A. Groot Reepken B. Klein Reepken C. Zeeridder D. (Nieuwe) Rijn E. Maecht van Mecheien F. Sint Jo os G. Sint Jacob H. Zuidelijke achterpoort van het Markiezenhof K. Schuur brouwerij) van het Markie zenhof L en M. Plaatsen, waar godskamers hebben gestaan ten zuiden van de Grebbe, bezat in 1402 een huis ten noorden van het Hof. (kaart 1,7) Hij breidde het uit door aankoop van een nog noorde lijker gelegen, aangrenzend perceel, (kaart 1,8) In 1412 verkocht Pieter Voet aan de heer een erf (kaart 1,9) aan dezuidkant van het eerstgenoemde huis van Jan van Herlaar.13) Zuidwaarts hiervan vormde een straatje een verbinding tussen de Scholiersberg en de Steen- bergsestraat. Jan van Herlaer ver kocht in 1419 zijn huis aan Jan de Ruber, die het driejaar nadien aan de heer van Bergen op Zoom over droeg.14) Het huis van Jan de Ruber moet van een behoorlijke omvang zijn geweest. Een zekere Heinrick van Wijshuysen wordtin 1470als voormalige bewoner genoemd. In 1480woondeerHendrik van Oudenhoven, rentmeester van de heer van Bergen op Zoom; in 1484 Kaart 2. Het Markiezenhof en zijn omgeving ca. 1750. Basis van de kaart: De maquette van Bergen op Zoom te Parijs, met behulp van de kadasterkaart 1825. niet meer. De in 1494 opgerichte raad- en rekenkamer van de heer vergaderde in dit huis tot ca. 1510. Daarna is het verdwenen bij de bouw van de nieuwe vleugel van het Hof langs de Hofstraat.13) Dit straatge deelte is tot stand gekomen na de afbraak van het huis van Marie Peels, (kaart 1,10) dat 1485 nog bestond, maar waar in 1487 een "nieuwe strate" in was aangelegd.13) Op de Scholiersberg Reeds in 1421 heeft de heer een huis met een aanzienlijk perceel (kaart 1,11) gekocht van Claus Rasschert. Dit strekte zich uit tot aan het nadien verdwenen Schendelestraatje, dat de Steenbergsestraat met de Scholiers berg verbond. Op dit perceel lag een boomgaard, waarvan de grond als cijnsgoed in 1484 aan de hiervoor reeds genoemde Hendrik van Ouden hoven en Jan Hendrikszoon werd overgedragen, met de bedoeling om er huizen te bouwen. Daarmee ver dween deze noordelijkste uitbreiding van het Hof-terrein.17) Ook liet de heer de rosmolen, gelegen op de hoek van de Hofstraat en de Scho liersberg, die hij in 1471 had laten bouwen, in 1506 afbreken.13) Nog eerder, in 1412 en 1413, had de heer de huizen gekocht (kaart 1 nrs. 12-13) tussen het huis van Rasschert en het in de Steenbergsestraat ge legen huis van Jan van Herlaer (later van de Ruber). Zij zijn vermoedelijk door de heer aan het laatstgemelde toegevoegd, want sindsdien worden deze panden niet meer afzonderlijk genoemd.19) Het huis van Rasschert is wellicht in 1425 afgebroken. Er is dan sprake van een wal, aan de Scholiersberg gemaakt, van een huis dat is afge broken en van een poort, die daaraan gemaakt is.20) Daardoor zal het straatje dat van de Steenbergsestraat naar de Scholiersberg liep ter plekke van de tegenwoordige grote binnenplaats, aan die zijde zijn dichtgemaakt. Aan de zijde van de Steenbergsestraat is ook een poort gemaakt, waarmee dit straatje dus voor de burgerij was afgesloten.21) De Scholiersberg strekte zich vóór 1500 nog verder zuidwaarts uit. In het verlengde van het tegenwoordige pleintje liep een straatje naar de Grebbe, dat bij die waterloop oost waarts omhoog en ten zuiden van het huis de Grote Rennenberg op de Vismarkt uitkwam. Langs die straat stonden 21 éénkamerwoningen (kaart 1,14), die door Anthonij Clauszoon in 1471 tegelijk met vier huizen aan de Vismarkt (kaart 1,15) aan de heer van Bergen op Zoom verkocht zijn. Twee panden (kaart 1,16-17) aan de verbin dingsstraat tussen de Scholiersberg en de Vismarkt ten zuiden van de Grote Rennenberg (kaart 1,6) kocht de heer in 1513, alsmedede delen van Leeuwtje (geveltopbekroning van witte natuursteen (Gobertange) 45 cm hoog, gevonden onder de grote binnenplaats van het Markiezenhof bij de aanleg van een waterleiding in het kader van de restauratiewerken. Vriendelijke attentie van dhr. C. Booij, projectleider restauratie. De Hofstraat te Bergen op Zoom: de "overburen" van de markies... Foto gemeente-archief Bergen op Zoom. de erven (kaart 1, 18-19) ten westen van de huizen De Wilde Zee en De Trip aan de Vismarkt. Hij kon nu een achtertuin (thans beeldentuin) laten aanleggen.22) De godskamers, of wat daarvan over was, zijn ca. 1577 afge broken. Ter plaatse is een schuur (kaart 2,K) gebouwd; later is van een brouwerij sprake.23) Een hiaat in de wetenschap vormt nog de onzekerheid over de omvang en de aard van de bebouwing van het erf ten oosten van het Hof. (kaart 1A) Bij de restauratiewerken en het fun deren van het bibliotheekgebouw zijn hier een massa fundamenten, bewo- ningsresten en sporen van vooral agrarisch gebruik in een ver verleden aangetroffen. Niet genoeg om door slaggevend aan te tonen, dat dit ter rein steeds bij het Hof heeft gehoord. Wei voldoende om alsnog aan te tonen, dat de situatie zoals deze in de jaren 1485-1514 is gemaakt een diepe ingreep vormde in de tevoren be staande. De bijzonderheden over deze ingreep zijn af te leiden uit de bouw fasen, waarin het nieuwe Hof is tot stand gekomen. Ingrepen in het stadsbeeld De aanwezigheid van het Hof, als een ingewikkeld geheel van gebouwen die dienden om er de heer van Bergen op Zoom en zijn familie te laten wonen, er zijn administratie onder te brengen, paarden, muildieren en vee te stallen, bracht veranderingen in de omgeving teweeg. In de periode 1412-1422 kocht de heer enige huizen en terreinen ten noorden van het Hof, zodat het ge heel zich globaal uitstrekte van de Grebbe tot aan het later verdwenen Schendelestraatje, met uitzondering van de woningen van burgers langs de Steenbergsestraat gelegen, die er niet toe behoorden, en enige per celen ten zuiden van d.e Grebbe die wél eigendom van de heer waren. De huizen van Jan van Herlaer en van Jan de Ruber, die tot de aangekochte panden behoorden werden in stand gehouden tot de nieuwbouw van het Hof begon. Men startte met de bouw van een nieuwe "zaal" (thans de Hofzaal of Christoffelzaal). In de omgeving werd tussen 1485 en 1487 de huidige Hof straat aangelegd, terwijl in 1491 het Beursplein (kaart 1 BP) werd omge vormd tot een "schoon plaitsse", - waarbij een deei van de Grebbe werd overkluisd.24) Bij een volgende bouwfase, in 1505, kon door aankoop van het huis Gulden Cruys ruimte worden vrijgemaakt voor de bouw van de zuidelijke vleugel, met de rest van het Hof verbonden door een gebouw, dat over de Grebbe heen werd geplaatst, en later door een galerij, waardoor de kleine binnenplaats ontstond. Ten noorden van de Hofzaal werd ca. 1510 begonnen met de bouw van de vleugels rond de grote binnenplaats. Hierbij verdween het gebouw, dat afkomstig was van Jan de Ruber en waar sinds ca. 1500 de raad- en rekenkamer vergaderd had. Tenslotte zijn ca. 1512 de gebouwen, stallen en voorraadschuren van het Hof nieuwgebouwd of vernieuwd, en een nieuwe achtertuin aangelegd. Daarbij verdween een straatje ten oosten van het Hof en een verbinding daarvan met de Vismarkt, alsmede enige van de in 1471 door de heer aangekochte éénkamerwoningen en twee in 1513 aangekochte huizen. De godskamers De heer van Bergen op Zoom kocht vervolgens een aantal éénkamer woningen in de omgeving van het Hof, om daarin de armen gratis te laten wonen, (zogenaamde godska mers) aan of bij de Scholiersberg: ca. 1514 vijf kamers op de hoek van deze berg en de Hofstraat (later het huis De Vijf Sinnen, thans enige garages 42

Periodieken

De Waterschans | 1986 | | pagina 3