt moet worden gezocht; na de omwal ling van de stad (vermoedelijk tussen 1330 en 1335) vond een expansie plaats in de richting van de poorten5). Bij de bespreking van de open ruim ten in het oude centrum kwam de aanleg ter sprake van straten in het zuidwestelijk deel daarvan (Linde- baan en omgeving) en in het noord oosten (Korenmarkt en omgeving)6). De bouw van een nieuw woonhuis 16 Schetskaart van het tegenwoordige stads centrum, waarop aangegeven de verdwe nen straatjes, alsmede (in dikke lijn) de stadsommuring, zoals deze in het midden van de 16e eeuw was. A. Terrein Markiezenhof en omgeving. B. Terrein Sint Gertrudiskerk en omgeving. 1. Sinte Eewoutstraatje. 2. Schendelestraatje. 3. en 4. Zijstraatjes van de St. Antonius- straat. 5. Nonnenpoort of Zak. 6. Koeveringse Poort verdwenen gedeelte 7. Volderstraat. 8. Kykuistraat. 9. Volderstraatje naast de Blauwe Hand. 10. Raamstraatje. 11. Gasthuissteeg. 12. Klein Molenstraatje. 13. Weststraatje. voor de heer van Bergen op Zoom maakte niet slechts de aanleg van een nieuw straatje (Hofstraat) nodig, maar bracht ook de verbetering van de Moeregrebstraat en van de Sint Antoniusstraat (thans Weverskat) met zich mee, alsmede de verbetering of aanleg van kleinere verbindingen zoals die via de Scholiersberg, de Mosselstraat en de Morganstraat7). Ook werd het Beursplein, voorheen een braak liggende ruimte, door over kluizing van een deel van de Grebbe, tot een "schoon plaitsse" omge vormd8). Ook in de omgeving van de Grote Kerk veranderde de loop van de stra ten aanzienlijk door de opeenvolgen de uitbreidingen van dat gebouw. Tenslotte ging een geheel bouwblok verloren door de beschieting in 1747, waarna de Parade werd aangelegd, genoeg stof voor afzonderlijke ver kenningen. VERDWENEN STRAATJES. Een aantal zijstraatjes is, doordat hun functie verloren ging, uit het stads beeld verdwenen. Het stadsbestuur verkocht het gebruiksrecht aan de eigenaar(s) van aangrenzende pan den, meestal tegen een cijns of erf pacht. Hier en daar in de stad zijn nog sporen van die straatjes te zien, ande ren verdwenen spoorloos. Van som migestraatjes is het tijdstip van afslui ting precies bekend, over andere tas ten wij in het duister. Aan de hand van bijgaand kaartje sommen wij de ver dwenen straatjes op. 1Sint Eeuwoutstraat. Dit straatje lag aan de Steenbergsestraat. Een spoor hiervan is nog te zien in de vorm van een gang tussen beide belastingkan toren, Steenbergsestraat 27 en 29. De eigenaar van nr. 29, de Drie Bonetten, betaalde in de achttiende eeuw cijns aan de stad voor het afsluiten van dit 17

Periodieken

De Waterschans | 1986 | | pagina 10