ENIGE OUDE FOTO'S VAN BERGEN OP ZOOM AAN HET LICHT GEKOMEN VERGETEN GLAS UIT DE 16e EN 17e EEUW De laatste van de drie teruggevonden foto's, waarvan in de twee vorige afleveringen van dit tijdschrift de eer ste twee zijn afgebeeld, betreft mis schien wel het oudste foto-portret van een Bergenaar. Het onderschrift luidt "Dominé Witsenburg a Bergen- op-Zoom en 1864". Onderzoek in het bevolkingsregister leverde als resultaat op, dat het hier Justus van Witzenburg betreft, ge boren 13 januari 1832 te Hoogmade in Zuid-Holland, gehuwd met Susanna Adriana Meerburg, geboren 16 sep tember 1828 te Leiden. De predikant was hier ingeschreven op 30 septem ber 1862 vanuit de gemeente Tholen. Het echtpaar had toen twee kinderen. Te Bergen op Zoom zijn in 1862 en 1864 nog twee kinderen geboren. Uit het archief van de Nederlands Her vormde Kerk bleek, dat Van Witzen burg tevoren predikant te Tholen was geweest en dat hij van Bergen op Zoom "beroepen" is naar Westzaan dam. In de periode te Bergen op Zoom fungeerde hij als praeses en secretaris van de kerkeraad der Her vormde Gemeente.1) Navraag bij het gemeente-archief van Tholen leerde, dat Van Witzenburg daar was beroepen vanuit Ouwerkerk op Duiveland. Hij was een zoon van Abraham van Witzenburg en van diens eerste echtgenote Hendrina Hermina Zaalberg. Zijn broer Hermanus Hen- drikus werd predikant te Hippolytus- hoef, zijn zwager Alb. Batenburgh te Tholen. Het prediken was hem dus met de paplepel ingegoten en het trouwde nog aan ook... Van Witzen burg preekte reeds als candidaat in Noord-Brabant in 1885. Zijn eerste "beroep" (benoeming) tot predikant vond in 1856 te Ouwerkerk plaats; vandaar ging hij naar Tholen in 1860. Hij vertrok dus binnen twee jaar naar Bergen op Zoom. Waarom zo snel, dat is niet duidelijk. De kerkeraad van Tholen was niet gelukkig met zijn vertrek en verzocht hem het beroep niet aan te nemen. Maar het "vererend" beroep te Bergen op Zoom kon hij kennelijk niet afslaan, al blijkt dat men te Tholen wel op hem gesteld was.2) Een jaar nadat de foto was gemaakt vertrok de predikant naar Zaandam, waar hij woonde op de|Westzijde. Hij bleef er predikant tot aan zijn pen sioen (emeritaat) op 1 november 1908. Na zijn pensionering vertrok hij naar Amsterdam, waar zijn vrouw reeds het volgende jaar overleed (zij was toen 81 jaar oud). Hijzelf overleed (87 jaar oud) in de rijkshoofdstad op 19 februari 1919. Tot zover een onderzoekje naar een persoon, waarover verdere gegevens tot dusverre onbekend zijn. Op de foto kijkt hij ons aan met de ernst, zijn ambt waardig. Naast de kleding blijkt zijn ambt uit de dichtgeslagen bijbel en de domineesbaret, die op de arm- steun naast hem liggen. Langdurig poseren was in de portretfotografie toen wel nodig. De kalmte die voor het lange wachten nodig is, heeft de dominee kennelijk weinig moeite ge kost. Hij is er oud mee geworden. 1. Bevolkingsregister Bergen op Zoom; Archief Nederlands Her vormde Gemeente Bergen op Zoom. Praeses of preses is een deftige (latijnse) benaming voor voorzitter. Het beroep of beroe pen van een predikant betekent het officieel uitnodigen van ie mand door het bestuur van de kerkelijke gemeente om dit ambt aan te nemen. 2. Vriendelijke mededelingen van de heer J.P.B. Zuurdeeg, ge meente-archivaris van Tholen. Deze raadpleegde naast het ar chiefvan de Ned.Herv.Gemeente aldaar het handschrift van W.M.C. Regt, NAAMLIJST DER PREDI KANTEN IN ZEELAND. Een candidaat of proponent is een protestantse theoloog, die na het afleggen van een kerkelijk exa men als predikant beroepbaar is verklaard. 3. Vriendelijke medelingen van de heer H. Sterk van de afdeling bevolking en burgerlijke stand te Zaandam. 4. Vriendelijke mededelingen van mevr. Dr.W.Chr.Pieterse, gemeen te-archivaris van Amsterdam. DE SCHERMINCKEL EN DE DRAECK door Gerrit Groeneweg Op de hoek van de Lievevrouwestraat en de Londonstraat staan naast el kaar, de huizen De Draeck (Lieve vrouwestraat 43) en De Scherminckel (nummer 45). Beide panden zijn in 1974 door de gemeente Bergen op Zoom aangekocht en in 1976 op ini tiatief van de Stichting Stadsherstel gerestaureerd. Voor nadere informatie moge ik u verwijzen naar de publicatie DE HUIZEN DRAECK EN SCHER MINCKEL, dieonzeGeschiedkundige Kring in 1976 heeft uitgegeven en die a raison van f.17,50 nog steeds bij de penningmeester verkrijgbaar is. In 1965 kreeg een kleine groep ama teur-archeologen onderdak in het huis De Scherminckel. De uit die groep voortgekomen stichting ontleent haar naam aan die eerste behuizing. De medewerkers van de Stichting "In den Scherminckel" hebben onder meer een onderzoek ingesteld naar de inhoud van een afvalkeldertje bij de huizen De Draeck en De Scher minckel en het resultaat daarvan vast gelegd in de hierboven genoemde publicatie. Vanaf haar ontstaan heeft de Stichting "In den Scherminckel" zich vrijwel uitsluitend gericht op het bijeenbren gen van een collectie gebruiksaarde- werk. Eén van de zaken die daardoor vrijwel niet aan bod kwam, was het glaswerk. Toch is ook onder andere uit de afvalput van De Draeck en De Scherminckel nogal wat glas tevoor schijn gekomen. Over die glasvondst signaleert het verslag, dat in de put fragmenten van een twintigtal vroeg- zeventiende eeuwse glazen zijn aan getroffen. Slechts twee glazen konden toen worden gereconstrueerd. Die twee glazen worden in die publicatie ook afgebeeld.1) Begin dit jaar genoten de medewer kers van de Stichting "In den Scher minckel" weer onderdak in het twee linghuis op de hoek van de Lieve vrouwestraat en de Londonstraat, zij het, dat ditmaal gebruik werd ge maakt van het huis De Draeck. Dat leek mij even leuke aanleiding het glaswerk van De Draeck en De Scher minckel eens boven tafel te halen en aan een nader onderzoek te onder werpen. Het was al snel duidelijk, dat de ouderdom van het glas zich niet beperkte tot de vroege zeventiende eeuw en dat het aantal reconstrueer bare drinkglazen duidelijk meer dan twee bedroeg (Afb. 2.) Bovendien bleek het glaswerk een tweetal flessen te omvaten (Afb. 3) en een stukje gebrandschilderd glas (Afb. 2.a.). Ter voorkoming van misverstanden moet wel worden opgemerkt, dat het glas werk minder volledig is dan de af beeldingen suggereren. In werkelijk heid kan met de glasscherven geen enkel drinkglas volledig worden in eengezet. Maar het nu ingestelde on derzoek heeft wel uitgewezen, dat van vrijwel elk drinkglas voldoende fragmenten aanwezig zijn, om uit de aaneenpassende scherven de oor spronkelijke vorm te kunnen afleiden. Op die manier konden er - althans op papier - een twintigtal drinkglazen en twee flessen worden gereconstrueerd. GLASPRODUCTIE IN BERGEN OP ZOOM? Hoewel vanuit de Stichting "In den Scherminckel" tot op heden nauwe lijks aandacht is geschonken aan glasvondsten uit Bergen op Zoom, is daarover toch wel iets bekend ge worden, dankzij publicaties van Fons Gieles.2) Naar aanleiding van glas vondsten aan het Bleekveldje en nabij de Klaverstraat vraagt Gieles zich af, of daar destijds glaswerk zou zijn vervaardigd. Tot op heden bestaat daarvoor nog steeds geen enkele aan-

Periodieken

De Waterschans | 1986 | | pagina 5