HET BERGSE STADSWAPEN
TEMIDDEN VAN DE OVERIGE
BRABANTSE WAPENS
Bill
BH
MBpM
straat. Dat aan de zijde van de Zuivel-
straat is dichtgemetseld en werd (met
een sculptuur van een leeuw) terug
gevonden bij het slopen van een
schuurtje achter het pand Zuivel-
straat 8.
24. R 221,28v (akte van 8 okt.1546); R
226,146v(akte van 24 mei 1577); R
228,166v(akte van 1 april 1611) en
SA 850.2 (kerkfabrieksrek. 1559/1560)
18v.
25. SA 850.12(kerkfabrieksrek. 1572/
1573) ongefol; 850.13 (kerkfabrieks
rek.1573/1574, 7v,12,15v-17. SA 230
(verzoekschr.4 december 1596)135;
SA 850.23(kerkfabr.rek.1601/1603)
6; 850.32 (kerkfabr.rek. 1610/1613)
7 v. SA 290 (stadsrek. 1612/1613) 161
Er was in 1602 op het terrein van de
Gestrypten Ezel een huis gebouwd,
dat de Zoutkeet was genoemd. Dit is
in 1612/1613 weer afgebroken om er
een bredere doorgang naar de kerk
aan te leggen.
26. SA 850.13 (kerkfabr.rek.1573/1574)
16v.
27. SA 850.13 (kerkfabrieksrek.1601/
1603)6. Er werden erven vercijnsd
achter de huizen Sint Jan, het Steur-
ken, de Wijngaert en de Zoutkeete.
28. SA 579.5 (bijlagen stadsrek.1751)
noemt "de terassen op het Oude
Kerkhof". Zie ook de resolutie van de
Raad van State van 19 okt 1751"het
terras achter het Choor". Hierbij was
de architect van de werken aan de
kerk, Dijkerhoff, mede betrokken. Zie
ook "Plan van de parade Plaatz en
der daer rondom staanten ruineerten
huijsen van Bergen op Zoom." Ano
niem, 15 maart 1751. Rotterdam, Atlas
van Stolk. Vergelijk de situatie met
die op de Franse stadsplattegrond uit
1748. Gemeentearchief Bergen op
Zoom, topografische atlas (in bruik
leen aan het gemeente-museum).
door Willem van Ham
van het wapen. Deze penningen ver
tonen twee typen. Op beide is het
wapenschild, nu voorgoed voorzien
van de drieberg, geflankeerd doortwee
knotsdragende wildemannen. Opéén
type houden deze het vast aan koor
den, op de andere steunen zij het
schild, dat gedekt is met een kroon
van drie fleurons en twee punten,
ieder van drie parels. Deze markiezen-
kroon past zeer wel bij de hoofdstad
van een markiezaat. In de loop van
de zeventiende eeuw zijn deze twee
typen ook op de stadszegels over
genomen. In de achttiende eeuw staat
het ensemble op een voetstuk, waar-
overheen een dekkleed is aange
bracht. Dit zegel is te vergelijken met
het hiervóór onder Breda vermelde.
In de boektitel van de Eer-Krans voor
Bergen op Zoom door Adriana van
Overstraten (1788) staat het geheel
echter op een grasgrond, die weinig
scherp omlijnd is. Het was een inge
kleurd exemplaar van deze afbeel
ding, die in 1815, naast zegelafdruk-
ken, door de burgemeester van Bergen
op Zoom ter bevestiging werd inge
stuurd. Het wapendiploma uit 1817
wijkt van de gravure in ondergeschikte
details af.
Aldus in het kort de tekst over het
Bergse wapen, zoals deze voorkomt
in het onlangs verschenen boek Wa
pens en Vlaggen van Noord-Brabant
door Willem A. van Ham.
Dit werk (218 blz., verlucht met 187
zwart-wit en 144 wapenafbeeldingen
in kleuren, gebonden) is uitgegeven
door de Walburg-Pers te Zutphen en
verkrijgbaar in de boekhandel.
De wapens van de Brabantse steden
komen voor het eerst voor op zegels
uit de vijftiende of zestiende eeuw.
Een uitzondering vormt het wapen
van Steenbergen, dat reeds op een
stadszegel uit het midden van de
veertiende eeuw is afgebeeld. Aan te
nemen valt, dat ook de wapens van
's-Hertogenbosch, Eindhoven, Hel
mond, Breda, Bergen op Zoom, Geer-
truidenberg en Heusden uit die tijd
dateren, al zijn de bewijzen hiervoor
van later datum. Thans worden deze
stadswapens op enige uitzonderingen
na door de gelijknamige gemeenten
gevoerd.
Ook Bergen op Zoom zou, evenals
Breda, kort voor 1213 vrij heidsrechten
hebben verkregen. Schepenen had de
plaats in 1263, een rechter of dros
saard in 1277, een schout in 1282 en
vermoedelijk in 1927 een stedelijke
raad. De oudst vastgelegde keuren
dateren van 1312, terwijl een groot
aantal reeds verworven rechten in het
Groot Privilege van 1365 werd samen
gevat.
Een gemeenschappelijk zegel van de
poorters wordt in 1260 genoemd,
terwijl de oudst bekende afdrukken
daarvan uit 1276 dateren. Het ver
toont op een onversierd zegelveld het
schild van de heren van Breda en van
Schoten. Als tegenzegel is een burcht
afgebeeld, bestaande uit een gekan-
teelde muur waarbinnen drie gehelm
de torens waarvan de middelste de
hoogste is en met een kruis bekroond
dat in het randschrift is opgenomen.
Dit verwijst overigens naar het gezag
van de heer van Breda. In de veer
tiende eeuw kende Bergen op Zoom
een economische opgang. De beloon-
penningen, uitgereikt na het ontzet
van 1622, zijn van beslissende bete
kenis geworden voor de vormgeving
De Grote Markt te Bergen op Zoom door Hans Bol, 1587. Gouache op perkament, miniatuur 85 x 128 mm.
Gemeentemuseum het Markiezenhof.
i;ipf
mmk
De Grote Markt te Bergen op Zoom door Abraham de Haen. 1739. Pentekening in grijs, penseel met waterverf in kleuren,
70 x 100 mm. Rijksprentenkabinet Amsterdam.
