DE GROTE KERK EN ZIJN OMGEVING afb. 3 VERKENNINGEN IN MIDDELEEUWS BERGEN OP ZOOM - 6 2.r en u). Alleen het oorspronkelijke model (Afb. 2.v) draagt de naam ber kemeier. De daarvan afgeleide drink glazen noemt men romers of roemers. De roemer blijft tot in de vorige eeuw een bijzonder populair wijnglas.10) Een aantal jaren geleden heeft men getracht de zeventiende eeu wse Neer- landse roemers en aanverwante glas modellen naar hun vorm te dateren aan de hand van meer van 200 gesig neerde en gedateerde stillevens van Vlaamse en Noord-Nederlandse mees ters, waarop dergelijk glaswerk is uitgebeeld.11) Volgens de daarbij ontwikkelde tabel zijn de roemers van De Draeck en De Scherminckel afkomstig uit de vol gende perioden: - 1608/1622 (Afb. 2.q); - 1634/1676 (Afb. 2.r); - 1638/1658 (Afb. 2.s) en - 1652/1668 (Afb. 2.u). OVERIGE GLASVONDSTEN De andere glasvondsten uit de afval put van de huizen De Draeck en De Scherminckel zijn helaas minder nauwkeurig te dateren. Het groenig gekleurde drinkglas met het druppel reliëf (Afb. 2.i) plaatst men meestal in de vijftiende en zestiende eeuw.12) Maar uit andere onderzoekingen blijkt weer, dat men hier met vroeg-zeven- tiende eeuws glas te maken heeft.13) Hetzelfde geldt ook voor de vlecht werkglazen (Afb. 2.k-l). De oorsprong daarvan ligt mogelijk in de zestiende eeuw in Antwerpen, maar gedurende de zeventiende eeuw zijn ze ook buiten Antwerpen erg populair.14) De onder 2.h afgebeelde glazen beker komt eveneens reeds in de zeventiende eeuw voor15), terwijl de vorm van het onder 1 .m afgebeelde exemplaar zelfs al omstreeks 1464 in zwang is.16) Waarschijnlijk zijn dit soort drinkbe kers dan ook in een vrijwel ongewij zigde vorm gedurende een lange periode in gebruik geweest. Wel zien we in de loop der tijd de drinkbeker iets in hoogte toenemen. Terwijl in een groot deel van Europa het groene Waldglas zich in een toe nemende populariteit mag verheugen, is men in Venetië reeds snel de glas kunst van het westen ver vooruit. Daar ontstaat intussen een geheel nieuwe vormgeving en ontdekt men de techniek voor het vervaardigen van helder kleurloos glas. Het groene glas is evenwel tot op de dag van 5 10cm Afb. 3. Een tweetal flessen uit de afvalput van de hulzen De Draeck en De Scherminckel (tek. G.C. Groene- weg). vandaag voor wijnglazen in gebruik gebleven, maar vanaf de zestiende eeuw komt er steeds meer kleurloos Venetiaans glas op de markt. Op het einde van die eeuw wordt er ook op tal van plaatsen in Nederland en België glas vervaardigd "a la fagon de Ve- NOTEN 1. L.J. Weijs, "Putvondsten achter Draeck en Scherminckel" in: DE HUIZEN DRAECK EN SCHERMINCKEL (Ber gen op Zoom, 1976) 34, afb. 57. 2. F. Gieles, "Een laat-middeleeuwse glaswerkplaats te Bergen op Zoom", DE WATERSCHANS, I (1968-2) 33- 36 en 64-68: idem, "Glasvondst te Bergen op Zoom", BRABANTS HEEM, XXXII (1980) 65-73 en idem, "Enkele unieke drinkglasmodellen uit de 16e eeuw gevonden te Bergen op Zoom". BRABANTS HEEM, XXIV (1982-3) 116-123. 3. C.J.F. Slootmans, PAAS- EN KOU- DEMARKTEN TE BERGEN OP ZOOM 1365-1565 (Tilburg, 1985) 1343. 4. B. Dubbe, "Hessische glasexport naar Nederland", BULLETIN VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE OUDHEIDKUNDIGE BOND, XV (1962) 299-310. nise" (op Venitiaanse wijze). Het bier glas (Afb. 2.j) en de kelkglazen (Afb. 2.b-fzijn weliswaar niet uit Venietië afkomstig, maar wel uit het daar ont dekte kleurloze glas vervaardigd. De kelkglazen zijn zeker van jongere da tum dan het meeste andere glaswerk van De Draeck en De Scherminckel. Mogelijk dateren zij zelfs uit de vroege achttiende eeuw. De afvalput van De Draeck en De Scherminckel leverde tenslotte de fragmenten op van een tweetal opval lend slanke flessen (Afb. 3). Dergelijke apothekers- of kwakzalversflesjes plaatst men meestal in de zeventiende en achttiende eeuw.17) Maar in een meerzuivercylindrischevorm komen ze ook algemeen voor rond 1800. Dan zijn deze flesjes afkomstig uit Frank rijk en gevuld met parfum of planten extracten.18) Erg stabiel zullen deze flesjes niet hebben kunnen staan. Men vermoedt dan ook, datze liggend in een rekje werden vervoerd. SLOT De datering van het glas van De Draeck en De Scherminckel komt min of meer overeen met die van de andere vondsten uit het afvalkelder- tje: 1500-1725. Al met al geeft deze vondst een goede indruk van de drink- glasvormen, die gedurende die pe riode in Bergen op Zoom algemeen in gebruik zijn geweest. Opmerkelijk is daarbij, dat het luxueuze en vaak zeer fraai versierde echte Venitiaanse glaswerk, dat vanaf de zestiende eeuw op de markt verschijnt, tussen het afval van De Draeck en De Scher minckel volledig ontbreekt. 5. Franz Rademacher, DIE DEUTSCHEN GLASER DES MITTELALTERS (Ber lin 1933) Tef. 22. 6. C. Issings, "Glass from pit N of Vre- denburg Castle, Utrecht" in: LIBER CASTELLORUM; 40 VARIATIES OP HET THEMA KASTEEL (Zutphen, 1981) 390-396. 7. G.C. Groeneweg, "Bergen op Zooms aardewerk rond 1500", WESTER HEEM, XXXIV (1985-6) 259-268. 8. J.G.N. Renaud, "Glas uit het einde der middeleeuwen", BULLETIN VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE OUDHEIDKUNDIGE BOND, XV (1962) kolom 101-114, fig. 2.4: Rade macher, DIE DEUTSCHE GLASER, Taf. 36.a-b; VAN NEDERZETTING TOT METROPOOL: ARCHEOLO- GISCH-HISTORISCH ONDERZOEK IN DE ANTWERPSE BINNENSTAD (Catalogus Volkskundemuseum 3 december 1982/17 april 1983) 119- 120. door Willem van Ham Het kerkgebouw met het omringende stadsgedeelte ca. 1750. Detail van de maquette in het museum Des Plans Reliëfs te Parijs. 9. Renaud, "Glas uit het einde der mid deleeuwen", afb. 1 rechtsonder; Gie les, "Glasvondst te Bergen op Zoom", fig. 3. 10. Thomas Dexel, GEBRAUCHSGLAS; GLASER DES ALLTAGS VOM SPAT- MITTELALTER BISZUM BEGINNEN- DEN 20. JAHRHUNDERT (Braunsch weig, 1977) afb. 97 t/m 108 en Taf. IV. 11J.A. Brongers H.F. Wijnman, "Chro nological classification of roemers with the help of 17th century paintings in the Low Countries" in: ROTTEDAM PAPERS (Rotterdam, 1968) 15-22. Zie ook: A.E Liederwald, DIE NIE- DERLANDISCHE GLASFORMEN DES 17. JAHRHUNDERTS (Freiburg, 1962) en van dezelfde auteur: "Der Romer, Studiën zu einer Glasform", JOURNAL OF GLASS STUDIES, X (1968) 114-155 en XI (1969) 43-69. 12. Stephan Vandenberghe, "Les verres de l'époque médiévaleet post-médié- vale découverts au cours de fouiIles récentes a Malines Prov. d'Anvers, Belgique), ZEITSCHRIFT FÜR AR- CHAOLOGIE DES MITTELALTERS, X (1982) 133-145, fig. 1.9; DE SINT PIETERSABDIJ TE GENT; HET RIJ KE LEVEN VAN ZIEKE MONNIKEN; TWEE AFVALPUTTEN UIT DE IN FIRMERIE 1600-1780 (Gent, 1985) cat.nrs. A 133 en B 72. 13. A.M. Terlinden D.W. Crossley, "Post-medieval glass-making in Bra bant, the excavation of a seventeenth- century furnace at Savenel, Nethen", POST-MEDIEVAL ARCHAELOGY, XV (1981) 177-206. 14. VAN NEDERZETTING TOT METRO- POOL, cat.nrs. 471.c-d-e; H.E. Hen- kes, "Glasvondsten afkomstig van het kasteel te IJsselmonde", HOL LAND, VI (1974) 19-32; R, van Wage- ningen, "De materiële neerslag uit een beerput van een Haarlemse lin nenwever en/of lijnwaadmaker" in: HAARLEMS BODEMONDERZOEK 17 (Haarlem, 1983) 38 t/m 52; Gerrit Groeneweg, OPGRAVINGEN IN STEENBERGEN; VERSLAG VAN HET ARCHEOLOGISCH ONDER ZOEK NAAR HET VOORMALIGE GASTHUIS VAN STEENBERGEN (N.-BR.) (Eindhoven, 1982) afb. 55 midden. 15. Walter Dexel, DAS HAUSGERAT MITTELEUROPAS; WESEN UND WANDEL DER FORMEN IN ZWEI JAHRTAUSENDEN (Braunschweig- Berlin, 1962) afb. 416. 16. Rademacher, DIE DEUTSCHE GLA SER. Taf. 27.b-c. 17. DE SINT-PIETERSABDIJ TE GENT, cat.nr. B 70. 18. Thomas Dexel, GEBRAUCHSGLAS, afb. 295. Van Swietenlaan 12 4624 VW Bergen op Zoom Een priester of pastoor van Bergen op Zoom wordt reedsin 1219vermeld; toen zal er ook een kerkgebouw zijn geweest en niet pas in 1267, zoals onlangs nog een feestpenning wist te melden. Er zijn geen aanwijzingen dat deze kerk ergens anders zou hebben gestaan dan de huidige plaats van de Grote Kerk. Uiteraard moet dit gebouw heel wat kleiner van omvang zijn geweest dan het tegenwoordige. Het stond aan alle kanten vrij op het kerkhof, dat echter geen rechtstreekse aanslui ting moet hebben gehad op de Grote Markt. De percelen in de oostwand van het plein waren belast met een hofstadcijns. Reeds eerder in dit tijd schrift is getracht aannemelijk te ma ken, dat de percelen in de oudste kern van de stad als één blok zijn uitgegeven.1) Is dat juist, dan is ten 50

Periodieken

De Waterschans | 1986 | | pagina 7