'I' en het gebouw van deSosjale Joenit) (kaart 2,L) alsmede een tiental op de hoek van de Sint Antoniusstraat en de Scholiersberg. (kaart 2,M) Deze laatste waren in 1562 afgebroken; de plaats waar ze gestaan hadden is in 1581 verkocht.25) Veel eerder, in 1484, was de grond van een voormalige boomgaard aan de Scholiersberg vervreemd om daar woningbouw mogelijk te maken. Het Hof, voortaan omgeven met muren en poorten, vorm de sindsdien een afgesloten geheel in een omgeving die zijn vroegere agra rische karakter geleidelijk verloor. Overige 'buren' Enige buren van de markies hadden zelfs het recht, over zijn erf de open bare weg te mogen bereiken. Deze situatie was ontstaan in de tijd (vóór 1513) toen er nog een straatje langs de Grebbe liep, dat op de Vismarkt uitmondde. Dit straatje werd aan de zuidzijde begrensd door de Grebbe. De huizen aan de noordzijde van de Kortemeestraat hadden deze water loop als achterste begrenzing. In de zestiende eeuw begon het stadsbe stuur delen van de Grebbe uit te geven aan burgers, die eigendom erlangs hadden, met het recht deze te overwelven. In 1509 is sprake van een poort achter het huis den Nyeuwen Rijn (Kortemeestraat 19) (kaart 2,D), die toegang gaf "achter uute ende over een brugge, die aldaar over de Grebbe gelegd is bij gedooge van de stad".26) Bij het huis Sint Joos (kaart 2,F) (Kortemeestraat 29-31) bestond dezelfde situatie, met dit verschil dat de poort en de brug waren gelegen achter het belendende huis de Maecht van Mechelen (kaart 2,E) (Kortemee straat 27) dat nietzo'n erf had. Het erf van Sint Joos was dus breder dan het huis zelf.27) Toen de stad ook het deel van de Grebbe tussen Sint Jacobs- brug aan de Kremerstraat en de brug van Sint Joos had verkocht, waarop vervolgens het huis Sint Jacob (kaart 2,G) werd gebouwd, was het blok aan de hoek Kortemeestraat en de Kre merstraat reeds vrij kompakt be bouwd.28) Na de bouw van de achter poort van het Hof (kaart 2,H) bleef het recht van doorgang voor de aangren zende percelen bestaan. De gevels aan de zijdzijde van het Markiezenhof na de afbraak van de huizen Het Groot en Het Klein Reepken in 1918. Foto Rijksdienst voorde Monumentenzorg. AANTEKENINGEN 1. W.A. van Ham HET MARKIEZENHOF TE BERGEN OP ZOOM (Bergen op Zoom, 1986) 20-23. In het hier gepu bliceerde artikel en de bijbehorende kaart zijn enige detailwijzigingen aangebracht t.o.v. dat boekwerk, zulks naar aanleiding van nadere bestudering van de beschikbare ge gevens. Met veel dank aan dhr. C. Booij, projektleider bij de restaura tiewerken van het Markiezenhof voor de ter beschikking gestelde opme- tingstekeningen en overige gegevens m.b.t. de bodemvondsten. 2. Van Ham, HET MARKIEZENHOF, 46 nr.27. 3. Gemeente-archief Bergen op Zoom, Stadsregister fol.209, akte van 7 oktober 1401. 4. Stadsreg. 134, akte van 22 juli 1418. In genoemde akte van 1401 en in akten van 20 mei 1412 (fol.110v) en van 19 juni 1416 (fol.125v) is sprake van het erf "dat Jan Pec PLACH toe te behoren." Hieruit blijkt dat het toen reeds niet meer in bezit van Pec was. Vermoedelijk was het al door de heer van Bergen op Zoom verworven. Van het perceel van Hendrik van der Woude is in de akte van 20 mei 1412 geen sprake meer. Vermoedelijk is het met het van Jan Pee afkomstige erf verenigd. 5. Zie aantekening nr.7. Reeds in 1418 kocht de heer van Bergen op Zoom een erf ter plaatse van het Ghulden Cruys, maar hij vervreemde het weer in 1419. Stadsregister, akten van 22 juli 1418 (fol. 134) en 12 mei 1419 (tol. 137v) 6. Gemeente-archief van Bergen op Zoom, R 215,97v (akte van 15 sep tember 1497); R 215,296v (akte van 24 jan. 1505). Archieven Raad- en Rekenkamer (hierna ARR) rentmr.rek. 1507/1508, 41 v. Aangezien de reke ningen van 1503/1504-1506/1507 ont breken, kan de afbraak van het huis enige tijd vóór 1507 hebben plaats gehad. 7. Rijksarchief Antwerpen, cartularium van de Kartuizers, 298v (akten van 12 dec. 1346 en van 12 juni 1385). GABoZ, R 213,140v (akte van 14 juli 1447) en R 213,163 (akte van 6 nov. 1450) R 216,220 (akte van 19 aug. 1513). 8. R 215, 230 (akte van 2 sept. 1502) en 305 (akte van 28 mrt. 1505). Nog in 1523 verkocht de heer van Bergen op Zoom, die in het bezit was gekomen van het huis, dit zeer kort erna weer (R 217,290, akte van 8 mei 1523 in de marge akte van 22 mei 1523). ARR 937.1, rentm.rek. 1533/1534, ongefol. Renten betaald over 1532- 1534 van hethuis, datin 1531 ontruimd is. 9. R 219,221 (akte van sept. 1533); ARR rentm.rek. 1561/1562, ongefol. "nu 't Hoff van Bergen". 10. Zie aant.nr. 7; stadsreg. 68 (akte van 18 mrt. 1400); R 213,60v (12 febr. 1440). 11. R 219,176v (akte van 20 sept. 1532) in de marge staat vermeld, dat het "aen- bort" (aanvaarding, rechtvan de heer van Bergen op Zoom om het huis bij verkoop voor zichzelf op te eisen) gerespecteerd zal worden. In rentm. rek. ARR 936 rentm.rek. 1532/1533, ongefol. vermelding van het huis 't Repken met de twee huizen ernaast als bezit van de markies. R 228,182v (akte van 1 sept. 1611). 12. R 217,305 (akte van 3 juli 1523); R 220,257v (akte van 15 sept. 1543); ARR rentm.rek. 1576/1577,11; R 228, 183 (akte van 1 sept. 1611). 13. Stadsreg., 208 (akte van 9 juli 1400); stadsreg.,78 (akte van 15 dec. 1402); ARR 1,49v (akte van 13 okt. 1412. 14. Stadsreg. 138v (akte van 18 aug. 1419) en 147 (akte van 29 mei 1422). Wellicht was het zuidelijkste huis hezelfde, dat later als het huis van Jan van Herlaer vermeld is in de rentmeestersrekeningen van de heer van Bergen op Zoom. Zie Van Ham, HET MARKIEZENHOF, 46-48 nrs. 25, 28, 30, 42. Ik kom hiermee terug op mijn eerdervermoeden, datdit het huis betratten zuiden van de Grebbe staande op het erf, dat later van Jan Pec was. In 1424-1440 was deze vervreemding te lang geleden om nog bekend te zijn; bovendien was voor een kennelijk groot gebouw, als in genoemde rekeningposten vermeld is, waarschijnlijk op dat erf geen plaats. Zie ook voetnoot 23. 15. ARR, rentm.rek. 1470/1471,17; rentm. rek. 1484/1485,26; Van Ham, HET MARKIEZENHOF, 47-48, nrs. 36 en ■40; rentm.rek. 1500/1501,40v "daer men nu de Raedtcamere houdt"; nog in rentm.rek. 1508/1509,38; niet meer in 1511/1512,38. 16. Stadsrek. 1487/1488,14v. 17. Stadsreg. 147v (akte van 9 okt. 1421); rentm.rek. 1424/1425 de boomgaard op de Scholiersberg verpacht; 1437- /1438,4v niemand wil deze pachten; 1439/1440,4v de kersen, appels en peren in het Hof verbruikt; in 1440 als leen gegeven aan Jan den Bock. W.A. van Ham, "De leengoederen en de leenmannen van de heerlijkheid Stad en Land van Bergen op Zoom", BIJDRAGEN TOT DE GESCHIEDE NIS INZONDERHEID VAN HET OU DE HERTOGDOM BRABANT 52 (1969) 21 nr.1; rentm.rek. 1484/1485,3. Zie ook rentm.rek. 1490/1491,5. "Paleis van de Markiesaat" Ontwerptekening door Greive, 29 augustus 1866, voor ziin houtgravure. Verzameling, afkomstig van het Noordbrabants genootschap. 18. ARR rentm.rek. 1473/1474,4. In de rentm.rek. 1502/1503 nog verhuurd voor 3 jaar; in 1507/1508 niet meer. 19. Stadsreg. 112 (akte van 4 nov. 1412) en 114 (akte van 26 mei 1413). 20. Van Ham, HET MARKIEZENHOF, 46 nr. 24. 21. Van Ham, HET MARKIEZENHOF, 48 nr. 50: "een nieuwe poorte. voeren aendestrate" (1442/1443). Dit straatje werd genoemd in de stadrekening van 1413/1414,8v: "gecautsijt in 't straetken tusschen mijns heeren van Bergen ende Jan van Heerlere en voir Jan Thyssen f. put 400 roeden fol.7v: De Put voir Jans van Heerlaere". 22. Een badstoof, ter plekke verdween vóór 1458 en een straatje daarna. DE WATERSCHANS 15 (1985-1) 2-3. 23. ARR rentm.rek. 1502/1503,50 e.v.; 1504/1505,61; 1576/1577,48. Van Ham, HET MARKIEZENHOF, 20, krt. op 22. Dit gebouw was in 1707 een brouwerij. ARR 28 resoluteie van 30 maart 1707. 24. Stadsrek. 1490/1491,57, 68, 82. 25. R 216,134 (akte van 5 april 1510); R 226,248v (akte van 8 jan. 1581) ver koop van het erf, waarop de gods kamers aan de Scholiersberg hebben gestaan) R 215,30 (akte van 7 mrt. 1505); R 216,240v (akte van 5 mei 1514), rentm.rek. 1514/1515,64. R 252,206v (akte van 27 apr. 1731) verkoop van de vijf huisjes met erfjes, genaamd de Vijf Sinnen, de laatste godskamers, die nog bezit van de markies waren, aan Evert Sinsum, mr. grutter en poorter van Bergen op Zoom. De godskamers achter het Hof worden in 1564 genoemd. R 223,89v (akte van 20 okotber 1564); hetzelfde huis (Sint Margrieten aan de Vismarkt) grenst in 1568 aan het "Groot Hof" R 225,22v (akte van 13 februari 1568). Een en ander aangrenzend pand. De Gulden Horen aan de Vismarkt grens de in 1 542 nog aan de godskamers R 220,232v 16 juni 1542), grensde in 1577 aan de schuur van het Huis van Bergen R 226,125v (akte van 4 januari 1577). DegodskamersachterhetHof stonden door middel van een gang in verbinding met de Hofstraat. R 222, 187v (akte van 5 juli 1560). Daar grensden zij aan de stalling en het turfhuis van de markies. R 220,267v (akte van 29februari 1544). Een huisje aan de Hofstraat achter de schuur of het "karoshuis" is in 1664 door de markiezin in cijns gegeven. ARR 71,69 (besluit van 6 november 1664). 26. R 216,123v (akte van 28 september 1509). 27. R 217,58v (akte van 19 november 1518), vergelijk R 216,167 (akte van 23 mei 1511). 28. R 217,235v (akte van 6 juni 1522). 29. In 1534 blijkt het achterhuis van Sint Joos de plaats in te nemen, waar in 1522 de brug van dat huis werd genoemd. R 219,217 (akte van 3 juli 1534) vergelijk R 217,225v (akte van 6 juni 1522). Het perceel van Sint Joos wordt in 1534 aan de noordzijde begrensd door de "gang van de Grebbe", toebehorende "den Ryn" (de Nieuwe Rijn, Kortemeestraat 19). 44-

Periodieken

De Waterschans | 1986 | | pagina 4