HET GRAFMONUMENT VAN PRINS WILLEM I (WILLEM VAN ORANJE) IN DE NIEUWE KERK TE DELFT door E. Jimkes-Verkade Toen Willem I, prins van Oranje, in 158^ te Delft werd vermoord, hadden de bestuurders van de opstan dige provinciën natuurlijk de behoefte deze leider van de Opstand tegen Spanje te eren. Maar in dat jaar ver liep de zware en geldver slindende oorlog zeer slecht voor de opstandelingen. Er werd in Delft wel een in drukwekkende grafstoet en begrafenisplechtigheid ge organiseerd, maar in de Nieuwe Kerk op de plaats waar de prins begraven werd, verrees zo'n sober grafteken dat een Engelse bezoeker er een tiental ja ren later schande van sprak. Waarschijnlijk ont brak in 158^ het geld om het graf van de prins waardiger aan te geven. Dertig jaar later was de situatie totaal veranderd. In 1609 was het Twaalfjarig Bestand met Spanje geslo ten en werd de Republiek voor het eerst algemeen -zij het voorwaardelijk- ais onafhankelijke staat er kend. Dat was mogelijk ge worden door de enorme be dragen die verdiend waren door de opbloei van de handel, de militaire successen van de begaafde prins Maurits en het staatsmanschap van Ol- denbarneveld. De Staten-Generaal achtte nu het moment gekomen om een groots grafmonu ment op te richten voor degene, die naar hun over tuiging de fundamenten van de onafhankelijke staat had gelegd, prins Willem van Oranje. Het praalgraf werd in 161^ besteld bij de be- roemste beeldhouwer en ar chitect van die tijd Hen- 36 drick de Keyser. Maar de beslissing over wat op het graf moest worden voorge steld, is vrijwel zeker door leden van de Staten-Gene raal bepaald. Het grafmonument, dat in 1623 gereed kwam, is een overhuifde ruimte waarin, -op en- omheen allerlei fi guren en symbolen zijn weergegeven, die voor een 17e-eeuwer met een goede opvoeding te begrijpen wa ren. Voor ons mensen uit de 20e eeuw vereisen vele onderdelen van het praal graf wèl uitleg. We zullen twee voorbeelden hiervan laten volgen. Zoals gebruikelijk bij vor- stengraven uit die tijd zijn Gravure van de voorzijde van het grafmonument van prins Willem I, uit Salomon de Bray, Architectura moderna ofte bouwinge van onsen tyt...., Amstelredam 1631. De hond, die "trouw na de dood" symboliseert, aan de voeten van de overleden prins Willem I. Detail van het grafmonument. er twee beelden van de prins aangebracht. Eén keer is hij als levend persoon voorgesteld en wel als op perbevelhebber van het le ger met commandostaf; en één keer als opgebaarde dode. Bij dit laatste beeld is een hondje aan zijn voe ten weergegeven. In de 17e eeuw ging het verhaal, dat na de moord op de prins zijn hond niet meer wilde eten en drinken en zo uit trouw aan zijn baas enige tijd later ook stierf. Nu is de hond in de 17e eeuw ook een algemeen bekend sym bool van "trouw na de Het Spuihuis als bekroning van de haven, die toen nog als zodanig gebruikt kon worden. Mini excursie Spuihuis en huizen in de nabijheid. Het zetwerk van deze Wa terschans kwam tot stand dank zij de vriendelijke medewerking van ons lid de heer Frans Vissers. deed". Omdat het heel on waarschijnlijk is dat men in die tijd een onnozel huis dier zo'n belangrijke plaats zou geven op een zo be langrijk monument, is de hond hier waarschijnlijk be doeld als symbool van de Staten-Generaal, die dertig jaar na de dood van de prins nog een monument voor hem Iaat oprichten. Behalve het hondje zijn nog veel meer figuren op het graf afgebeeld waarvan de betekenis anders of wat in gewikkelder is dan men vier vrouwenfiguren op de hoeken van het monument afgebeeld: de Vrijheid, de Rechtvaardigheid, het Ge loof en de Kracht. Traditi oneel zijn de deugden van de vorst op zijn graf op de ze manier afgebeeld en hier zijn ze zeker ook zo be doeld. Maar uit onderzoek is gebleken dat er met de deugden op dit graf iets bij zonders aan de hand is. Zij hebben verrassenderwijs te gelijkertijd nog een verder strekkende betekenis, name lijk die van de fundamenten van de staat. Volgens 17e eeuwse politieke opvattingen kon een staat zonder fundamenten niet bestaan. Een bekend viertal hiervan was: Vrijheid, Recht, Gods dienst en een krachtig Le ger. In het monument wor den dus zowel de deugden van de prins geëerd, als het feit dat hij met deze deug den de fundamenten van de staat oprichtte, zodat de onafhankelijke Republiek la ter kon ontstaan. Zo blijkt een monument uit de 17e eeuw, wanneer de betekenis ervan onderzocht wordt, ons verrassend veel te kunnen vertellen over de gedachten- wereld uit die tijd. Plattegrond van het graf monument Libertas - Vrijheid Justitia - Rechtvaardigheid Religio - Geloof of Godsdienst Fortitudo - Kracht FAMA DODE PRINS 37 <-\v -.^nnoiYi ~7 rs -7 i in n r VI UCgtl CL CXI II icil I I FORTITnnn REUIGIO LIBERTAS LEVENDE JUSTITIA PRINS

Periodieken

De Waterschans | 1986 | | pagina 9