HET GRAFMONUMENT VAN PRINS WILLEM I (WILLEM VAN ORANJE)
IN DE NIEUWE KERK TE DELFT
door E. Jimkes-Verkade
Toen Willem I, prins van
Oranje, in 158^ te Delft
werd vermoord, hadden de
bestuurders van de opstan
dige provinciën natuurlijk
de behoefte deze leider van
de Opstand tegen Spanje te
eren. Maar in dat jaar ver
liep de zware en geldver
slindende oorlog zeer slecht
voor de opstandelingen. Er
werd in Delft wel een in
drukwekkende grafstoet en
begrafenisplechtigheid ge
organiseerd, maar in de
Nieuwe Kerk op de plaats
waar de prins begraven
werd, verrees zo'n sober
grafteken dat een Engelse
bezoeker er een tiental ja
ren later schande van
sprak. Waarschijnlijk ont
brak in 158^ het geld om
het graf van de prins
waardiger aan te geven.
Dertig jaar later was de
situatie totaal veranderd.
In 1609 was het Twaalfjarig
Bestand met Spanje geslo
ten en werd de Republiek
voor het eerst algemeen
-zij het voorwaardelijk- ais
onafhankelijke staat er
kend. Dat was mogelijk ge
worden door de enorme be
dragen die verdiend waren
door de opbloei van de
handel, de militaire
successen van de begaafde
prins Maurits en het
staatsmanschap van Ol-
denbarneveld.
De Staten-Generaal achtte
nu het moment gekomen
om een groots grafmonu
ment op te richten voor
degene, die naar hun over
tuiging de fundamenten van
de onafhankelijke staat had
gelegd, prins Willem van
Oranje. Het praalgraf werd
in 161^ besteld bij de be-
roemste beeldhouwer en ar
chitect van die tijd Hen-
36
drick de Keyser. Maar de
beslissing over wat op het
graf moest worden voorge
steld, is vrijwel zeker door
leden van de Staten-Gene
raal bepaald.
Het grafmonument, dat in
1623 gereed kwam, is een
overhuifde ruimte waarin,
-op en- omheen allerlei fi
guren en symbolen zijn
weergegeven, die voor een
17e-eeuwer met een goede
opvoeding te begrijpen wa
ren. Voor ons mensen uit
de 20e eeuw vereisen vele
onderdelen van het praal
graf wèl uitleg. We zullen
twee voorbeelden hiervan
laten volgen.
Zoals gebruikelijk bij vor-
stengraven uit die tijd zijn
Gravure van de voorzijde van het grafmonument van prins
Willem I, uit Salomon de Bray, Architectura moderna ofte
bouwinge van onsen tyt...., Amstelredam 1631.
De hond, die "trouw na de
dood" symboliseert, aan de
voeten van de overleden
prins Willem I. Detail van
het grafmonument.
er twee beelden van de
prins aangebracht. Eén keer
is hij als levend persoon
voorgesteld en wel als op
perbevelhebber van het le
ger met commandostaf; en
één keer als opgebaarde
dode. Bij dit laatste beeld
is een hondje aan zijn voe
ten weergegeven. In de 17e
eeuw ging het verhaal, dat
na de moord op de prins
zijn hond niet meer wilde
eten en drinken en zo uit
trouw aan zijn baas enige
tijd later ook stierf. Nu is
de hond in de 17e eeuw ook
een algemeen bekend sym
bool van "trouw na de
Het Spuihuis als bekroning van de haven, die toen nog als
zodanig gebruikt kon worden.
Mini excursie
Spuihuis en
huizen in de
nabijheid.
Het zetwerk van deze Wa
terschans kwam tot stand
dank zij de vriendelijke
medewerking van ons lid de
heer Frans Vissers.
deed". Omdat het heel on
waarschijnlijk is dat men in
die tijd een onnozel huis
dier zo'n belangrijke plaats
zou geven op een zo be
langrijk monument, is de
hond hier waarschijnlijk be
doeld als symbool van de
Staten-Generaal, die dertig
jaar na de dood van de
prins nog een monument
voor hem Iaat oprichten.
Behalve het hondje zijn nog
veel meer figuren op het
graf afgebeeld waarvan de
betekenis anders of wat in
gewikkelder is dan men
vier vrouwenfiguren op de
hoeken van het monument
afgebeeld: de Vrijheid, de
Rechtvaardigheid, het Ge
loof en de Kracht. Traditi
oneel zijn de deugden van
de vorst op zijn graf op de
ze manier afgebeeld en hier
zijn ze zeker ook zo be
doeld. Maar uit onderzoek is
gebleken dat er met de
deugden op dit graf iets bij
zonders aan de hand is. Zij
hebben verrassenderwijs te
gelijkertijd nog een verder
strekkende betekenis, name
lijk die van de fundamenten
van de staat. Volgens 17e
eeuwse politieke opvattingen
kon een staat zonder
fundamenten niet bestaan.
Een bekend viertal hiervan
was: Vrijheid, Recht, Gods
dienst en een krachtig Le
ger. In het monument wor
den dus zowel de deugden
van de prins geëerd, als het
feit dat hij met deze deug
den de fundamenten van de
staat oprichtte, zodat de
onafhankelijke Republiek la
ter kon ontstaan. Zo blijkt
een monument uit de 17e
eeuw, wanneer de betekenis
ervan onderzocht wordt, ons
verrassend veel te kunnen
vertellen over de gedachten-
wereld uit die tijd.
Plattegrond van het graf
monument
Libertas - Vrijheid
Justitia - Rechtvaardigheid
Religio - Geloof of
Godsdienst
Fortitudo - Kracht
FAMA
DODE
PRINS
37
<-\v -.^nnoiYi ~7 rs -7 i in n r
VI UCgtl CL CXI II icil I I
FORTITnnn
REUIGIO
LIBERTAS LEVENDE JUSTITIA
PRINS